Đại Chúng

(Tiếp theo)

Chính vì vậy mà Ăngghen đã viết: “Con người vẫn chưa hiểu rằng họ đã nghiêng mình trước bản chất của chính mình và đã thần thánh hoá nó như một bản chất xa lạ nào đó”. Lột tả bản chất của tôn giáo, ông cho rằng, “tôn giáo chẳng qua chỉ là sự phản ánh hư ảo – vào đầu óc của con người – của những lực lượng ở bên ngoài chi phối cuộc sống hàng ngày của họ; chỉ là sự phản ánh trong đó những lực lượng ở trần thế mang hình thức những lực lượng siêu trần thế”. Và C. Mác, trong tác phẩm "góp phần phê phán triết học pháp quyền Hegels" (1844), cũng viết như sau:
"Sự nghèo nàn của tôn giáo vừa là biểu hiện của sự nghèo nàn hiện thực, vừa là sự phản kháng chống sự nghèo nàn hiện thực ấy. Tôn giáo là tiếng thở dài của chúng sinh bị áp bức, là trái tim của thế giới không có trái tim, là tinh thần của những trật tự không có tinh thần. Tôn giáo là thuốc phiện của nhân dân. Xóa bỏ tôn giáo, với tính cách là xóa bỏ hạnh phúc ảo tưởng của nhân dân, là yêu cầu thực hiện hạnh phúc thực sự của nhân dân. Yêu cầu từ bỏ những ảo tưởng về tình cảnh của mình cũng là yêu cầu từ bỏ cái tình cảnh đang cần có ảo tưởng. Do đó, việc phê phán tôn giáo là hình thức manh nha của sự phê phán cuộc sống khổ ải mà tôn giáo là vòng hào quang thần thánh của nó”.
Trên tinh thần đó và với những suy luận lôgic tưởng chừng như đã "chắc như bắp" rút ra được từ luận thuyết triết học duy vật biện chứng do chính mình xác lập, C. Mác và F. Ăngghen đã đề xứng ra học thuyết về chủ nghĩa cộng sản. Theo wikipedia thì:
"Chủ nghĩa cộng sản là một hình thái kinh tế xã hội và hệ tư tưởng chính trị ủng hộ việc thiết lập xã hội phi nhà nước, không giai cấp, tự do, bình đẳng, dựa trên sự sở hữu chung và điều khiển chung đối với các phương tiện sản xuất nói chung. Karl Marx cho rằng chủ nghĩa cộng sản sẽ là giai đoạn cuối cùng của lịch sử, đạt được qua một cuộc cách mạng vô sản. Trong xã hội cộng sản, các quyết định về việc sản xuất cái gì và theo đuổi những chính sách gì được lựa chọn một cách dân chủ, cho phép mọi thành viên của xã hội tham gia vào quá trình quyết định trong cả hai lĩnh vực chính trị và kinh tế. Việc sản xuất và phân phối của cải được tiến hành công bằng giữa các công dân. Karl Marx chưa bao giờ miêu tả chi tiết về việc chủ nghĩa cộng sản sẽ vận hành như thế nào trong vai trò một hệ thống kinh tế - xã hội, nhưng người ta hiểu rằng một nền kinh tế cộng sản chủ nghĩa sẽ dựa trên sở hữu toàn dân đối với các tư liệu sản xuất.
Chủ nghĩa cộng sản cố gắng đưa ra một giải pháp khác cho các vấn đề của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa và di sản của chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa dân tộc. Marx khẳng định rằng cách duy nhất để giải quyết các vấn đề này là tầng lớp lao động (vô sản), những người mà theo Marx là lực lượng chính tạo ra của cải vật chất trong xã hội và là những người bị tầng lớp tư bản (tư sản) bóc lột, đứng lên làm tầng lớp cầm quyền thay cho giới tư sản để thiết lập một xã hội tự do, không phân biệt giai cấp hay chủng tộc. Người lao động đã được tổ chức thành giai cấp thống trị sẽ tước bỏ quyền tư hữu và kiểm soát tư liệu sản xuất vì lợi ích của xã hội. Theo quan điểm của những người cộng sản, chủ nghĩa cộng sản là con đường để giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải phóng nhân loại. Thực hiện chủ nghĩa cộng sản thông qua cách mạng, bao gồm cách mạng lật đổ chế độ "người bóc lột người", và cách mạng xây dựng xã hội mới.
Trong vai trò một hệ tư tưởng chính trị, chủ nghĩa cộng sản thường được xem là một nhánh của chủ nghĩa xã hội; một nhóm học thuyết triết học chính trị và kinh tế được rút ra từ nhiều phong trào chính trị và tri thức có nguồn gốc từ các tác phẩm của các nhà lý thuyết của Cách mạng Công nghiệp và Cách mạng Pháp. Nhánh kia là lý luận của các đảng Dân chủ xã hội hiện có nhiều ảnh hưởng tại Tây Âu và Bắc Âu. Do cùng chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa Marx, các đảng cộng sản và Dân chủ xã hội thường có quan hệ đồng minh với nhau thành một lực lượng chung được gọi là cánh tả.
Chủ nghĩa cộng sản bắt nguồn từ phương Tây nhưng càng di chuyển về phương Đông càng bị biến đổi tùy theo tâm lý, văn hóa và những điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương mà nó đi qua làm nảy sinh ra những trường phái tư tưởng cộng sản khác nhau với cách hiểu khác nhau về chủ nghĩa cộng sản. Những hình thức nổi bật của chủ nghĩa cộng sản, chẳng hạn như Chủ nghĩa Lenin, Chủ nghĩa Stalin, Chủ nghĩa Mao và Chủ nghĩa Trotsky, đều kế thừa từ Chủ nghĩa Marx, nhưng giữa chúng có những khác biệt tùy theo cách hiểu và bối cảnh xã hội mà nhà lý luận chịu ảnh hưởng. Tuy nhiên, chủ nghĩa cộng sản cũng có những phiên bản khác không liên quan đến Chủ nghĩa Marx, chẳng hạn Chủ nghĩa cộng sản Thiên chúa giáo và Chủ nghĩa cộng sản vô chính phủ (anarcho-communism).
(...)
(...)
