12 tuổi tập đi những nước cờ đầu tiên. 15 tuổi, khi đang tầm sư học đạo tại sới võ do anh trai mở, ông được nhà thơ chữ Hán tài năng Ngô Linh Ngọc chỉ bảo những nước cờ đầu tiên. Từ đó, ông bén duyên và theo nghiệp cờ cho đến tận bây giờ.
Nghiệp cờ
Nhìn ông lão tóc trắng, bước đi khệnh khạng trong bộ quần áo nhàu nhĩ, ít ai ngờ rằng ông lão đang ngồi trước mặt tôi lúc này chính là "Kỳ Vương đất Bắc" lừng lẫy giang hồ cờ một thời. Ông đã từng "chinh chiến" Bắc Nam, tỉ cờ với các cao thủ hàng đầu đất nước.
Nghiệp cờ đến với ông như một cơ duyên trời định. Năm 18 tuổi, ông đã vô địch cờ Hà Nội. Các đàn anh đồng thời là cao thủ lừng lẫy thời bấy giờ, ông đều đã từng kỳ đấu và hầu như thắng cả.
Phong cách tấn công như vũ bão, cộng với việc sở hữu đôi tai dài, dầy dặn nên giang hồ cờ tướng gọi ông là "Tấn Thọ". Cho đến tận bây giờ, người ta vẫn gọi ông với cái tên này, hầu như không mấy ai còn nhớ cái tên khai sinh Nguyễn Văn Pho của ông nữa.
Trong những lần đi "tỉ thí", người ta thấy ông có phong cách tấn công mạnh mẽ, nước cờ táo bạo mà chặt chẽ uyên thâm vô cùng, xứ Bắc ít người sánh kịp, nên phong ông là "Kỳ vương đất Bắc". Rồi cái tên gọi đó theo ông cho mãi đến sau này.

