Đời vỉa hè của Vua Lốp một thời

Ông “vua lốp” Nguyễn Văn Chẩn (1926-2013) là người nổi tiếng kể từ một bài phóng sự về ông được đăng trên tuần báo Văn Nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam năm 1988. Những thăng trầm của đời ông từng gây chấn động dư luận cả ngoài Bắc lẫn trong Nam, bây giờ nếu ai muốn biết rõ hơn thì cứ nhờ Google tìm giùm.

Đại khái, năm 1955 ông rời vùng quê Thanh Hóa ra Hà Nội xin phụ việc cho một tiệm làm dép cao su - thứ dép được sáng tạo trong thời kháng chiến chống Pháp, cắt ra từ nguyên liệu là những chiếc lốp ô tô (vỏ xe hơi) hỏng bỏ đi. Lần hồi, ông thành thục bí quyết, bèn lập cơ sở sản xuất riêng. Mặt hàng dép cao su bán chạy, ông bị quy là “tư sản mới nổi”, bị tịch thu tài sản, bắt đi cải tạo. Mãn hạn, ông mày mò sản xuất bút máy từ nhựa phế thải tái sinh, khởi đầu từ một lý do tình cờ khi đứa con ông đi học về kêu bị hỏng bút. Bằng phương thức tư doanh và phương pháp thủ công, bút máy ông làm ra có chất lượng không thua gì bút máy hiệu Trường Sơn do xí nghiệp quốc doanh sản xuất. Chưa kịp vui với thành quả mới, ông lại bị tịch thu toàn bộ đồ nghề và nguyên liệu sản xuất, rồi bị bắt vì tội tàng trữ và đầu cơ, sản xuất trái phép, bị xử 30 tháng tù giam. Ra tù, ông “chừa” làm bút máy, chuyển sang làm nhựa vá săm (ruột xe), thêm nghề đắp lại lốp xe thồ, xe đạp. Khách hàng lại tín nhiệm kéo đến ùn ùn, nhà ông lại bị tịch thu...
Đến năm 1980, Nguyễn Văn Chẩn được người tiêu dùng tặng cho biệt danh “vua lốp” khi ông sản xuất ra loại lốp xe đạp rất bền, xe thồ còn dùng được ba năm. Sản phẩm được ban Khoa học - Kỹ thuật thành phố Hà Nội cấp giấy chứng nhận chất lượng, được trao huy chương tại triển lãm Thành tựu kinh tế - kỹ thuật Việt Nam năm 1983. Một hãng sản xuất tầm cỡ quốc tế đặt trụ sở bên Pháp cử người tìm ông Chẩn tính chuyện hợp tác làm ăn... Thế nhưng họ chưa kịp gặp thì “vua lốp” đã lại bị khởi tố, tịch biên toàn bộ tài sản cùng công cụ, nguyên liệu sản xuất. Vợ con phải ra vỉa hè, còn ông tìm đường lẩn trốn và bắt đầu cuộc hành trình khiếu nại đòi lại tài sản cùng danh dự.

Ông Nguyễn Văn Chẩn (Ảnh: HNM)