Chủ nghĩa cộng sản là một khái niệm rộng cần phải được hiểu như một tổng hợp các lý luận chính trị, kinh tế, xã hội, tư tưởng gắn liền với các phong trào xã hội, phong trào chính trị rộng lớn - bắt đầu từ thế kỷ XIX, nở rộ và thoái trào trong thế kỷ XX - nhằm xóa bỏ chủ nghĩa tư bản để xây dựng một xã hội không giai cấp, không có sở hữu tư nhân tư liệu sản xuất. Trong đó mọi người là bình đẳng, không có hiện tượng "người bóc lột người" và tiến tới xóa bỏ nhà nước trong một tương lai "thế giới đại đồng" không có biên giới quốc gia khi người với người là bạn, thương yêu lẫn nhau. Tại đó năng suất lao động tăng lên rất cao, của cải làm ra dồi dào tới mức phân phối của cải theo nguyên tắc: "Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu". Trong xã hội cộng sản, mỗi cá nhân được tự do phát huy mọi khả năng của mình theo triết lý "sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người", tự do làm những điều không ảnh hưởng đến lợi ích và quyền tự do của người khác trên cơ sở tư liệu sản xuất chung để đảm bảo quyền tự do của tất cả mọi người. Các ý tưởng về chủ nghĩa cộng sản đã có trước Marx từ rất lâu tại các nền văn minh khác nhau và được nhiều nhà tư tưởng đề cập đến. Marx là người đưa ra khả năng hiện thực hóa các ý tưởng đó trong tương lai dựa trên nền tảng kinh tế - xã hội do chủ nghĩa tư bản tạo ra và xem đó như một sự tiến hóa của xã hội loài người...".
Trước đây, dưới "mái trường XHCN" chúng ta vẫn được dạy rằng triết học duy vật biện chứng là chân lý của thời đại, nghĩa là mọi lý thuyết, muốn đạt được chân lý đích thực, đều phải lấy những luận điểm, luận cứ của nó làm cơ sở lý luận. Vì chỉ được tuyên truyền một chiều, nên chúng ta cứ ngỡ những kết quả khám phá của nó, những cái gọi là phạm trù của nó, đều được coi là những qui luật cơ bản, hay ít ra cũng là những hiện tượng phổ biến có tính qui luật về tự nhiên - xã hội không thể phủ nhận. Và chủ nghĩa cộng sản, con đẻ của nó, được cho là hình thái kinh tế - xã hội cuối cùng của loài người, một hình thái xã hội, tương tự như Niết Bàn và Thiên Đàng, đẹp đẽ một cách lý tưởng mà con người có thể đạt tới nếu đi theo con đường cách mạng vô sản.
Đến độ tuổi trung niên, chúng ta vẫn đặt niềm tin vào học thuyết Mác - Lênin như một tín ngưỡng. Nhưng rồi, trước thực tế đổ vỡ của hệ thống các nước theo phe Xã hội chủ nghĩa (các nước đi theo con đường cách mạng vô sản, xây dựng chủ nghĩa cộng sản), những trái khoáy trong thực tiễn xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa cộng sản từ sau chiến tranh giải phóng dân tộc ở nước ta, những phản biện sâu sắc đối với hệ tư tưởng macxít - lêninnít, chúng ta đã phải đặt nghi vấn, đã phải tìm hiểu lại đến tận cội rễ, và (theo ý chúng ta) đã phát hiện ra những sai lầm "chết người" của học thuyết ấy... Cho đến nay chúng ta không còn tin học thuyết đó nữa, dù vẫn yêu chủ nghĩa cộng sản bởi ý tưởng "diệt khổ" của nó.
Sinh thời, C. Mác đã nói: "Các nhà triết học chỉ diễn giải thế giới khác nhau; vấn đề là ở chỗ cải tạo thế giới". Câu nói đó, theo chúng ta hiểu, hàm ý rằng, triết học duy vật biện chứng mà ông đề xướng, không những đã giải thích được một cách khoa học nguyên lý cơ bản về sự hình thành, tồn tại của giới tự nhiên và các hiện tượng, nhất là nguyên nhân gây ra sự thống khổ của tầng lớp cần lao (mà C. Mác gọi là "giai cấp vô sản") trong xã hội, mà còn đóng vai trò là cẩm nang lý luận, chỉ hướng cho việc tạo ra một xã hội không còn áp bức bóc lột, mọi người đều được sống trong tự do, bình đẳng, bác ái - xã hội cộng sản chủ nghĩa. 

Và hình như C. Mác đã sai! Từ xưa tới nay không có học thuyết triết học nào ra đời không mang tính khoa học, nghĩa là không vì mục đích thỏa mãn nhu cầu hiểu biết của loài người về các hiện tượng tự nhiên - xã hội, và vì thiếu chứng cứ khoa học, dẫn chứng sai lầm hoặc các luận chứng còn nặng tính chủ quan, duy ý chí nên cũng không có học thuyết triết học nào thực sự khoa học. Hơn nữa, không phải chỉ có triết học Mác - Lênin mới vạch ra con đường cải tạo thế giới để "diệt khổ" mà nhiều triết học khác, duy vật cũng như duy tâm, như Đạo Gia, Nho Gia, Mặc Gia...cũng vạch ra cách thức "diệt khổ", nghĩa là không chỉ giải thích mà cũng còn hàm chứa ý tưởng cải tạo xã hội, cho dù vẫn phạm sai lầm trong nhận thức lý luận.
Nếu đặt ba hệ thống lý thuyết của triết học Mác - Lênin, Phật Giáo và Ki tô giáo bên cạnh nhau, thì chúng đều là sự giải thích nguyên nhân gây ra khổ đau và đều đề xướng cách thức "diệt khổ". Nếu Phật Giáo chủ trương :diệt khổ bằng cách "không thèm chơi" với tầng lớp thống trị, Ki tô Giáo bằng cách "dĩ hòa" với tầng lớp ấy, thì chủ nghĩa Mác - lê  lại chủ trương đối kháng, một mất một còn với nó. Nhưng làm sao thực hiện được những điều đó, khi mà sự tồn tại của tầng lớp thống trị trong xã hội là một đương nhiên, là hiện thân của sự gián tiếp gây bất công xã hội, đồng thời cũng là thành phần điều khiển, dẫn đắt xã hội? Điều rất lạ là cả ba hệ thống lý luận ấy đều được sinh ra vào giai đoạn chìm đắm trong thống khổ cơ cực của đa số xã hội loài người (của tầng lớp bị trị cần lao). Phải chăng đó cũng là một tất yếu!? Chúng ta có cảm tưởng rằng giáo điều Ki tô Giáo có nhiều nét tiếp thu từ Phật Giáo và cả hai tôn giáo ấy đều là kết quả đòi hỏi của tầng lớp bị trị cần lao đang gặp nhiều thống khổ cơ cực và hoàn toàn bế tắc, không tìm ra lối thoát, vào thời đại nhận thức khoa học về tự nhiên - xã hội còn chìm trong bóng tối. Nếu hai tôn giáo (Phật Giáo và Ki tô Giáo) chỉ ra nguyên nhân gây ra sự khổ đau chủ yếu là do cá nhân từng con người trong xã hội "tạo nghiệp" và do đó giải pháp "diệt khổ" cũng là từng cá nhân, bằng con đường tu tập, tự giác cải tạo, tự giác ngộ, để bản thân trở thành người toàn thiện, trong xã hội mọi người đều toàn thiện cả dẫn đến... cả xã hội an bình, hết khổ, coi như đạt trạng thái Niết Bàn (hay Thiên Đàng) trong hiện thực, thì triết học Mác -Lê lại như một hệ thống lý luận tương phản, có vẻ khoa học hơn:  chỉ ra nguyên nhân gây nên sự thống khổ, đói nghèo chủ yếu là do "ngoại tại", do bản chất tham tàn, độc ác của giai cấp tư sản, giải pháp "diệt khổ" mà học thuyết này đề xướng là tập hợp những người nghèo khổ (quần chúng cần lao) chủ động làm cuộc cách mạng vô sản, tiêu diệt giai cấp tư sản (được cho là nguyên nhân làm xuất hiện sự nghèo đói, thống khổ), lật đổ chế độ tư bản, xây dựng chế độ mới không còn bóc lột (được gọi là chế độ Xã Hội Chủ Nghĩa - xã hội tiền đề để tiến lên hình thái xã hội được cho là cuối cùng của loài người, hình thái Cộng Sản Chủ Nghĩa).
