Từ chối bổng lộc, giữ mình trung kiên

Theo Thiếu tướng Vũ Ngọc Nhạ, có lần bà Trần Lệ Xuân (vợ Ngô Đình Nhu) nói với ông: “Tôi biết, từ trước tới nay anh chỉ nhận tiền công ít ỏi, còn tiền trợ giúp của Chính phủ anh đều không nhận. Chỉ cần anh trung thành với gia đình họ Ngô chúng tôi và đừng từ chối những khoản trợ giúp, vợ con anh sẽ sung sướng suốt đời". Tuy nhiên, nhà tình báo Vũ Ngọc Nhạ đã từ chối sự giúp đỡ đó của bà Lệ Xuân.

Trong thời gian làm bộ phim tài liệu Ông cố vấn, tôi có sưu tầm được một băng video ghi hình và lời nói của bà Trần Lệ Xuân do người Mỹ phỏng vấn. Tháng 7/1969, khi đó bà Xuân đang ở Mỹ và lưới tình báo A22 của Vũ Ngọc Nhạ vừa bị CIA bắt tại Sài Gòn.

Trong cuốn băng ghi hình có một câu hỏi: "Thưa bà Trần Lệ Xuân, bà có nhận xét gì về ông Vũ Ngọc Nhạ - người từng nhiều năm làm cố vấn cho Tổng thống Ngô Đình Diệm và ông Ngô Đình Nhu - chồng bà?". Bà Trần Lệ Xuân trả lời: "Khi ông Vũ Ngọc Nhạ từ Huế về Dinh Độc Lập làm cố vấn cho gia đình họ Ngô, được thường xuyên tiếp cận, tôi thấy ông ta là một người khá đặc biệt: thông minh, thâm trầm, cẩn trọng, làm việc tận tụy nhưng không màng bổng lộc. Anh Ngô Đình Diệm và chồng tôi đã nhiều lần chu cấp tiền bạc để Vũ Ngọc Nhạ yên tâm suốt đời phụng sự cho họ Ngô nhưng ông ta khước từ. Người Mỹ đặt mua ông với cái giá 2 triệu USD (thông qua gia đình tôi) để rút ông ra khỏi lưới cộng sản (mà họ nghi ngờ) để ông cộng sự với họ, ông cũng từ chối. Khi CIA kết luận ông chính là cộng sản, bắt ông, xử ông theo luật người cộng sản phạm tội, tôi không có gì bất ngờ, bởi từ lâu tôi đã nghĩ ông ta là cộng sản".

Vợ Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu là người rất tôn kính và sùng bái Vũ Ngọc Nhạ. Biết hoàn cảnh gia đình ông khó khăn, nhiều lần bà cho tiền, ông cũng đều từ chối. Có lần bà Thiệu nhờ người tin cẩn đem 5 cây vàng và một số tiền đến nhà bà Nguyễn Thị Nhẫn (vợ ông Nhạ) ở xóm chợ Thị Nghè, bà Nhẫn cũng một mực không nhận.

Bà Nhẫn bảo: "Mình nhận tiền của họ thì phải làm theo họ. Làm theo họ có nghĩa là mình đã phản bội Tổ quốc rồi. Nhà tôi thường nói với tôi: "Phản bội là điều tối kỵ của người cộng sản. Mình đã chấp nhận dấn thân vào con đường này, dù có khổ ải, thiếu ông ấy, thậm chí có hy sinh cũng không thể làm khác được". Biết nhà tôi không ai lay chuyển nổi, tôi càng yên tâm và xác định dẫu phải chạy chợ suốt đời nuôi chồng, nuôi con, tôi cũng không quản ngại".