Chuyện đời long đong vì hoạt động tư doanh của ông Nguyễn Văn Chẩn chợt gợi nhớ về các mặt hàng công nghiệp, công nghệ phẩm trên miền Bắc trước năm 1975. Đó là thời cực thịnh (chính xác hơn, độc tôn) của nền kinh tế vận hành theo cơ chế kế hoạch tập trung, quan liêu, bao cấp. Các cơ sở sản xuất quốc doanh dù lớn hay nhỏ đều không phải lo chi phí đầu vào, lại càng không phải lo cạnh tranh về giá cả hay chất lượng, mẫu mã hàng hóa đầu ra, cũng không cần quan tâm thu hút sức mua cho sản phẩm của mình; bởi toàn bộ khâu lưu thông đã có Nhà nước đảm nhận, thông qua chế độ độc quyền phân phối của ngành thương nghiệp. Hiểu cách khác, với thị trường quốc doanh thì hàng hóa làm ra chỉ cần mang nhãn mác chứ không cần đến khái niệm thương hiệu. Điều có thật này hiển nhiên đến nỗi, mục từ “thương hiệu”- dù chỉ với nghĩa đen: tên của hiệu buôn - mãi vào khoảng giữa thập niên 2000 vẫn chưa xuất hiện trong mấy bộ Từ điển tiếng Việt được
Viện Ngôn ngữ học ở Hà Nội cho chỉnh lý hàng năm để tái bản đều đều.
Hình như cái sự lo của nhà sản xuất hồi trước chỉ là tìm đặt một cái tên sản phẩm cho có ý nghĩa chính trị, ý nghĩa động viên, khích lệ tinh thần và tình cảm mọi người trong sự nghiệp chung của nước nhà! Còn gì tuyệt vời hơn là bút máy hiệu Trường Sơn hay Ba Vì bơm mực Cửu Long, viết những dòng chữ trên trang giấy Hồng Hà; hoặc rong ruổi trên đường công tác bằng chiếc xe đạp mang nhãn Thống Nhất hay Hữu Nghị, mà bánh xe dùng lốp cao su Sao Vàng; lúc giải lao giải khát có thể mơ đến cốc bia Trúc Bạch, tách trà Ba Đình, quẹt que diêm Thống Nhất để phì phà hơi thuốc lá Điện Biên, Hoàn Kiếm... Những người từ miền Bắc vào (hay trở về) miền Nam trước hoặc sau ngày 30-4-1975, chắc hẳn nếu không có trong tay thì cũng trong trí nhớ một vài sản phẩm đã trở thành kỷ vật như thế - kỷ vật của một thời “Ta nhất quyết đồng hồ Liên Xô tốt hơn đồng hồ Thụy Sỹ” như câu thơ mang tính tự kiểm của nhà thơ Việt Phương. Và không ít người sẽ ngạc nhiên lắm, khi thấy các mặt hàng sản xuất trong Nam bấy giờ tuy có chất lượng ngang ngửa hay lấn lướt hàng ngoại nhập, nhưng lại mang những cái tên thật giản dị, gần gũi đời thường: nào xà bông Cô Ba, nào trà Củ Măng, mì Ba Con Tôm (về sau “chết tên” thành mì tôm, chỉ mặt hàng mì ăn liền), hoặc nghe ngồ ngộ lạ tai như tập vở Cogido, thực phẩm Vissan, kem đánh răng Hynos...
Mặc dù đất nước hòa bình thống nhất lúc ấy đã được năm năm rồi, ông Nguyễn Văn Chẩn ở thủ đô vẫn chọn tên cho sản phẩm mới của mình là “lốp Quyết Thắng” - một cái tên giàu ý chí quyết tâm chẳng kém gì các mặt hàng quốc doanh thời chiến đã nhắc ở trên. Có phải do lần này ông tự tin về chất lượng sản phẩm làm ra và tin vào nhu cầu có thật trong xã hội đang khan hiếm hàng hóa tiêu dùng? Một bài đăng trên báo Hà Nội Mới ra ngày 24-5-2013 (tức bốn ngày sau khi ông Chẩn qua đời) có nhắc lại: Thời ấy người nào mua được đôi lốp Quyết Thắng là mừng lắm... Vậy mà tai họa ập xuống, rồi đằng đẵng đến mười năm sau, ông Chẩn mới được trả lại một phần tài sản đã bị tịch thu. Nghĩa là xét chung cuộc, phần thua vẫn thuộc về ông “vua” đã làm nên sản phẩm vẻ vang mang tên Quyết Thắng!
“Vua lốp” Nguyễn Văn Chẩn đã như một mẫu hình quyết chí thoát nghèo, vươn lên làm giàu chính đáng, qua đó đem tài năng và tâm huyết đóng góp cho lợi ích của xã hội, của cộng đồng... Nếu ra đời và khởi nghiệp chậm đi vài ba thập niên, chắc chắn ông sẽ hơn một lần được nhận lãnh các phần thưởng cao quý, cùng các danh hiệu cỡ như Sao Vàng Đất Việt hôm nay chẳng hạn.
Thế nhưng, như người ta thường nói, lịch sử không có chữ nếu. Hoạt động của các doanh nhân và doanh nghiệp cũng là như vậy chăng?
(Theo TBKTSG) 

Giải mã kỳ án doanh nhân kiện đòi bồi thường oan sai 64 tỷ đồng

Trong lịch sử pháp đình Việt Nam, kỳ án oan sau “vua Lốp” Nguyễn Văn Chẩn đã quá nhiều người biết. Từng là doanh nhân thành đạt, đổi mới với phát kiến của mình nhưng rồi ba lần vào tù, ba lần làm lại từ vạch xuất phát.
Chỉ mất chục năm gây dựng một tài sản kếch sù nhưng phải bỏ ra gần gấp đôi quãng thời gian đó cho hành trình khó nhọc tìm lại công lý. Tưởng rằng, thời nay sẽ không có những việc như thế. Nhưng, ngày nay, kỳ án của ông Lương Ngọc Phi lại thêm một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh, nhưng may mắn hơn ông Chẩn, ông Phi đã được bồi thường 23,5 tỷ đồng bù đắp cho những mất mát mà ông, doanh nghiệp và gia đình phải gánh chịu.