Kỳ Vương Nguyễn Tiến Thọ đang tính nước cờ

"Trong thời bao cấp, do giỏi tiếng Pháp, ông được giao công tác biên dịch tài liệu cho cơ quan. Các văn bản, tài liệu thường được ông dịch nhanh chóng và chính xác, nhưng ông do quá ham mê cờ, ông nói với cơ quan là mất nhiều thời gian để dịch tài liệu nên ở nhà dịch, rồi dành có thời gian thừa đi chơi cờ. Kết quả, công việc hoàn thành mà ông vẫn thỏa mãn được niềm ham mê cờ của mình" - vợ ông tươi cười kể về câu chuyện của chồng.
Ông đã tham gia viết 3 cuốn sách "Cờ tướng - những vấn đề cơ bản", "Những thế cờ sưu tầm và chọn lọc", "Khai cục, trung cục và tàn cục". Trong đó có cuốn viết chung với những tác giả từng là cao thủ cờ một thời.
Ngoài rất nhiều bài viết trên báo cho những người yêu cờ, ông cũng đã từng gửi đăng trên báo Đại đoàn kết những thế cờ khó do ông nghĩ ra để độc giả tham gia giải cờ vui trong thời gian dài, nhưng không có nhiều người giải được thế cờ của ông.
"Kỳ Vương đất Bắc" đã có hàng chục năm tham gia tổ chức giải cờ tướng Chùa Vua - Hà Nội và giải cờ tướng Văn Miếu. Người tham gia các giải cờ ông dẫn mỗi ngày một đông hơn. Mãi đến mấy năm gần đây, khi không còn đủ sức khoẻ nữa ông mới về nhà nghỉ hẳn. Cờ tướng Việt Nam có được như ngày hôm nay âu cũng là một phần nhờ những con người như Nguyễn Tấn Thọ.
Giai thoại "Kỳ Vương đất Bắc"
Năm 1958, Nguyễn Tấn Thọ giành giải vô địch cờ tướng Hà Nội. Mười năm sau, năm 1968, Nguyễn Tấn Thọ vô địch cờ tướng miền Bắc. Cuộc đời ông bước sang một trang khác từ đây.
Ông bắt đầu đi tỉ cờ khắp Bắc - Trung - Nam, cuộc đời chơi cờ trải qua không biết bao trận thư hùng, tranh tài gay cấn. Ngày chơi, đêm khuya thanh vắng, tĩnh lặng đọc kỳ trận, nghiên cứu thế cờ. Suy nghĩ cờ nhiều đến nỗi gầy rạc cả người.
Có lần, đến sới cờ Kinh Bắc giật giải, có tới 7 người chụm lại đánh với mình Nguyễn Tấn Thọ. "Họ chơi theo lối "cờ tai", tức là đứng ngoài nhặt nước sót hộ người làng đang trong cuộc cờ, rồi mách nước. Không nhẽ tôi lại nói họ "gọi hết cả làng ra đây", ông mủm mỉm cười và nhớ lại.
Thời đó, ông đánh tốt đến nỗi mấy người xung quanh đứng xem chán quá bỏ về vì đã biết trước kết quả sau vài nước đi. Ông cứ liên tục giành được rất nhiều cúp trong các giải đấu. Có lần ông nhận được chiếc cúp làm bằng 1 nén bạc, sau đó, ông đem bán chiếc cúp lấy tiền chi tiêu. Đó là chiếc cúp vô cùng quý giá vẫn còn trong trí nhớ ông cho đến ngày hôm nay.
Người con trai lớn của ông là anh Nguyễn Tiến Cường kể lại, hàng chục năm trước, bố ông có một người bạn tên là Biểu, quê Thái Bình, thách đấu cờ và bị thua cược mất 18 cây đàn tam thập lục rất quý giá thời bấy giờ cho các cao thủ cờ Hải Phòng.
Biết tin, ông Thọ lập tức đi tỉ cờ thách thức với những cao thủ Hải Phòng đó và thắng lại được 18 cây đàn cho người bạn của mình. Sau khi ông ra về, người Hải Phòng mới ngã ngửa rằng, người tỉ thí cờ cùng mình là Nguyễn Tấn Thọ, "Kỳ Vương" nghe danh đã lâu mà chưa biết mặt.
Năm 1966, Trung Quốc cử 3 cao thủ cờ của họ là Dương Quan Lân, Sái Phúc Như và Hồ Vinh Hoa sang thi đấu hữu nghị với làng cờ Hà Nội. Nguyễn Tấn Thọ lại được cử tiếp chiêu. Ông đánh 3 trận, 2 hòa và 1 thua.
"Tôi chỉ được báo trước cho có khoảng một tuần, còn không được xem kỳ bản để nghiên cứu xem người ta đã chơi thế nào", ông Thọ nói.
Ông thất trận trước thiên tài cờ tướng trăm năm có một, người được coi như "Phượng hoàng tái sinh" trong giới kỳ nghệ của Trung Quốc đại lục là Hồ Vinh Hoa sau 171 nước. Trận thua hàng chục năm về trước đó vẫn còn trong tâm trí ông như mới ngày hôm qua.

Nước cờ của Kỳ Vương vẫn còn minh mẫn

Cả cuộc đời "Kỳ Vương" chinh chiến cờ không biết sợ ai. Sau năm 1975, miền Nam hoàn toàn giải phóng, nghe nói trong đó nhiều người chơi cờ tuyệt lắm, "Kỳ Vương đất Bắc" cũng mấy lần khăn gói nhảy tàu vào Nam tỉ cờ.
Có lần, tháng 4/1988, hai danh thủ cờ Hà Nội là Nguyễn Tấn Thọ và Đinh Trường Sơn vào Sài Gòn tỉ đấu theo lời mời, trong ba ngày, "Kỳ Vương đất Bắc" hòa ba trận với Mai Thanh Minh, Nguyễn Văn Xuân và Trần Quới, ba kỳ thủ bậc nhất Sài Gòn lúc bấy giờ, còn lại là toàn thắng.
Trong những trận đấu đó, có trận đấu kinh điển với cao thủ Trần Quới, đây được coi là trận so tài giữa Kỳ Vương 2 miền. Trần Quới vốn là một thiên tài cờ, đã lừng danh trong giới giang hồ cờ và lần lượt đánh thắng các tay cờ cự phách nhất Sài Gòn khi đó.
Cuộc cờ hôm đó hấp dẫn và hồi hộp đến từng nước đi. Cuối cùng hai ván cờ giao hữu đều đưa đến kết quả hòa nhau, không ai dám mạo hiểm nước cờ nên không bên nào mở được tỷ số.
Lão "Kỳ Vương" quy ẩn
Khác với những suy nghĩ ban đầu của tôi, là sẽ được bước chân vào ngôi nhà rộng rãi khang trang của một kiện tướng cờ cả đời ngang dọc, người góp phần không nhỏ cho sự hưng thịnh của làng cờ tướng trong nước nhưng cuộc đời "Kỳ Vương" hoàn toàn không vinh hoa, danh lợi.
Ông là người con thứ 6, trong một gia đình gồm có 7 anh chị em. Hiện nay, tất cả những anh chị em của ông đều đã ra đi. Ông sống giản dị cùng con cái trong một con ngõ nhỏ trên phố Trương Hán Siêu, Hà Nội. Căn phòng nhỏ với diện tích chưa đến 20m2.
Tôi gặp ông ngồi đó trên chiếc giường nệm cũ, tránh cơn gió lạnh đầu xuân đang ập đến bao trùm lấy căn phòng nhỏ đơn sơ. Đôi tai nghễnh ngãng, dáng người chậm chạp nhưng những ký ức về đời cờ đã qua của ông vẫn còn lưu lại khá rõ trong trí óc lão kiện tướng nay đã gần cửu tuần.