Tương tự như Niết Bàn của Phật Giáo và Thiên Đàng của Ki tô Giáo, Chủ Nghĩa Cộng Sản cũng ra đời trong giai đoạn bị áp bức, đói nghèo cùng cực của tầng lớp quần chúng bị trị cần lao, cũng là sản phẩm của khát vọng giải phóng khỏi áp bức bóc lột của tầng lớp thống trị mà triết học Mác -Lê cho là của giai cấp tư sản, và cuối cùng, cũng chính là ước mơ ngàn đời được sống trong tự do, bình đẳng, bác ái và an lạc không những của đại chúng bị trị cần lao mà còn là của cả loài người. Vì như thế, hơn nữa, vì ra đời từ sự suy luận tưởng chừng rất lôgic (thực ra lầm lẫn, ngộ nhận ngay từ đầu), tưởng chừng rất khoa học (nhưng vẫn bị gông xiềng bởi lối suy nghĩ chủ quan, máy móc, cực đoan, duy ý chí và ảo tưởng), nên ngay từ đầu, khi mới ra đời, Chủ Nghĩa Cộng Sản đã được đa số quần chúng bị trị đang đấu tranh đòi quyền lợi trước tầng lớp thống trị nhiệt liệt hưởng ứng, nhận những giáo lý của Chủ Nghĩa Cộng Sản làm chủ trương cách mạng, là kim chỉ nam cho hoạt động đấu tranh của mình, và đều khẳng định như "đinh đóng cột", Chủ Nghĩa Cộng Sản là tương lai sán lạn của cách mạng vô sản.
Nói đến cách mạng vô sản cũng nên nhắc đến Công xã Pari. Công xã Pari được coi là cuộc diễn tập của cách mạng vô sản. Trong bài "Công xã Pa-ri: kiểu mẫu vĩ đại nhất của phong trào vô sản thế kỷ XIX" của Lê Văn Phong đăng trên trang mạng "Tạp chí cộng sản" có viết: "Lần giở lại những trang lịch sử thế giới cận đại, Công xã Pa-ri 1871 để lại cho người đọc những cảm xúc đặc biệt, bởi đây là lần đầu tiên giai cấp vô sản trên thế giới đứng lên tiến hành cuộc cách mạng lật đổ giai cấp tư sản, thiết lập chuyên chính vô sản, thành lập Công xã. Dù chỉ tồn tại vỏn vẹn có 72 ngày, nhưng những chính sách của Công xã Pa-ri về xây dựng nhà nước kiểu mới, về phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa giáo giục, chính sách đối với người lao động, v.v...là tiền đề quan trọng cho việc xây dựng các nền chuyên chính vô sản sau này".
Còn theo wikipedia thì:
"Công xã Paris (tiếng Pháp: La Commune de Paris) là một chính quyền điều hành Paris trong một thời gian ngắn, từ ngày 18 tháng 3 đến ngày 28 tháng 5 năm 1871. Nó đã được mô tả như một vụ bạo loạn hoặc sự thiết lập một chính quyền theo chủ nghĩa xã hội, tùy theo tư tưởng của người bình luận.
Theo nghĩa đen, Công xã Paris chỉ là một cơ quan hành chính địa phương (hội đồng của một xã) đã nắm quyền điều khiển Paris trong vòng hai tháng mùa xuân năm 1871. Tuy nhiên, với những điều kiện khi thành lập, những quy định gây tranh cãi và một kết thúc đẫm máu đã làm cho nó trở thành một sự kiện chính trị quan trọng vào thời đó.
Cuối tháng 6 năm 1870, Đệ nhị đế chế Pháp bước vào thời kỳ khủng hoảng. Cũng mùa hè 1870, nước Pháp bước vào cuộc chiến với Phổ. Do chỉ huy yếu, thua kém về vũ khí, các chiến lược sai lầm... Pháp nhanh chóng bị Phổ đánh bại. Tháng 9 năm 1870, hoàng đế Napoléon III thất trận ở chiến trường Sedan phải đầu hàng thủ tướng nước Phổ là Otto von Bismarck. Ngày 4 tháng 9, nhân dân Paris nhận được tin, tự phát nổi dậy tràn vào Điện Bourbon, hô lớn: "Phế truất hoàng đế", "Cộng hòa muôn năm". Chiều ngày hôm đó, một chính phủ lâm thời được thành lập mang tên Chính phủ vệ quốc. Tướng Louis Jules Trochu, một người có tư tưởng bảo hoàng, nguyên thống đốc Paris, được cử làm Bộ trưởng Bộ chiến tranh và đứng đầu chính phủ mới.