“Vua Lốp” thứ hai ở Thái Bình

Ngày 10/8/2015 là ngày trọng đại trong đời doanh nhân Lương Ngọc Phi (Giám đốc công ty Khai thác chế biến nông hải sản xuất khẩu Hòa Bình, trụ sở số 463 Lý Thái Tổ, phường Quang Trung, TP.Thái Bình), bởi đó là ngày TAND TP.Thái Bình chính thức tuyên án đối với vụ án oan gây chấn động dư luận không chỉ ở quê lúa, mà với doanh nhân cả nước. Theo đó, nạn nhân trong vụ án oan kinh tế, ông Lương Ngọc Phi, đã được bồi thường 22,9 tỷ đồng bù đắp cho những mất mát mà ông, doanh nghiệp và gia đình phải gánh chịu.
Mấy năm trước, cũng trong một phiên tòa khác, ông đã được bồi thường hơn 600 triệu đồng tổn thất tinh thần, sức khỏe, cho 3 năm ngồi tù oan sai. Tổng cộng, ông Phi được bồi thường 23,5 tỷ đồng. Mặc dù ông Phi đòi bồi thường 64 tỷ đồng, nhưng khi tòa tuyên mức đền bù gần 23 tỷ đồng, ông Phi đã chấp nhận con số đó. Đó là con số khổng lồ trong suy nghĩ của mọi người. Nhưng ít ai biết rằng, để đòi được mức bồi thường đó, ông Phi đã phải hết sức kiên cường và tổn thất về vật chất, tinh thần là không thể đo đếm được.
Thành lập năm 1992, công ty khai thác chế biến nông hải sản xuất nhập khẩu Hòa Bình (sau đây viết tắt là Cty Hòa Bình), do ông Lương Ngọc Phi làm giám đốc đã trở thành một trong số ít công ty lớn nhất Thái Bình hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp.
Là người sinh ra ở vùng quê nghèo thuộc huyện Kiến Xương, ông Phi luôn nung nấu làm được một việc gì đó thật lớn, thật có ý nghĩa cho quê hương, do vậy ông đã tập hợp được thêm 10 cổ đông nữa cùng góp vốn để thành lập nên công ty và mục đích hoạt động là kích thích ngành nông nghiệp tỉnh nhà phát triển.
Để làm được điều đó, ông Lương Ngọc Phi đã thay mặt công ty viết dự án có tên "Sản xuất nông sản xuất khẩu kê hạt - vừng đen 1996 - 2001". Với những nghiên cứu khoa học về điều kiện tự nhiên, khí hậu, đầu ra sản phẩm... cùng những ý định rất tốt đẹp, rất tâm huyết với quê hương thể hiện trong dự án, cá nhân ông Phi cùng công ty được sự ủng hộ rất nhiệt tình của các lãnh đạo trong tỉnh Thái Bình.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bùi Duy Tảo khi đó đã làm công văn gửi đến các huyện, ngành trong tỉnh, yêu cầu giúp đỡ để Cty Hòa Bình triển khai dự án trên. Nhận thấy dự án của ông Phi có hiệu quả và đúng chủ trương chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh nên Ngân hàng Công thương Thái Bình đã cho Cty Hoà Bình vay tổng số tiền gần 5,5 tỉ đồng.
Có tiền, Cty ký hàng loạt hợp đồng xuất khẩu mặt hàng hạt kê vàng, vừng đen sang Nhật Bản và Hàn Quốc. Để triển khai dự án và có hàng cung ứng cho đối tác, Cty đã đầu tư vốn cho hàng ngàn hộ nông dân của 27 HTX trong địa bàn 4 huyện để trồng hai sản phẩm nông sản nói trên. Bước đầu dự án rất hiệu quả nên đến năm 1998, Cty đã triển khai được cả một vùng đất trồng nguyên liệu rộng hơn 700ha.
Tham vọng của ông giám đốc Phi cũng như các cổ đông trong Cty là biến phần lớn diện tích trồng lúa, hoa màu kém năng suất trên địa bàn tỉnh thành các vùng trọng điểm trồng vừng đen, kê vàng, là thứ hàng xuất khẩu rất có giá trị. Làm được điều đó, không những Cty sẽ lớn mạnh nhanh chóng mà người nông dân của vùng quê lúa chân lấm tay bùn cũng có thu nhập, thậm chí giàu lên.
Trong quá trình chờ các vùng nguyên liệu đến ngày thu hoạch, để đồng vốn vay ngân hàng không bị ứ đọng, cũng là để có thêm nguồn hàng xuất khẩu, ông Phi vào các tỉnh phía Nam thu mua hạt ý dĩ và ông đã xuất khẩu được 105 tấn hàng. Còn 370 tấn hạt ý dĩ đủ tiêu chuẩn đang nằm chờ trong kho để tiếp tục xuất khẩu theo hợp đồng đã ký kết với phía Nhật Bản.
