Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Chiếc ghế hành khách hạng phổ thông trên các chuyến bay có lẽ là một trong những thứ bị thu nhỏ lại ghê gớm nhất qua năm tháng, do sự thay đổi kinh tế liên tục của ngành vận tải hàng không.
Siêu phi cơ Boeing 747 sau hơn 50 năm tung cánh
Những bí ẩn bên trong siêu máy bay A380
Vì sao trực thăng chưa trở thành phi cơ dân dụng

Những chuyến bay dân dụng đầu tiên: thời kỳ sau Thế Chiến I, thập niên 1910-1940

Thời kỳ đầu tiên bắt đầu có các chuyến bay thương mại là từ sau Thế Chiến I, từ thập niên 1910 đến thập niên 1940.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Model 14 Benoist là chiếc tàu bay đơn giản thực hiện chuyến bay dân dụng đầu tiên. Nó dài 8m và có sải cánh 13m.
Tòa nhà lớn nhất thế giới và tiểu đô thị bên trong
Nơi sản sinh máy bay không người lái
Chiếc phi cơ Anh làm thay đổi ngành hàng không thế giới
Đạt tốc độ tối đa là 103km/h, nó chở được một phi công và một hành khách, ngồi hai bên trên cùng một chiếc ghế gỗ trong hành trình kéo dài 23 phút.
Trong một thập niên sau đó, những chiếc ghế đầu tiên hầu như đều có hình dạng chiếc ghế đan liễu gai, hầu như không có đệm lót và không hề có dây an toàn. Chúng cũng không có phần phân cách chỗ ngồi giữa hành khách và phi công.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Trong hai thập niên đầu tiên của ngành hàng không dân dụng, các đột phá trong thiết kế phi cơ và xây dựng cơ sở hạ tầng cho ngành hàng không dần dần khiến hành khách có các chuyến bay ngày càng tiện nghi.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Ghế khung nhôm lót đệm êm thay cho ghế liễu gai khung gỗ giúp xử lý được vấn đề khung gỗ dễ bắt cháy, cong vênh.
Phi cơ lớn nhất thế giới có sứ mệnh mới?
Sức hấp dẫn kỳ lạ của phi cơ bốn ghế Cessna
Tấm vé bay dân dụng đầu tiên được bán cho ông Abram C. Pheil với giá 400 đôla (tương đương khoảng 10 ngàn đô theo thời giá hiện nay), tức là vào khoảng bằng giá gói dịch vụ xa xỉ La Première của hãng Air France bây giờ.
Năm 1936 là năm chiếc Douglas DC-3 trình làng. Đây là chiếc phi cơ đầu tiên chỉ chuyên chở hành khách và có lãi. Nó chở được từ 20 đến 30 người, với ghế ngồi rộng khoảng 18 inches (khoảng 45cm).
Các phi cơ chở khách thời ban đầu phải bay thấp, dưới 15 ngàn bộ, buộc chúng phải bay xuyên qua các vùng thời tiết xấu. Do các cabin được điều áp, cho nên máy bay bay cao hơn nhiều, nhờ đó đem đến cho hành khách những chuyến bay dễ chịu hơn.

Kỷ nguyên Vàng của ngành hàng không: thời thập niên 1950-1960

Thời kỳ này, tuy đáng sợ hơn và có nhiều vụ thương vong hơn nhiều so với những giai đoạn sau, nhưng là giai đoạn được miêu tả là xa xỉ nhất, khách hàng được chăm sóc kỹ càng nhất trong lịch sử vận chuyển hàng không.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Ghế ngồi hạng phổ thông rất rộng rãi, từ 34 đến 36 inches.
Trang phục quy ước cho các chuyến bay "Connie" của hãng hàng không Pan Am là bộ vest, cà vạt, áo choàng và váy.
Hành khách được khoản đãi với thực đơn bữa tối có nhiều món để lựa chọn, trong khoang trang hoàng lộng lẫy, và ngồi đối diện nhau để tiện giao lưu.
Trong thời kỳ này, lượng hành khách đi lại bằng đường hàng không tăng lên 65 triệu, so với chỉ 20 triệu trong thời kỳ trước. Doanh thu toàn cầu vào năm 1969 đạt 112 tỷ đô la Mỹ.
Chuyến bay từ New York tới Paris vào năm 1955 tốn khoảng 310 đô la, tương đương với 2.622 đô la tính theo giá hiện thời, so với mức 1.650 đô la nếu hành khách hiện nay đặt chỗ trước một tháng.
Chiếc Boeing 707 và Douglas DC-8 có thể chở được hơn 200 hành khách, và di chuyển nhanh hơn 80% so với các phi cơ đời trước.
Đây cũng là lúc lần đầu tiên việc đi lại bằng đường hàng không đôi khi trở thành thứ mà giới trung lưu cũng có thể chi trả được.