Quân đội Phổ, sau chiến thắng ở trận Sedan, tiếp tục tiến về Paris. Khi thủ đô bị vây hãm vào gần cuối tháng 9, thành phố vẫn còn 246.000 vệ binh và thủy quân cùng 125.000 vệ quốc quân. Chính phủ tổ chức thêm 200 tiểu đoàn vệ quốc quân, cộng với 60 tiểu đoàn vốn có từ thời Đệ nhị đế chế. Lực lượng này bao gồm chủ yếu các thợ thủ công và công chức nhỏ. Trong khi đó, quân đội Pháp vẫn tiếp tục thua cuộc. Ngày 27 tháng 10, 15 vạn quân Pháp ở thành Metz do tướng François Achille Bazaine chỉ huy đầu hàng. Nhân dân Paris với quyết tâm cố thủ, phản đối việc chính phủ mới đàm phán với phía Phổ, tập trung trước tòa thị chính hô lớn: Đả đảo Trochu! Không đàm phán! Jules Favre, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao của Chính phủ Vệ quốc, đã bí mật ký thỏa thuận hòa ước với Otto von Bismarck.

Từ ngày 23 tháng 1 năm 1871, Chính phủ của Trochu bắt đầu đàm phán với Phổ lại cung điện Versailles. Đến ngày 28/1, Chính phủ Pháp ký hiệp định đình chiến, chấp nhận các điều hiện của phía Phổ. Theo các điều khoản đình chiến này, cuộc bầu cử Quốc hội Pháp sẽ được tổ chức vào 8 tháng 2 năm 1871 và sau đó Quốc hội sẽ ký hòa ước. Đúng như dự đinh, Quốc hội mới được thành lập vào đầu tháng 2 với 750 nghị viên. Phần lớn trong số này thuộc tầng lớp phú ông, địa chủ và có tới 450 người thuộc phái bảo hoàng. Adolphe Thiers trở thành Thủ tướng và Jules Favre tiếp tục giữ chức Bộ trưởng Bộ Ngoại giao. Ngày 28 tháng 2, Thiers gặp Bismarck và ký kết các điều khoản hòa ước:

• Nước Pháp bồi thường chiến phí 5 ngàn triệu franc.
• Các pháo đài Paris bị quân Đức chiếm đóng cho tới khi Pháp nộp 500 triệu đầu tiên.
• Lãnh thổ phía đông bị chiếm đóng cho tới khi Pháp hoàn thành hết khoản bồi thường.
• Alsace và một phần ba Lorraine thuộc về Đức.
• Quân Phổ vào chiếm đóng Paris.

(Tiếp theo)

Kitô Giáo ra đời sau đạo Phật, vào thời đoạn Đế quốc La Mã còn thịnh trị, tức là tầng lớp thống trị của nó còn đủ sức mạnh áp bức quần chúng cần lao bị trị. Đạo này (trong quá trình tồn tại của nó, có lẽ tiếp thu những quan niệm của đạo Phật, sau này bị lũng đoạn không ít bởi tầng lớp thống trị để phục vụ cho việc cai trị, xóa nhòa tính đối kháng trong mâu thuẫn quyền lợi giữa tầng lớp thống trị và tầng lớp bị trị) giải thích một cách mơ hồ và yếm thế nguyên nhân gây ra những khổ đau, đầy ải bất hạnh trong xã hội và cách thức giải thoát chúng. Theo Wikipedia thì:
"Đức Chúa Giê-su sáng lập Kitô giáo vào khoảng năm 26 ở Do Thái. Đức Chúa Giê-su giáng sinh vào năm 1 Công Nguyên, tại làng Bethlehem xứ Judea. Trú quán của Giê-su là làng Nazareth, xứ Galilee. Đức chúa Giê-su khởi hành truyền bá Phúc Âm trong xứ Galilee lúc khoảng 30 tuổi.
Các tôn giáo trên thế giới đều dạy con người phải tự mình làm các điều lành thánh thiện, tu tâm dưỡng tính để tự cứu mình hay để được siêu thoát hoặc thi hành nghiêm túc các giới cấm của đạo để được lên thiên đàng. Cơ Đốc Giáo khẳng định là mọi người sinh ra đều mắc phải tội tổ tông truyền(do phạm luật Chúa Cha đã truyền dạy " Các ngươi được phép ăn tất cả trái cây trong vườn địa đàng, nhưng không được ăn cây ở giữa khu vườn nếu ăn các ngươi sẽ phải chết ") do nghe lời con rắn xúi dục, tham lam muốn bằng Thiên Chúa nên đã bị phạt làm người phải chịu chết và sinh con đau đớn, nên Chúa Cha đã ban Con Một của mình là Đức Chúa Giê-su xuống thế gian chịu chết trên thập giá để làm giá cứu chuộc. Nếu ai muốn được cứu thì chỉ cần chấp nhận và tin tưởng vào sự ban cho như không này như lời tiên tri I-sai-a: "Hỡi những kẻ nào khát, hãy đến suối nước! Và người nào không có tiền bạc, hãy đến, mua mà ăn! Hãy đến, mua rượu và sữa mà không cần tiền, không đòi giá" I-sai-a.
Cuộc đời của Chúa Giê-su được ghi lại trong bốn sách Phúc Âm Tin Mừng theo thánh Mát-Thêu (Mathew), Maco, Lu-ca và Gio-an. Phúc Âm Mát-Thêu cho biết gia phả của Chúa Giê-su thuộc dòng dõi của vua Đa-vít và sanh bởi Đức nữ đồng trinh Ma-ri-a. Hai điều này làm ứng nghiệm lời tiên tri: "Có một chồi sẽ nứt từ gốc Y-sai, một nhánh từ rễ nó sẽ ra trái" và "Nầy, một gái đồng trinh sẽ chịu thai và sanh một con trai" (I-sai-a). Phúc Âm Ma-thi-ơ đã trưng dẫn tất cả 16 lần các lời tiên tri nói về Đấng Mê-si ở Cựu Ước được ứng nghiệm trong Đức Chúa Giê-su ở Tân ước để thuyết phục người Do Thái chấp nhận Đức Chúa Giê-su là Đấng Mê-si của mình. Phúc Âm Mác bày tỏ Đức Chúa Giê-su là Con của Đức Chúa Trời và là Đấng Cứu Thế của nhân loại. Phúc Âm Lu-ca bày tỏ Đức Chúa Giê-su là Con của Đấng Rất Cao, Chúa Con sẽ ngồi trên ngôi Đa-vít trị vì đời đời, nước Chúa vô cùng. Phúc Âm Giăng bày tỏ Đức Chúa Giê-su là Đức Chúa Trời Ngôi Hai trở thành nhục thể để đem sự cứu chuộc đến cho nhân loại.