Trong quá trình kinh doanh, do bị một số đối tác chậm thanh toán nên Cty Hoà Bình gặp khó khăn và đã phát sinh nợ quá hạn đối với Ngân hàng Công thương Thái Bình số tiền 5,5 tỉ đồng. Là một doanh nhân làm ăn chân chính, không hề có ý đồ quỵt nợ, hơn nữa ông Phi xác định chắc chắn sẽ trả được nợ ngân hàng khi thanh lý các hợp đồng, nên ông đã thay mặt Cty làm văn bản cam kết sẽ trả hết nợ cho ngân hàng sau khi thu hoạch vụ kê vàng, vừng đen trong năm 1998 và xuất nốt lô hàng trong kho. Ngân hàng đã cử cán bộ đi xác minh và xác định số tài sản của Cty Hòa Bình lớn hơn nhiều so với số nợ ngân hàng, vả lại Cty vẫn đang hoạt động bình thường, chưa mất khả năng thanh toán, việc Cty cam kết trả nợ vào thời điểm cuối năm 1998 là hoàn toàn có thể.
Việc làm ăn của Cty Hòa Bình đang suôn sẻ thì cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an tỉnh Thái Bình ra quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can Giám đốc Lương Ngọc Phi về tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản XHCN. Ngày 1/5/1998, ông Phi bị bắt khẩn cấp và đến ngày 6/7/1998, cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an tỉnh Thái Bình tiếp tục khởi tố ông Phi thêm tội Trốn thuế.
Trắng tay
Mặc dù vụ án còn đang điều tra, nhưng cơ quan chức năng đã phát mại hàng loạt tài sản bị kê biên của Cty gồm 20 tấn kê giống, 1 tấn vừng, 10 tấn kê xuất khẩu trị giá 1,4 tỉ đồng, nhưng chỉ được hội đồng định giá bán hơn 28 triệu đồng; lô hàng ý dĩ 290 tấn trị giá hơn 2 tỷ đồng, nhưng chỉ phát mại được 300 triệu đồng; chiếc xe ô tô vừa mua xong của ông Phi trị giá 25.000 USD bị bán với giá rất vô lý là 120 triệu đồng.
Với những tội danh trên, ông Phi đã bị TAND tỉnh Thái Bình tuyên phạt 14 năm tù về tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản XHCN và 3 năm tù tội Trốn thuế. Tổng mức hình phạt mà ông Phi phải chấp hành là 17 năm tù và buộc ông phải bồi hoàn số tiền 475 triệu đồng tiền "trốn thuế".
Thế là từ một doanh nhân thành đạt, đang điều hành một công ty có nhiều triển vọng phát triển mạnh mẽ, là chỗ dựa tin cậy của hàng ngàn nông dân, ông Phi đã trở thành tù nhân và bị trắng tay. Điều đau xót hơn nữa là các cơ quan công quyền đã vô căn cứ thu hồi con dấu và các giấy tờ pháp nhân của Cty Hòa Bình do vậy Cty không hoạt động được và lâm vào cảnh bị phá sản hoàn toàn.
Khi ông Phi đang chấp hành hình phạt tù thì ngày 26/4/2000, Tòa phúc thẩm TAND Tối cao đã xử phúc thẩm vụ án nói trên. Sau khi xem xét, nghiên cứu hồ sơ, Hội đồng xét xử đã kết luận: "Việc ông Phi chưa trả tiền cho Nhà nước là do các nguyên nhân khách quan, các nguyên nhân này là có thật và chính đáng. Do đó, hành vi của ông Phi không cấu thành tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản XHCN. Số tiền ông Phi còn nợ ngân hàng, trách nhiệm của ông Phi với Cty khai thác chế biến nông hải sản xuất khẩu Hòa Bình phải thanh toán, nhưng đó chỉ là trách nhiệm dân sự".
Còn với tội trốn thuế, TAND Tối cao trả hồ sơ về Tòa án tỉnh Thái Bình để "giải quyết lại vụ án từ giai đoạn điều tra".
Với hai lần TAND Tối cao trả lại hồ sơ, Công an Thái Bình đã phải vào cuộc và ra bản kết luận chính xác: "Cty Hòa Bình chỉ thiếu 4,8 triệu đồng tiền thuế". Điều đặc biệt là công an cũng làm rõ được hành vi biển thủ tờ hóa đơn thuế số 001692 của kiểm sát viên Viện Kiểm sát tỉnh Thái Bình Đặng Đình Liêm nhằm ép ông Phi có tội để truy tố bằng được. Do đó, ngày 12/12/2003, Viện trưởng Viện Kiểm sát tỉnh Thái Bình đã ra quyết định đình chỉ điều tra đối với ông Phi về tội Trốn thuế. Như vậy, ông Phi đã được minh oan sau 1.066 ngày ngồi tù và trong tình trạng mất sạch tài sản.  
Còn tiếp...