"Nhất quận Tư nhì khu Mả Lạng" - câu nói nổi tiếng một thời của người Sài Gòn mỗi khi nhắc đến những địa điểm mà chỉ nghe tên đã sợ tái mặt. Nếu quận Tư nổi tiếng với những tay giang hồ khét tiếng, thì Mả Lạng là một thế giới ngầm của những cái chết trắng.
Chú Đức - một người dân sống lâu năm ở Mả Lạng cười bảo: "Khoảng chục năm trước, tôi đố cậu dám bước chân vào Mả Lạng".
Từ khu nghĩa trang đến xóm giang hồ khét tiếng Sài thành
Những năm gần đây việc ra vào Mả Lạng đã "dễ thở" hơn trước rất nhiều. Men theo những con hẻm chật chội, tối đen tôi tìm đến gặp một người đàn ông được người dân giới thiệu là am hiểu tường tận về vùng đất dữ này - ông Tý trầu.
Từ rất lâu rồi ông Tý vẫn giữ thói quen ăn trầu như một cách mà ông gìn giữ ký ức, niềm nở kể cho tôi nghe về lịch sử của Mả Lạng: "Trước đây tôi theo cha từ Tiền Giang lên Sài Gòn để sinh sống, thời bấy giờ nơi này còn là nghĩa trang của nhà thờ. Người ta lấy miếng ván bắt ngang từ ngôi mộ này sang ngôi mộ khác để làm thành cái chòi che nắng che mưa, từ đó ở đây được gọi là Mả Lạng, nghĩa là ở từ mả này lạng qua mả kia".
Mả Lạng vốn là một khu đất nhỏ nằm trong vành đai 4 tuyến đường Nguyễn Trãi - Cống Quỳnh - Trần Đình Xu - Nguyễn Cư Trinh (quận 1, TP.HCM) trước đây là nghĩa trang, chỉ lác đác vài hộ dân sinh sống.
Đến năm 1975, sau một trận pháo kích nơi đây cháy rụi, chính quyền thành phố vận động người dân đi xây dựng đời sống tại các vùng kinh tế mới. Tuy nhiên vì điều kiện sống tại các vùng kinh tế mới khá khắc nghiệt, nên vào những năm 1977-1978, người dân lại ùn ùn kéo nhau về Sài Gòn, họ sống lay lắt ở các vỉa hè khu vực trung tâm. Để giải quyết tình trạng trên, chính quyền thành phố đã chọn khu đất tại Mả Lạng để dựng lên những lán trại bằng vách bồ (tấm phên tre) rồi đưa người dân về ổn định cuộc sống, kể từ đó nơi này được gọi là khu kinh tế mới Mả Lạng.
Lúc mới về ổn định, cuộc sống của người dân gặp rất nhiều khó khăn, thiếu thốn từ điện nước sinh hoạt, đến những nhu cầu tối thiểu như vệ sinh hàng ngày. Khu đất vốn chật hẹp nay lại càng bức bối, tối tăm. Đa phần người dân đều là người vô gia cư, không có nghề nghiệp ổn định vì vậy rất dễ sa ngã.
Vào những năm cuối thế kỷ 20 ở Mả Lạng có đến 80% người dân làm nghề buôn bán heroin. Ông Tý trầu mô tả: "Người ta bán ma tuý mà nhộn nhịp như chợ 30 tết. Đông đen luôn. Nhà nào cũng bán, trẻ con người lớn gì cũng biết, người ta hít heroin, chích xì ke giữa ban ngày ban mặt, không ngán ai".
Ma túy trở thành nguồn cơn của bóng đen bao trùm lên Mả Lạng, người ta sẵn sàng làm bất kỳ điều gì để thỏa mãn cơn nghiện và ra tù vào trại gần như là chuyện quá đỗi bình thường.
Thời điểm này gần như 24/24 đều có dân quân gác liên tục ở đầu mỗi con hẻm quản lý việc ra vào, tình hình dần dần được cải thiện theo thời gian...