Tháo bỏ quy định, thập niên 1960-1970

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Việc tháo bỏ các quy định đã xoá đi quy định cứng nhắc về giá vé, cho phép các hãng hàng không áp dụng nhiều mức giá khác nhau đối với nhiều loại ghế ngồi khác nhau.
Quan trọng hơn cả, kỷ nguyên này đánh dấu sự chuyển đổi triệt để trong cách bố trí chỗ ngồi và các tiện ích trên máy bay.
Chẳng hạn như phần tay ghế nay có thể nhấc lên, ẩn kín vào giữa các ghế ngồi ở hạng phổ thông.
Trong thập niên 1970, các hãng hàng không bắt đầu lắp phần tựa đầu ở sau ghế, nhằm đảm bảo an toàn tốt hơn trong chuyến bay nhưng đồng thời lại hạn chế tầm nhìn của hành khách lên phía trên máy bay.
Ghế ngồi được bọc vải dày, trông giống như phòng chờ, phòng họp ở các công ty.
Trong thời kỳ này, lượng hành khách đạt 179 triệu người. Doanh số chỉ riêng trong năm 1979 đạt 251 tỷ đô la Mỹ.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Giai đoạn thập niên 1980-1990

Các tiện nghi công nghệ cao lần đầu tiên được đưa vào phục vụ hành khách, cho phép họ tiêu khiển với những hình thức giải trí mới trong thời gian bay.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Expedia và Priceline ra mắt vào cuối thập niên 1990, mở ra cuộc đua cạnh tranh giá cả giữa các hãng hàng không.
Bề rộng ghế ngồi bắt đầu nhỏ đi đáng kể vào cuối thập niên 1990, chỉ còn 32 inches.
Màn hình video gắn trên lưng ghế chỉ rộng 2.7 inches và có chất lượng thấp nếu so với tiêu chuẩn ngày nay.
Vào cuối thập niên 1980, các chuyến bay Pan Am Shuttle có gắn điện thoại trên lưng ghế cho mọi ghế ngồi hạng phổ thông.
Lệnh cấm hút thuốc áp dụng từ cuối thập niên 1990 khiến mọi khay gạt tàn thuốc lá đều phải bị gỡ khỏi phần tay ghế.
Lượng hành khách đi lại bằng đường hàng không giai đoạn này đạt 899 triệu lượt, tăng gấp hơn năm lần so với thời kỳ trước, thập niên 1960-1970.
Doanh thu tính riêng trong năm 1999 là 471 tỷ đô la Mỹ.

Thời kỳ hậu 9/11: Thập niên 2000

Ngành vận tải hàng không ngay khi bước vào thiên niên kỷ mới đã phải đối diện thảm kịch đầu tiên với làn sóng các vụ tấn công hôm 11/9/2001, sau đó là cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Cả hai sự kiện trên đều khiến lượng hành khách đi lại trên toàn cầu chững lại.
Cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu trong 2007-2008 khiến giá dầu tăng lên trên 100 đô la môt thùng, buộc các hãng phải tìm mọi cách để kiểm soát chi phí nhiên liệu bay.
Để giảm bớt gánh nặng kinh tế, các hãng hướng tới việc sử dụng thiết kế ghế hẹp hơn, bỏ vải bọc ở phần tựa đầu, dùng loại nệm và dây an toàn nhẹ hơn.
Trong khoang, các loại bóng đèn flourescent và halogen được thay thế bằng bóng đèn LED.
Các ngăn đựng báo sau lưng ghế thay vì là dạng lưới trước đây được thay bằng thiết kế nhựa và vải.
Tổng lượng hành khách giai đoạn này gồm 2 tỷ 91 triệu lượt, và doanh thu trong năm 2009 đạt 570 tỷ đô la.