Cuộc đời giản dị của "Kỳ Vương" sau một đời ngang dọc kỳ đấu

Năm 1988, khi Hồ Vinh Hoa, giành danh hiệu "Kỳ Vương" lần đầu tiên và được phong Đặc cấp quốc tế đại sư, năm 1982 và năm 1991 được thưởng Huân chương thể thao danh dự của Ủy ban TDTT Trung Quốc, thì "Kỳ Vương đất Bắc" ở Hà Nội vẫn đang thầm lặng đeo đuổi những cuộc tỉ cờ trong nhân gian, trăn trở với từng thế cờ vô thưởng vô phạt của đời cờ nghèo.
Cờ yêu cầu người chơi phải tính toán, mà cuộc đời vốn nhiều điều sơ sót, sai lầm không ai có thể tránh khỏi. Chơi cờ nhiều khiến ông được rèn giũa, sống một đời nhường nhịn, ôn hoa, được nhiều người nể trọng. Vì thế, cho đến nay, cứ mỗi dịp Tết đến xuân về, bạn cờ khắp nơi vẫn đến thăm, nghe ông kể chuyện cờ và bàn luận chuyện đời.
Hổ phụ sinh hổ tử, người con trai lớn của "Kỳ Vương" mãi sau này khi đã lập gia đình mới bước chân vào nghiệp cờ theo cha. Đến nay, anh Cường cũng đã năm lần vô địch giải cờ Chùa Vua, vô địch giải Văn Miếu, vốn là những nơi quy tụ rất nhiều kỳ thủ hàng năm đến so tài. Anh Cường cũng đang đứng ra thay cha tổ chức các giải cờ xuân thường niên hàng năm tại Hà Nội.
Sinh năm 1929, "Kỳ Vương đất Bắc" năm xưa, nay đã 86 tuổi và yếu đi nhiều. Sau cơn tai biến xảy ra vài năm trước, có lúc tưởng chừng ông không còn gượng dậy nổi và phải nằm liệt một chỗ, nhưng người đàn ông đã một đời ngang dọc với tình yêu cờ vẫn đầy nỗ lực, đứng vững trước sóng gió tuổi già.
Chiếc áo len chui đầu đã sờn chỉ, chiếc quần kaki lem nhem màu, mái tóc trắng như cước và hàng râu bạc lởm chởm. Khoác bên mình cái túi da con màu đen đã cũ, đôi tay chầm chậm xếp cờ, "Kỳ Vương" rủ tôi vào bàn: “Cậu biết đánh không?”.
Tôi ngồi cùng ông. Cờ của "Kỳ Vương" vẫn nhanh và minh mẫn lắm, sắc sảo trong từng nước đi, cờ cuộc như đã ngấm vào máu thịt của ông, ông chiếu tôi khi chưa tới 20 nước cờ.
Ngoài chế độ lương hưu hơn 1 triệu đồng/tháng do nghỉ mất sức, ông không được hưởng bất kỳ chế độ nào sau một đời đánh đổi và cống hiến cho thăng trầm cờ tướng đất kinh kỳ. “Đời kỳ thủ nghèo lắm”, ông chép miệng nhìn tôi cười hiền, tay dịch pháo công thành.