Những phút giây sinh tử

Bà Nguyễn Thị Nhẫn kể, năm 1958, ông Vũ Ngọc Nhạ tự dưng "mất tích". Suốt 2 tháng trời bà đi tìm khắp đó đây vẫn không thấy ông. Một buổi tối bà đang ngồi lo lắng nghĩ tình huống ông đã bị thủ tiêu, bỗng có tiếng gõ cửa. Bà e dè ra mở cửa. Người đàn bà hớt hải, vẻ mặt lo sợ là Kim Chi, vợ ông Vũ Hữu Duật - điệp viên lưới A22 do ông Nhạ phụ trách. Khi cánh cửa khép lại, nhìn xung quanh không thấy ai, bà Chi nói: "ông Nhạ bị bắt cóc và cùng chồng tôi bị bắt cóc đưa đi biệt giam ở Tòa Khâm sứ Trung kỳ. Biết tin, tôi vừa ra ngoài đó thăm các ông ấy.

Bà Chi rút trong túi ra một cái bọc nhỏ đưa cho bà Nhẫn và bảo: "Ông Nhạ gửi bộ quần áo lót đang mặc để bà yên tâm, ông ấy còn sống". Bà Chi nói tiếp: "Ông Duật nhà tôi bảo, 2 ông phải giả vờ đi cầu tiêu rồi ông Nhạ cởi ra đưa nhà tôi cất vào trong người mang về cho bà. Bà chuẩn bị ra Huế thăm ông ấy đi". Thế là từ đó, vừa buôn bán, nuôi con, bà vừa chắt chiu từng đồng thường xuyên ra Huế thăm nuôi chồng. Mãi tới khi ông Nhạ "lọt vào mắt xanh" Ngô Đình cẩn -cố vấn miền Trung, rồi được ông cẩn trình lên Nặô Đình Nhu và Ngô Đình Diệm đón về Dinh Gia Long làm cố vấn, bà mới không phải lo nuôi chồng ở tù. Nhưng nỗi lo khác lại luôn ám ảnh.

Người ta bảo "leo càng cao" thì ngã càng đau. Vũ Ngọc Nhạ là cộng sản mà làm tới cố vấn Tổng thống Ngụy, lộ ra thì chết cả nhà, cả họ. Thời kỳ ông làm cố vấn cho Ngô Đình Diệm, bà Nhẫn đã 2 lần thót tim. Lần thứ nhất vào đầu năm 1962, do người Mỹ giật dây, 2 máy bay của phe đảo chính bất thần trút bom xuống Dinh Gia Long định giết vợ chồng Ngô Đình Nhu. Được tin ông Nhạ đang ở trong Dinh, bà lo lắm. Sau bà mới biết ông Nhạ và Ngô Đình Nhu vừa ra khỏi phòng thì bom nổ, chỉ mình Lệ Xuân bị thương.

Lần thứ 2, vào ngày 28/11/1963, các tướng lĩnh do Dương Văn Minh cầm đầu nổi lên đảo chính Ngô Đình Diệm, giết chết anh em Diệm, Nhu. Có người nói quân làm phản đã thủ tiêu ông cố vấn Vũ Ngọc Nhạ trước khi "tiễn" Diệm, Nhu. Bà hoảng hốt nhờ người đi dò xét khắp nơi, mãi chiều tối hôm ấy mới thấy xác Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Nhu bê bết máu nằm gục trên 2 tấm phản, không thấy xác ông Nhạ. Rất may, nửa đêm hôm ấy thì chồng bà về gõ cửa.

Một tai họa lớn ập xuống đầu những người vợ của anh em trong lưới A22 là vào ngày 16/7/1969 bọn địch đưa tin: đã phát hiện ra một nhóm cộng sản nằm trong Chính phủ Việt Nam Cộng hòa. Tất cả đã bị thủ tiêu dã man: cắt cổ, lấy máu. Bọn địch tung tin đe dọa như vậy nhưng vì áp lực đấu tranh rất mạnh, chúng không thể thủ tiêu được nên đã giam các ông để chờ ngày xét xử.

Bà Nguyễn Thị Nhẫn kể lại: “Sau khi nhà tôi bị bắt, bọn mật vụ kéo đến bao vây lục soát, rồi nằm lì trong nhà tôi hàng tháng trời. Chúng dọa nạt không lúc nào yên, mẹ con tôi nhiều đêm không ngủ đước. Chúng đưa ông Nhạ về nhà đối chất và lục soát. Chúng đánh ông ấy bầm tím chân tay, mặt mày sưng húp. Thương chồng và lo cho đàn con bị chúng dọa hành hung, nên mang bầu mới được hơn 7 tháng tôi đã sinh con".