Trong thời gian ba năm rao giảng tin mừng, Đức Chúa Giê-su làm nhiều phép lạ như: hóa nước thành rượu, làm người chết sống lại, người mù được sáng, người què được đi... hầu để chứng tỏ Giê-su là Đấng Mê-si hay Đấng Christ, đã đến trong thế gian để làm ứng nghiệm các lời tiên tri trong Cựu Ước. Ngoài các dấu kỳ phép lạ, Đức Chúa Giê-su công khai xác nhận mình là Đấng Mê-si hay Đấng Christ, "Ta, người đang nói với ngươi đây, chính là Đấng đó" (Giăng). Ngoài các dấu kỳ phép lạ đã làm, Đức Chúa Giê-su còn giảng dạy là mỗi người phải hết lòng yêu mến Đức Chúa Trời và thương kẻ lân cận như mình. Chúa Giê-su kêu gọi mọi người phải thay đổi lòng mình, ăn năn và tin nhận Thiên Chúa để được cứu rỗi và thừa hưởng nước Trời.
Sau 3 năm giảng dạy về nước Trời, dân Do Thái tin theo Dức chúa Giê-su rất đông làm cho các nhà lãnh đạo Do Thái Giáo coi chúa Giê-su là một mối đe dọa cho Do Thái Giáo. Nên họ đã bắt chúa Giê-su đem đến trường án vội vã kết tội chúa Giê-su đã phạm thượng, vì đã xưng mình là Con của Đức Chúa Trời, rồi họ đóng đinh chúa Giê-su trên thập tự giá cho đến chết.
Các sách Phúc Âm kể tiếp: Sau khi người ta đã đem chúa Giê-su chôn trong mồ, đến ngày thứ ba, Đức Chúa Giê-su sống lại. Sau khi sống lại, Chúa hiện ra với các môn đồ trong 40 ngày để ban Chúa Thánh Thần và sai các ông đi rao giảng và làm chứng cho Ngài đến tận cùng Trái Đất. Sau đó,chúa Giê-su thăng thiên trước sự chứng kiến của các môn đồ. Như sách Công vụ các Sứ đồ 1:9-11 ghi: Sau khi nói chuyện với các môn đồ lần chót xong, Đức Chúa Giê-su được cất lên trời. Các môn đồ ngó theo cho đến khi có một đám mây đến tiếp Chúa khuất đi, không thấy nữa. Đoạn, có hai thiên sứ mặc áo trắng hiện đến bảo các môn đồ rằng:chúa "Giê-su này đã được cất lên trời khỏi giữa các ngươi, cũng sẽ trở lại như cách các ngươi đã thấy Chúa lên trời vậy". Chúa Giê-su cùng các thánh đồ sẽ trở lại thế gian này đánh bại Sa-tan để thành lập vương quốc của Chúa. Chúa sẽ ngồi trên ngôi Đa-vít trị vì đời đời, nước Chúa vô cùng. Bấy giờ "họ sẽ lấy gươm rèn lưỡi cày, lấy giáo rèn lưỡi liềm. Nước này chẳng còn giá gươm lên nghịch cùng nước khác, người ta chẳng còn tập sự chiến tranh. Muông sói sẽ ở với chiên con, beo nằm với dê con; bò con, sư tử con với bò nuôi mập cùng chung một chỗ, một đứa con trẻ sẽ dắt chúng nó đi. Bò cái sẽ ăn với gấu; các con nhỏ chúng nó nằm chung, sư tử ăn cỏ khô như bò. Trẻ con đương bú sẽ chơi kề rắn hổ mang, trẻ con thôi bú sẽ thò tay vào hang rắn lục. Nó chẳng làm hại, chẳng giết ai" (I-sai).
Sau khi Chúa Giê-su thăng thiên độ 10 ngày, đến ngày lễ Ngũ Tuần, các môn đồ của Chúa Cứu Thế đang nhóm lại để ăn lễ Ngũ Tuần theo truyền thống của Do Thái Giáo thì "thình lình, có tiếng từ trời đến như tiếng gió thổi ào ào, đầy khắp nhà môn đồ ngồi. Các môn đồ thấy lưỡi rời rạc từng cái một, như lưỡi bằng lửa hiện ra, đậu trên mỗi người. Hết thảy đều được đầy dẫy Đức Thánh Linh" (CV 2:2-4).
Sau khi nhận được Đức Thánh Linh, các môn đồ của Đức Chúa Giê-su đi ra rao giảng cho mọi người biết Chúa Giê-su là Đấng Cứu Thế đã chết trên thập tự giá để chuộc tội cho nhân loại. Nếu ai bằng lòng tin nhận Chúa Giê-su và sự chết của Chúa trên thập tự giá là để đền tội cho mình thì người đó được cứu chuộc bởi ân điển của Đức Chúa Trời. Như Sứ đồ Phi-e-rơ xác định trước Toà Công Luận Do Thái rằng: "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu" (CV 4:12). Sứ đồ Phao lô vốn là một thành viên của môn phái Pha-ri-seu, từng hăng say bắt bớ và sát hại người tin theo chúa Giê-su. Nhưng sau khi trở lại tin nhận Chúa và trở thành một sứ đồ đầy lòng nhiệt huyết rao giảng Tin Mừng, ông tuyên bố: "Thật vậy, tôi không hổ thẹn về Tin Mừng đâu, vì là quyền phép của Đức Chúa Trời để cứu mọi kẻ tin" (Rô 1:16).
Dù Cơ Đốc Giáo bị Do Thái Giáo bắt bớ từ năm 35 đến năm 44, và sau đó bị các Hoàng Đế La Mã bách hại từ năm 64 đến năm 312, Cơ Đốc Giáo vẫn bành trướng mạnh trong đế quốc La Mã. Vào thế kỷ II, Cơ Đốc Giáo đã trở thành một tôn giáo có tổ chức hoàn bị với các giáo lý chính xác. Đến thế kỷ IV, Cơ Đốc Giáo đã lan tràn đến Tây Ban Nha, Ba-Tư và miền đông Ấn Độ.
Đến cuối thế kỷ IV, các Hội Thánh Cơ Đốc Miền Đông nằm trong lãnh thổ của Đông Đế quốc La Mã được chia ra làm bốn giáo khu. Bốn giáo khu đó là Constantinople (Thổ Nhĩ Kỳ), An-ti-ốt (Syria), Giê-ru-sa-lem (Do-Thái) và Alexandria (Ai Cập). Các giáo khu này trực thuộc Đông Giáo hội, đặt dưới quyền quản trị của một Giáo Trưởng, tòa thánh ở Constantinople, Thổ Nhĩ Kỳ. Các Hội Thánh Cơ Đốc Miền Tây nằm trong lãnh thổ của Tây Đế quốc La Mã trực thuộc Giáo Khu Rô-ma, cũng gọi là Tây Giáo hội. Tây Giáo hội đặt dưới quyền quản trị của một Giám mục, tòa thánh ở La Mã, Ý. Đông Giáo hội và Tây Giáo hội có nhiều bất đồng về giáo lý và quyền hạn giữa chức Giám mục ở La Mã và Giáo trưởng ở Constantinople. Sự việc này là mầm móng gây ra mối chia rẽ giữa hai giáo hội từ thế kỷ V. Đến năm 1054, Tây Giáo hội và Đông Giáo hội chính thức dứt phép thông công lẫn nhau, rồi xem nhau như thù nghịch từ dạo đó cho đến nay.