Kỷ nguyên hiện đại: thập niên 2010

Cùng với sự phát triển của cách thiết kế cabin đầy sáng tạo, kỷ nguyên hàng không hiện đại được đánh dấu với việc các ghế ngồi hạng phổ thông được ken dày đặc, và nơi ghế ngồi được trang bị nhiều tiện nghi độc đáo.
Các hãng hàng không tìm cách tối đa hoá việc sử dụng chất liệu sợi carbon trong ghế nhằm giảm thêm nữa trọng lượng trên cabin, và nhờ đó sẽ phi cơ sẽ tiết kiệm nhiên liệu hơn.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Vào năm 2019, hãng hàng không Alaska Airlines ra mắt giá gắn đỡ thiết bị điện tử cài ở lưng ghế, cho phép hành khách điều chỉnh màn hình thiết bị cá nhân thuận tiện hơn để giải trí.
Năm 2012, hãng hàng không Air New Zealand tung ra dịch vụ Skycouch, gồm từng dãy ba ghế một có thể gấp thành giường tạm, đặc biệt thích hợp cho các gia đình có trẻ nhỏ.
Lượng hành khách trong thập niên này đạt 3 tỷ 419 triệu lượt, với doanh thu trong năm 2018 là 835 tỷ đô la.
Ghế ngồi hạng phổ thông với bề rộng 30 inches trở nên phổ biến đối với hầu hết các hãng hàng không ngày nay. Nhiều hãng hàng không tiết kiệm, chẳng hạn như hãng Spirit của Mỹ, thậm chí còn giảm bề ngang ghế xuống còn 28 inches.
Nếu như trong thập niên 1950, lượng hành khách trên các chuyến bay đạt 60% công suất là các hãng đã hài lòng, thì vào năm 2015, tỷ lệ này vượt quá 80%.

Ghế ngồi trong tương lai: Năm 2020 và những năm tới

Nhìn tới tương lai, các chuyên gia nói rằng các hãng hàng không sẽ tiếp tục tìm cách cân đối giữa việc thiết kế ghế ngồi sao cho đảm bảo độ thoải mái cho hành khách, với việc tiết kiệm năng lượng và tối ưu hoá công suất vận tải.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Thế nhưng khách hàng sẽ chịu đựng được cảnh bị ép ghế đến mức nào?
Hãng bay tiết kiệm Ryanair đang có ý đưa ra loại ghế 'đứng', theo đó cho phép tăng thêm khoảng 40-50 hành khách mỗi chuyến bay.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Các loại vải chống dính bẩn, có thể giặt sạch sẽ sớm trở thành chất liệu tiêu chuẩn dùng bọc ghế máy bay cùng với chất liệu giả da không tạo khí thải carbon.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Sẽ đến một ngày ghế ngồi sẽ được gắn các hệ thống theo dõi để cảnh báo phi hành đoàn hoặc thợ sửa chữa về các vấn đề phát sinh từ ghế, chẳng hạn như các gối đệm bị rách hoặc bị hỏng, lỗi.
Giao thông hàng không được dự đoán sẽ tăng gấp đôi trong vòng 20 năm tới, đem lại một cơ hội vô tiền khoáng hậu cho các hãng hàng không.

Bản quyền hình ảnh Piero Zagami

Bởi sẽ tiếp tục bị thu hẹp lại, nên các ghế ngồi sẽ được tăng cường tính năng để bù lại bằng hệ thống ngả lưng ghế và phần dựa lưng được thiết kế thông minh hơn, tạo cảm giác như có một không gian sống rộng rãi hơn.
Nguồn: ICAO, OECD, IATA, Seatguru, The Atlantic, The New York Times, Gizmodo, Popular Science, USA Today, Insider, Fast Company, Air & Space Magazine, Jennifer Clay thuộc JetlinerCabins và Vern Alg, nhà tư vấn thiết kế bên trong cabin.
Hình minh họa: Piero Zagami
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Worklife.