Bà Nhẫn kể tiếp: "Gia đình bà Như, bà Chi, bọn mật vụ cũng kéođến lục lọi và dọa không khai chúng sẽ giết cả nhà. Hai bà ấy cứng rắn, kiên quyết, dù kẻ địch có giết chết cả nhà cũng không cạy được miệng các bà". Hơn 3 tháng sau chúng đứa anh em trong lưới A22 ra xét xử tại Tòa án Sài Gòn. Vụ án làm sửng sốt, rung chuyển cả bộ máy chính quyền Ngụy. Chúng đặt câu hỏi vì sao nhóm cộng sản lại chui được vào Chính phủ để thâu tóm Dinh Độc Lập. Ai đặt cộng sản vào những chiếc ghế trong Phủ Tổng thống? Mật vụ có mắt như mù. Có người nói, hay chính mật vụ đã thông đồng với cộng sản?

Vào ngày 6/9/1941, một Hội nghị Đế quốc nữa của Nhật xác nhận quyết định bành trướng xuống phía nam và chuẩn bị cho cuộc chiến tranh chống lại nước Mỹ và Anh. Điệp viên Ozaki biết được điều này.

Ott tâm sự với Sorge rằng ông ta hoàn toàn thất bại trong nỗ lực thuyết phục người Nhật tấn công Nga. Vào ngày 14/9 Sorge thông báo về Moscow và nhấn mạnh “Dựa vào sự xem xét cẩn trọng của tất cả nhóm chúng tôi ở đây thì khả năng Nhật Bản mở một cuộc tấn công – vốn tồn tại gần đây thì nay đã biến mất...”.

Liên Xô tự tin điều quân lật ngược thế cờ

Bây giờ thì nguyên soái Liên Xô Stalin tự tin đưa ra quyết định quan trọng là đưa một bộ phận lớn quân dự bị từ vùng Viễn Đông sang phía tây. Trong hai tháng tiếp theo, 15 sư đoàn bộ binh, 3 sư đoàn kỵ binh, 1.700 xe tăng và 1.500 máy bay đã di chuyển từ Viễn Đông Xô viết sang mặt trận châu Âu (để đối phó với phát xít Đức). Chính các đợt tăng viện quy mô lớn này đã lật ngược thế cờ trong trận Moscow vào tuần đầu tiên của tháng 12/1941 - cùng thời điểm Nhật Bản tấn công Trân Châu cảng.

Tất nhiên công lao phát hiện ý đồ của Nhật không hoàn toàn thuộc về tổ điệp viên Liên Xô của Sorge. Nhưng Sorge đóng một vai trò quan trọng trong chiến công này.

Mặc dù vậy lưới tình báo Liên Xô của Sorge không được hưởng dư vị chiến thắng này lâu. Bão tố đã ập xuống đầu họ.

Theo RBTH.com, mật vụ Nhật đã nhờ một sĩ quan Gestapo trong sứ quán Đức tại Nhật theo dõi anh.

Vào tháng 10/1941, cảnh sát Nhật nghi vấn và bắt giữ một người may quần áo được cấp dưới của Ozaki (tên là Yotoku Miyagi) tuyển dụng.

Người may quần áo đã tiết lộ tên của Miyagi. Khi cảnh sát truy bắt Miyagi, anh đã cố gắng cứu các đồng nghiệp của mình bằng cách nhảy lầu tự tử. Nhưng anh không chết sau khi nhảy. Cảnh sát lôi anh ta – trong tình trạng gãy xương – tới phòng thẩm vấn. Bị đau đớn, anh ta đã phun ra với cảnh sát rằng Ozaki và Sorge là các điệp viên cộng sản. Vào ngày 18/10, Sorge đã bị bắt.

Sau một tuần phủ nhận các cáo buộc, Sorge chấp nhận trình bày lại tất cả các hoạt động của mình ở Nhật Bản với điều kiện giới chức Nhật không được làm gì người tình của anh – cô Hanako Iishi, cũng như các bà vợ của một số đồng nghiệp của anh. Sorge khẳng định họ vô tội.