Năm 1517, Tu sĩ Martin Luther phát khởi phong trào Cải Chánh Giáo hội Công giáo Rôma. Martin Luther cho rằng: Sự cứu chuộc là nhờ ân điển bởi đức tin vào sự ban cho của Đức Chúa Giê-su mà thôi, không phải nhờ làm việc lành để được cứu. Điều Martin Luther tin tưởng trái với truyền thống của Giáo hội Công giáo Rôma đã có hơn một ngàn năm trăm năm qua là "sự cứu chuộc là nhờ ân điển bởi đức tin vào công lao của Đức Chúa Giê-su cộng thêm việc làm phước đức của tín hữu". Vì giáo lý cứu rỗi khác biệt với Giáo hội Công giáo Rôma, nên Martin Luther và nhóm người theo phái Cải Chánh của Martin Luther tách rời khỏi Giáo hội Công giáo Rôma để thành lập Giáo hội Tin Lành Lutheran. Cũng trong thế kỷ 16 này và các thế kỷ kế tiếp, một số Giáo hội Cải Chánh khác được thành lập như: Reformed and Presbyterian, Anglican Communion, Báp-tít, Anh Em (Quakers), Congregationalists, Giám Lý, Ngũ Tuần, Disciple of Christ, Unitarians, Universalists, Evangelicals, Fundamentalists...
Đến năm 1962, Công đồng Vatican II của Giáo hội Công giáo Rôma không còn coi Tin Lành Cải Chánh là "Thệ Phản" hay "Đạo Lạc", nhưng coi là "Anh Em Tách Rời".
Tạp chí Life, xuất bản tháng 12 năm 1999 cho biết: Dầu phải trải qua các cuộc bắt bớ của Do Thái Giáo và các cơn bách hại của các Hoàng Đế La Mã, Cơ Đốc Giáo đã trở thành một tôn giáo lớn nhất thế giới, có số tín hữu vào khoảng trên hai tỷ người, với khoảng 2.000 hệ phái".
Cũng theo Wikipedia:
"Thiên đàng hay Thiên đường (chữ Hán 天堂; thiên: trời, tầng trời, cõi trời; đường hay đàng: cái nhà, cõi) là khái niệm về đời sau được tìm thấy trong nhiều tôn giáo và các tác phẩm triết học.
Những người tin vào thiên đàng cho rằng thiên đàng (hoặc Hoả ngục) là chỗ ở trong đời sau của nhiều người hoặc toàn thể nhân loại. Trong một số trường hợp, có những người, theo truyền thuyết hoặc theo lời chứng, có những trải nghiệm cá nhân giúp hiểu biết về Thiên đàng. Họ tin rằng những trải nghiệm họ có được là để thuật lại cho người khác biết về sự sống, Thiên đàng và Thiên Chúa.
(...). Thiên đàng thường được hiểu là nơi chốn của phước hạnh, đôi khi được hiểu là chỗ ở phước hạnh vĩnh cửu.
Trong phần lớn các giáo hội thuộc cộng đồng Cơ Đốc giáo, thiên đàng là sự trở lại tình trạng trước khi sa ngã của loài người, sự tái lập Vườn Eden, ở đó con người được tái hợp với Thiên Chúa trong tình trạng toàn hảo và tự nhiên của sự sống đời đời. Tín hữu Cơ Đốc tin rằng sự tái hợp này giữa con người và Thiên Chúa được hoàn tất qua sự hi sinh của Chúa Giê-su Cơ Đốc khi ngài chết trên thập tự giá vì tội lỗi của loài người.
Quan niệm phổ biến của hầu hết các tôn giáo là khi vừa lìa đời, con người sẽ bước ngay vào thiên đàng. Tuy nhiên, không phải tất cả tín hữu Cơ Đốc chia sẻ niềm tin này. Nhiều người trong cộng đồng Cơ Đốc giáo tin rằng trước khi vào thiên đàng cần phải chờ đợi "cho đến khi thế gian này qua đi".
Trong thần học Cơ Đốc, có hai khái niệm hỗ tương về thiên đàng thường được gọi là "sự sống lại của thân xác" và "sự bất diệt của linh hồn". Trong khái niệm đầu, linh hồn sẽ không lên thiên đàng cho đến khi có sự phán xét sau cùng là lúc thân xác được hồi sinh và mọi người chịu xét xử. Trong khái niệm sau, linh hồn lên thẳng thiên đàng sau khi chết. Cả hai khái niệm này được kết hợp trong học thuyết hai lần phán xét, theo đó linh hồn chịu phán xét lần đầu sau khi chết để vào ở một nơi phước hạnh tạm thời (paradise) trong khi chờ đợi sự phán xét lần thứ hai trong ngày tận thế.
(...).
Thuyết Phổ độ nói rằng, chúng ta đều biết là trên chín tầng mây có thiên đàng còn dưới lòng đất chẳng có gì cả vì lòng đất không có không khí, tối như mực, nhiệt độ lại quá cao không gì có thể ở được. Những người sinh thời sống tốt khi chết đi sẽ lên thiên đàng, thành hồn ma tốt còn những người sinh thời sống không tốt khi chết đi vẫn lên thiên đàng, thành hồn ma xấu.
Những người không tôn giáo có vẻ đều tin vào thuyết này và họ tin rằng, họ đang cần có phước hạnh vĩnh cửu. Theo niềm tin của họ, hỏa ngục (tức địa ngục) cùng ma quỷ chỉ là mê tín, vì dưới lòng đất chẳng có gì và nhiệt độ quá cao.
(...)
Theo dòng lịch sử, một trong những nguyên nhân chia cắt Cơ Đốc giáo là các quan điểm dị biệt về điều kiện được vào thiên đàng. Từ thế kỷ 16 đã hiện hữu ba quan điểm của ba trào lưu Cơ Đốc chính yếu: Công giáo Rôma, Chính Thống giáo và Kháng Cách. 
(...)