Tình người ở Mả Lạng
Cô Thuý kể: "Ngày đó đi ra đường kêu xe ôm chỉ dám kêu chở về Quốc Thanh, chứ nói chở về Mả Lạng là không ông xe ôm nào dám đi". Đại danh Mả Lạng đã trở thành cơn ám ảnh của biết bao con người.
Mãi đến năm 2005 các tệ nạn được xoá sạch, đời sống người dân mới từng bước được cải thiện. Tuy nhiên số lượng hộ nghèo ở Mả Lạng vẫn chiếm tỷ lệ rất cao do hệ quả của những năm tháng trở thành điểm đen về ma tuý. Theo thống kê thì vào những năm 2005-2006 toàn khu vực có 400 hộ dân trong đó có đến 268 hộ thuộc diện hộ nghèo.
Nhiều gia đình khó khăn buộc phải cắt đôi cắt ba căn nhà của mình ra để bán, nhà vốn chỉ có 4x6 m2, 3x5 m2, đã nhỏ nay lại càng tí hon. Nhiều căn chỉ còn 6-8 m2, cá biệt có những căn chỉ vỏn vẹn 4m2. Gia đình 2-3 thế hệ, hàng chục con người sinh hoạt trong một không gian vỏn vẹn vài mét vuông thế nên nấu nướng hay làm việc đôi khi phải đem ra đường.
Dẫu khốn khó nhưng điều quý nhất ở Mả Lạng là tình người. Khi giông bão qua đi, mọi thứ đều lùi về dĩ vãng chỉ còn tình người ở lại. Cô Nga tâm sự: "Ở đây là xóm lao động, không giống ngoài phố đâu, toàn người nghèo với nhau nên thương nhau lắm. Hồi năm ngoái con của bà Ngân chết vì ung thư, trong túi bà không còn 1 đồng, xóm giềng ai cũng nghèo nhưng vẫn góp mỗi người một ít để lo đám ma. Người ta lá lành đùm là rách, còn ở đây thì lá rách đùm lá nát...".
Hay như hoàn cảnh của bà cụ 63 tuổi sống neo đơn ngày ngày được chị hàng xóm tên Mai đem cơm nước qua cho, thăm nom mỗi ngày. Chị Mai chia sẻ: "Trước đây bà còn mạnh thì đi bán vé số được, giờ tuổi cao mà bệnh nhiều quá, nên không làm được gì. Thà mình không biết, chứ ngay trước mắt mình sao mà ngó lơ được. Bà lớn rồi ăn cũng không bao nhiêu, chủ yếu là sức khoẻ, ở một mình lỡ có chuyện gì làm sao tự lo liệu được".
Mấy hôm rằm hay lễ, những nhà khá giả chút xíu hùn tiền lại nấu nồi bún, chảo mỳ rồi chia ra cho mỗi nhà một ít lấy thảo. Ông bà mình vẫn thường nói: Bán họ hàng xa mua láng giềng gần, quả thật chẳng trật tí nào. Giữa vùng đất dữ, tình người vẫn cứ hiền hoà.
Tiếng đàn réo rắc giữa muôn trùng tối tăm
"Siêu ổ chuột" là cụm từ mà người ta dùng để mô tả khu Mả Lạng, thế nhưng những năm gần đầy đời sống vật chất và tinh thần của người dân đã cải thiện hơn rất nhiều. Khách lần đầu đến thăm Mả Lạng có thể cảm thấy e ngại nhưng khi bước chân vào con hẻm, mọi thứ diễn ra trước mắt lại dịu dàng đến lạ. Có thể bắt đầu từ chuyện chú gửi xe ở đầu con hẻm luôn cười sảng khoái và xua tay “không cần lấy thẻ xe đâu” khiến người ta có chút lo lắng nhưng sau đó lại mỉm cười thở phào khi đã “biết luật”. Ở đây, người ta cư xử với nhau nghĩa khí hơn nhiều so với một chiếc thẻ đánh số làm vật bảo đảm.