Lên giá treo cổ

Trong 3 năm tiếp theo Sorge bị giam trong nhà tù Sugamo ở Tokyo. Sau nhiều tháng bị thẩm vấn, anh bị đưa ra xét xử và bị kết tội làm điệp viên cộng sản, thực hiện các hoạt động gián điệp với mục đích lật đổ chế độ Nhật hoàng và quyền tư hữu. Vào tháng 9/1943, anh bị khép tội chết.

Tuy nhiên Sorge tin rằng mình sẽ không phải đối mặt với giá treo cổ. Anh tin là Tokyo sẽ đổi anh để lấy một tù nhân Nhật bị Moscow giam giữ. Giới chức Nhật cùng suy nghĩ với anh. Họ cũng muốn đánh đổi anh với tù nhân đó.

Thế nhưng Moscow đã hồi đáp “Họ không biết người đàn ông tên là Richard Sorge”.

Nhiều nước không thừa nhận các điệp viên của họ. Liên Xô trong trường hợp này không phải là một ngoại lệ. Nhưng vụ Sorge có lẽ còn có những nguyên nhân bí hiểm khác nữa.

Sau khi phía Nhật không thành công trong việc đổi tù nhân với Liên Xô, số phận của Sorge đã được định đoạt. Vào ngày 7/11/1944, chính phủ Nhật đã treo cổ Sorge tại nhà tù Sugamo.

Theo RBTH.com, đồng đội của Sorge là Ozaki cũng bị hành quyết.

Tại thời điểm đó, Sorge không hay biết người vợ Katya Maximova của mình đã chết cách đó hơn một năm.

Trong khi đó, người tình yêu dấu Iishi của Sorge khá may mắn. Giới chức Nhật tôn trọng lời cam kết của mình với Sorge là không truy tố cô này. Iishi được phép sống yên lặng phần còn lại của đời mình ở Tokyo. Di hài của Sorge vào năm 1949 đã được đưa từ nghĩa trang nhà tù tới một nghĩa trang mọc đầy cỏ ở ngoại ô Tokyo.

Truy tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô

Năm 1961, bộ phim Pháp có tựa đề “Anh là ai, hả ngài Sorge?” trở thành một bộ phim được chiếu nhiều ở Liên Xô. Lãnh tụ Liên Xô khi ấy là Nikita Khrushchev đã xem bộ phim này và hỏi cơ quan tình báo KGB là liệu cốt truyện có đúng không. Khi người ta xác nhận câu chuyện này là thật, ông Krushchev đã truy tặng Sorge danh hiệu Anh hùng Liên Xô – danh hiệu cao quý nhất của quốc gia này. Còn Iishi – qua đời vào năm 2000 ở tuổi 89, khi đó được nhận tiền hưu trí của Liên Xô. Ngày nay, danh hiệu Anh hùng Liên Xô được khắc trên bia mộ cẩm thạch màu đen của Sorge. Một con phố ở Moscow mang tên anh. Người ta cũng đã phát hành các con tem tôn vinh anh.

Trong phim ảnh cũng như trong đời thường, Sorge không phải là nhân vật James Bond. Mặc dù vậy, Ian Flemming – tác giả sáng tạo ra James Bond và bản thân là một sĩ quan tình báo Anh trong Thế chiến 2, vẫn coi Sorge là “điệp viên đáng sợ nhất trong lịch sử”. Có thể coi thông tin tình báo của Sorge về quyết định của Nhật Bản tiến đánh phương nam là điều đã góp phần cứu Liên Xô khỏi thất bại trước các thế lực phát xít./.

Tình báo lại dạy gián điệp

Sau thời gian học báo chí ở Mỹ, ông Phạm Xuân Ẩn về nước. Vào thời điểm cuối những năm 1950, nhiều mạng lưới tình báo của ta bị vỡ, nhiều cán bộ bị bắt giữ. Ông Ẩn lo rằng mình đã bị lộ nên một thời gian ông chỉ ở nhà không đi đâu để nếu có bị bắt thì gia đình còn biết.