Giáo huấn Công giáo về thiên đàng được trình bày trong Giáo lý của Giáo hội Công giáo: "Những ai chết trong ân điển và tình bằng hữu của Thiên Chúa được thanh tẩy hoàn toàn và sống đời đời... Sự sống trọn vẹn này với Thiên Chúa... được gọi là thiên đàng. Đó là mục tiêu tối hậu và là sự ứng nghiệm đầy trọn những khao khát sâu xa nhất của con người, đó là tình trạng phước hạnh tuyệt đối và vĩnh hằng."
Sau khi chết, mỗi linh hồn phải đối diện với "sự phán xét đặc biệt" để hoặc sẽ vào thiên đàng sau khi ở Luyện ngục (Purgatory), hoặc vào thẳng thiên đàng, hoặc vào Hỏa ngục. Ý niệm này khác với quan điểm "sự phán xét chung" hoặc "sự phán xét sau cùng" khi Chúa Cơ Đốc trở lại để phán xét kẻ sống và kẻ chết.
(...)
Thiên đàng là nơi chốn dành cho những ai đã được thanh tẩy, người chết trong tội lỗi không được phép vào. "Những ai chết trong ân sủng và tình bằng hữu của Thiên Chúa và được thanh tẩy hoàn toàn sẽ sống đời đời với Chúa Kitô. Họ đời đời giống Thiên Chúa, vì họ "nhìn thấy Ngài" mặt đối mặt." (Giáo lý Giáo hội Công giáo 1023) "Những ai chết trong ân sủng và tình bằng hữu của Thiên Chúa và được thanh tẩy không trọn vẹn, dù không được chắc chắn sự cứu rỗi đời đời, phải trải qua sự thanh tẩy sau khi chết, cũng sẽ đạt được sự thánh khiết cần thiết để bước vào sự vui thoả của Thiên Chúa." (Giáo lý Giáo hội Công giáo 1054).
Nếu một người chịu rửa tội đúng cách, khi chết người ấy sẽ lên thiên đàng (theo đức tin Công giáo Rôma, thánh lễ rửa tội (báp têm) xoá sự trừng phạt hiện thời hay vĩnh cửu của mọi tội). Nếu một người không bao giờ phạm trọng tội, trong khi đã được xoá các khinh tội trước khi chết, người ấy sẽ vào thiên đàng.
Song, đa phần sẽ vào thiên đàng sau khi qua Luyện ngục (hoặc "nơi thanh tẩy"). Trong Luyện ngục, linh hồn phải chịu trừng phạt vì những tội đã phạm khi còn sống, nhưng không phải luôn luôn như vậy. Nếu một người dự thánh lễ, xưng tội đúng cách, cũng như đã được đại xá (plenary indulgence), sau khi chết sẽ vào thiên đàng. Có nhiều cách để được đại xá, chiếu theo các thánh chỉ của Giáo hoàng. Để được đại xá, cần phải dự thánh lễ xưng tội đúng cách, ăn năn, dự Bí tích Thánh thể đúng cách, đọc một số lần các kinh như Kinh Lạy Cha, Kinh Kính Mừng, Kinh Sáng Danh và làm số công đức. Hơn nữa, người ấy cần phải giữ mình khỏi mọi tội, trọng tội cũng như khinh tội, trong khi thực thi những điều này...".
Phải cho rằng sự ra đời của hai tôn giáo ấy là kết quả nỗi bức xúc tích tụ trong thời gian dài của tầng lớp bình dân cần lao trong quá trình đấu tranh đòi quyền lợi với tầng lớp thống trị trong xã hội. Vì xảy ra trong một thời đoạn mà bạo lực được khẳng định, sự áp bức bất công của tầng lớp thống trị đối với tầng lớp cần lao bị trị tồn tại như một lẽ đương nhiên, thêm nữa là có ưu thế hầu như áp đảo trước sự phản kháng liên tục của tầng lớp bị trị, và nhất là về sau còn bị sự phủ dụ của tầng lớp thống trị lũng đoạn,  nên những luận giải của hai "đạo" đó về mọi gian nan, khổ ải, đói nghèo... xảy ra trên thế gian của quần chúng bình dân đều mê tín, mù quáng, đều hầu như có nguyên nhân "tự mình", và như thế, đều sai lầm. Từ sai lầm đó mà dẫn đến việc đề ra những tiêu chí hành động "diệt khổ" đầy yếm thế, cải lương và cũng sai lầm nốt.
Hãy đọc bài "Nguồn Gốc của Khổ và sự Diệt Khổ" ( Tương Ưng BK IV, phần số XI: Bhagandha-Hatthaha, tr 512-517 ) đăng trên mạng: " Một thời Thế Tôn đang trú tại một thị trấn  tên là Uruvelakappa của người dân Mallas. Lúc đó viên trưởng thôn là Bhadraka đến tiếp kiến Thế Tôn, đảnh lễ Ngài, ngồi xuống một bên và thưa rằng:
            -Bạch Thế Tôn, thật lành thay nếu Thế Tôn giảng cho con nghe về nguồn gốc của khổ và sự diệt khổ .
            - Này trưởng thôn, nếu ta giảng cho ông về nguồn gốc của khổ và sự diệt khổ dựa vào sự kiện trong quá khứ, nói rằng: ‘trong quá khứ nó như vậy ’, có thể ông sẽ khởi lên  hoang mang và nghi ngờ. Và nếu ta giảng cho ông về nguồn gốc của khổ và sự diệt khổ dựa vào sự kiện trong tương lai, nói rằng, ‘trong tương lai nó sẽ như vậy’, có thể ông sẽ khởi lên  hoang mang và nghi ngờ. Này trưởng thôn, thay vào đó, khi ta đang ngồi đây, và ông đang ngồi ở đó, ta sẽ giảng cho ông nghe về nguồn gốc của khổ và con đường diệt khổ. Hãy lắng nghe và chú tâm thật kỹ, ta sẽ nói.
             - Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Bhadraka đáp lại.
            Thế Tôn nói như sau :
             - Này trưởng thôn, ông nghĩ thế nào? Nếu có người nào ở tại Uruvelakappa này bị hành hình, bị tù tội, bị trừng phạt hay bị chỉ trích, ông có khởi tâm buồn rầu, than tiếc, đau đớn, thất vọng, hay tuyệt vọng không ?
            - Thưa có những người như thế, bạch Thế Tôn
            - Nhưng có người nào trong cùng hoàn cảnh như vậy mà ông không khởi tâm buồn rầu,  than tiếc, đau đớn, thất vọng, hay tuyệt vọng không ?
            - Thưa có những người như thế, bạch Thế Tôn
             - Này trưởng thôn, tại sao đối với một số người ở tại Uruvelakappa ông có khởi tâm buồn rầu, than tiếc, đau đớn, thất vọng hay tuyệt vọng khi họ bị hành hình, bị tù tội, bị trừng phạt hay bị chỉ trích, trong lúc đối với một số người khác ông lại không khởi tâm như thế ?