Mấy ngày nay, con hẻm Mả Lạng chật chội tấp nập người ra vào, không khí rộn ràng lan toả từ nhà này sang nhà kia vì sự xuất hiện của một “vị khách” mới.
“Mỗi tháng tôi tốn cỡ 100.000 mua nước bình về cho cả nhà uống, loại lạ hoắc không có thương hiệu mà từ nay khác rồi, được uống nước lọc ngay tại vòi. Nước ngon lắm!” - Chú Tám không giấu được niềm vui trên gương mặt chỉ tay về hệ thống máy lọc nước mới được lắp ngay giữa con hẻm.
Cả khu phố phấn khởi vì được tặng hệ thống máy lọc nước hiện đại, lọc trực tiếp từ đường ống nước thành phố với công suất lọc lên đến 1.000 lít mỗi giờ, hơn 20.000 lít một ngày, phục vụ cho cả khu phố với 480 hộ dân, hơn 1.800 cư dân.
Hệ thống máy lọc nước Daikiosan là món quà ý nghĩa nằm trong chiến dịch Ngày Nước Tái Sinh của Công ty Cổ phần Cơ Điện Lạnh Đại Việt tặng cho người dân Mả Lạng, phối hợp cùng phường Nguyễn Cư Trinh, quận 1 và Công ty cấp nước TP. HCM.
Bà Ngô Lan Chi (Giám đốc chiến lược Công ty Đại Việt) chia sẻ: “Chúng tôi thực hiện chiến dịch Ngày Nước Tái Sinh với sứ mệnh của người khai nhịp. Hy vọng ý nghĩa nhân văn của chương trình sẽ được cộng đồng bắt nhịp, cùng nhau loan tin, và đưa Ngày Nước Tái Sinh đến rất nhiều nơi đang cần. Khu dân cư Mả Lạng là điểm khởi đầu chiến dịch. Chúng tôi tin rằng, khi nguồn nước được tái tạo, là lúc cuộc sống được tái sinh”.
Hệ thống được lắp đặt và bảo trì hoàn toàn miễn phí. Trong 3 tháng đầu, Daikiosan tài trợ toàn bộ tiền điện nước cho cả khu phố. Từ tháng thứ 4, hộ dân nơi đây sẽ cùng góp tiền điện nước để duy trì và chung tay bảo quản tài sản chung.
Những dòng nước lành đã làm dịu dàng mảnh đất hằn sâu bao thăng trầm, như tiếng đàn piano du dương mà tôi đã từng được nghe trong căn nhà u ám của ông Tư mù ở Mả Lạng. "Cuộc sống là vậy, suy nghĩ nhiều làm gì cho nặng đầu. Buồn cũng không giải quyết được gì. Vậy hãy cứ vui nếu mình có thể" - ông Tư chỉ vào chiếc piano và cho biết nó là người bạn thân của ông những lúc vui buồn.
Ông cụ thuộc diện khó khăn nhất xóm, nay đã 69 tuổi nhưng mỗi ngày đều phải lang bạt khắp thành phố bán nhang. Ông Tư hay rất nhiều con người đang sống ở Mả Lạng dẫu cuộc sống có cơ cực, điều kiện sống có thiếu thốn, nhưng họ chưa bao giờ thôi hy vọng về những điều tốt đẹp. “Chỉ cần chúng ta sống tử tế với nhau, cuộc sống sẽ tươi đẹp biết bao...”.
Chiến dịch Ngày Nước Tái Sinh với thông điệp: “Khi nguồn nước được tái tạo là lúc cuộc sống được tái sinh” bắt đầu từ Mả Lạng và sẽ được triển khai toàn quốc từ cuối năm 2018, năm 2019 và xa hơn nữa dựa vào sự gợi ý công tâm của cộng đồng. Bạn đọc có thể theo dõi chiến dịch Ngày Nước Tái Sinh tại đây và tham gia chia sẻ những điểm cũng đang “khát nước” góp phần lan toả chương trình.
Ảnh: Hữu Nghĩa.