            - Bạch Thế Tôn, đối với những người ở Uruvelakappa mà con có khởi tâm buồn rầu, than tiếc, đau đớn, thất vọng hay tuyệt vọng khi họ bị hành quyết, bị tù tội, bị trừng phạt hay bị chỉ trích, đó là những người con có lòng ái dục đối với họ. Nhưng đối với những người ở Uruvelakappa mà con không khởi lên những cảm xúc ấy, đó là những người con không có lòng ái dục đối với họ.
             – Này trưởng thôn, bằng nguyên tắc này đã được trông thấy, hiểu biết, đo lường và thấu đạt, hãy áp dụng phương pháp này đối với quá khứ và tương lai, như sau : “Bất cứ khổ đau nào  đã khởi lên trong quá khứ, tất cả những gì đã sinh khởi đều bắt nguồn từ ái dục, với ái dục là cội nguồn; vì ái dục là gốc rễ của khổ đau. Bất cứ khổ đau nào sinh khởi trong tương lai, tất cả những gì sẽ sinh khởi đều bắt nguồn từ ái dục, với ái dục là cội nguồn; vì ái dục là gốc rễ của khổ đau ”.
            - Thật vi diệu thay, bạch Thế Tôn! Thật tuyệt vời thay, bạch Thế Tôn ! Thật khéo nói thay lời dạy này của Thế Tôn: ‘Bất cứ khổ đau nào đã khởi lên trong quá khứ, tất cả những gì đã sinh khởi đều bắt nguồn từ ái dục, vì ái dục là gốc rễ của khổ đau’. Bạch Thế Tôn, con có người con trai tên là Ciravāsi sống ớ căn nhà ngoài xa. Con thường dậy sớm và gởi một người đi đến đó, nói với anh ta,’Anh hãy đi đến đó và thăm hỏi xem nó như thế nào.’ Bạch Thế Tôn, cho đến khi anh ấy trở về, con cảm thấy lo âu bồn chồn, nghĩ rằng, ‘Hy vọng cậu bé không bị ốm đau gì !’
            -  Này trưởng thôn, ông nghĩ thế nào ? Nếu Ciravāsi bị hành quyết, bị tù tội, bị trừng phạt hay bị chỉ trích, ông có khởi tâm buồn rầu, than tiếc, đau đớn, thất vọng hay tuyệt vọng không ?
            -   Bạch Thế Tôn, nếu Ciravāsi bị hành quyết, bị tù tội, bị trừng phạt hay bị chỉ trích, thậm chí đời con sẽ trở thành vô nghĩa, làm sao con không khởi tâm buồn rầu, than tiếc, đau đớn, thất vọng hay tuyệt vọng ?
            -  Này trưởng thôn, cũng vậy bằng phương cách này, có thể hiểu như sau: ‘Bất cứ khổ đau nào  khởi lên, tất cả những gì sinh khởi đều bắt nguồn từ ái dục, với ái dục là cội nguồn, vì ái dục là gốc rễ của khổ đau .’
            -  Này trưởng thôn, ông nghĩ thế nào ? Trước đây khi ông chưa trông thấy hay nghe nói về vợ ông, ông có khởi sinh lòng ham muốn, luyến ái đối với bà ấy không ?
            -  Thưa không, bạch Thế Tôn.
            -  Này trưởng thôn, vậy thì có phải chỉ sau khi ông trông thấy hay nghe nói về vợ ông, ông mới khởi sinh lòng ham muốn, luyến ái đối với bà ấy?
            - Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
            -  Này trưởng thôn, ông nghĩ thế nào ? Nếu vợ ông bị hành quyết, bị tù tội, bị trừng phạt hay bị chỉ trích, ông có khởi tâm buồn rầu, than tiếc, đau đớn, thất vọng hay tuyệt vọng không ?
            -  Bạch Thế Tôn, nếu vợ con bị hành quyết, bị tù tội, bị trừng phạt hay bị chỉ trích, thậm chí đời con sẽ trở hành vô nghĩa, làm sao con không khởi tâm buồn rầu, than tiếc, đau đớn, thất vọng hay tuyệt vọng ?
            -  Này trưởng thôn, cũng vậy bằng phương cách này, có thể hiểu như sau: ‘ Bất cứ khổ đau nào khởi lên, tất cả những gì sinh khởi đều bắt nguồn từ ái dục, với ái dục là cội nguồn, vì ái dục là gốc rễ của khổ đau' ."
Nhưng đạo Phật vẫn chưa giải thích được đến tận cùng: nguồn gốc của duyên khởi, của ái dục. Thử hỏi, nếu những thứ đó không hiện diện, thì con người có còn hiện diện nữa hay không? Đạo Ki - Tô ra đời cũng với những giáo lý giải thích nguyên nhân nỗi khổ đau và cách thức tiêu trừ khổ đau cho quần chúng cần lao theo xu hướng tương tự như Đạo Phật, tức là cũng đầy tín ngưỡng mê lầm, mù quáng, yếm thế và cải lương. Tuy nhiên, với quan niệm đầy bi quan, bất lực, bế tắc bị hạn chế bởi nhận thức thế giới của thời đại bấy giờ về một xã hội mà quần chúng cần lao được sống một cuộc sống tươi vui, hạnh phúc hơn, hai thứ tôn giáo ấy cũng vẽ nên được hai bức tranh tuyệt đẹp, đẹp đến không thể mô tả cụ thể được là Niết Bàn và Thiên Đàng, về cuộc sống con người khi đã "gột rửa" hết mọi tội lỗi gọi là Niết Bàn và Thiên Đàng. Thực ra đó là hai ảo tưởng hình thái xã hội được cho là tuyệt đối tốt đẹp, có tính thần thánh mà hai tôn giáo đã hình dung ra được để phủ dụ quần chúng cần lao. Dù bị cho là yếm thế, mù quáng, cải lương nhưng những giáo điều của hai tôn giáo ấy về khổ và diệt khổ cũng có những nét hợp lý, nhất là nét hiền dịu, giàu lòng nhân ái và hai hình dung về hình thái xã hội dẹp đẽ lý tưởng đã phủ dụ được tầng lớp cần lao tin theo, đã phù hợp với nguyện vọng ngàn đời về cuộc sống con người. Điều vừa nói phải chăng là lời giải thích cho sự tồn tại hàng ngàn năm nay của đạo Phật và đạo Ki - Tô.

(Còn tiếp)
----------------------------------------------------------------