Sau đó, ông nghĩ ra một cách để thăm dò xem mình đã lộ hay chưa. Cách đó là viết thư nhờ Trần Kim Tuyến (một người ông Ẩn có quen biết và bấy giờ đang cầm đầu ngành an ninh, tình báo trong chế độ Ngô Đình Diệm) để nhờ giới thiệu việc làm. Ông Ẩn viết: “Tôi mới học xong lớp báo chí ở Mỹ và đã về nước, hiện đang cần một việc làm. Ông có thể bố trí cho tôi vào đâu được không?". Ông Ẩn dự tính nếu mình đã bị lộ thì Trần Kim Tuyến sẽ không bố trí việc làm vì Trần Kim Tuyến nắm giữ danh sách những người hoạt động cách mạng.

Nhưng Trần Kim Tuyến đã giới thiệu ông Ẩn vào làm việc trong Phủ Tổng thống của Ngô Đình Diệm. Một thời gian sau Tuyến lại giới thiệu ông Ẩn sang Việt Tấn Xã – hãng thông tấn chính thức của chính quyền Ngô Đình Diệm. Tại đây, ông Ẩn được gặp một người cũng học báo chí từ Mỹ về là Nguyễn Thái, lúc đó là Tổng Giám đốc Việt Tấn Xã.

Gặp Ẩn, ông Nguyễn Thái đánh giá rất cao và nhận ngay. Trong sách Điệp viên hoàn hảo, Nguyễn Thái có nói về việc này: “"Phạm Xuân Ẩn là nhân viên đầu tiên của Việt Tấn Xã được đào tạo báo chí ở Mỹ và là người nói trôi chảy tiếng Anh. Hơn nữa, tôi đang cần một phóng viên giỏi như vậy để đưa tin từ văn phòng Tổng thống, vì đây là một nhiệm vụ rất nhạy cảm. Tôi nhận thấy Phạm Xuân Ẩn rất thạo tin và quan hệ rộng. Dường như ông ấy quen biết tất cả những nhân vật quan trọng ở Nam Việt Nam, nhưng không bao giờ thấy ông khoe khoang điều đó. Đầu óc dí dỏm và khiếu hài hước khiến cho ông trở thành một người mà ai cũng thích".

Chính từ chỗ làm việc cho Việt Tấn Xã, Phạm Xuân Ẩn đã trở thành thày giáo cho lớp huấn luyện điệp viên do Trần Kim Tuyến tổ chức. Số là Trần Kim Tuyến có kế hoạch sử dụng Việt Tấn Xã làm bình phong cho các điệp viên của chính quyền Ngô Đình Diệm ra hoạt động ở nước ngoài. Tuyến chỉ thị cho Nguyễn Thái mở lớp đào tạo ngắn hạn về báo chí cho các điệp viên của ông ta trước khi tung sang New Delhi, Jakarta, Cairo để hoạt động tình báo.

Nguyễn Thái đã bác bỏ chỉ thị này nhưng sau khi Tuyến bảo đó là mệnh lệnh của Ngô Đình Nhu thì Nguyễn Thái phải chấp nhận. Ông Thái lại giao việc này cho Phạm Xuân Ẩn vì ông Ẩn không những vừa tốt nghiệp báo chí ở Mỹ về mà còn vì ông có quan hệ tốt với Trần Kim Tuyến.

Nghề vỏ bọc không thể đóng giả

Sau này, khi trả lời tác giả Nguyễn Thị Ngọc Hải (tác giả cuốn Phạm Xuân Ẩn – Tên người như cuộc đời), ông Phạm Xuân Ẩn cực kỳ coi trọng việc xây dựng một vỏ bọc trong nghề tình báo. Ông nói: “Bình phong để hoạt động không phải là cái vỏ, không phải là sự đội lốt trá hình, đó không phải sự ngụy trang bên ngoài. Phải thực sự sống bằng nghề đó một cách trong sạch – sống mãn đời nghề đó mới mong tiếp cận được mọi điều. Đó là cả một nghệ thuật sống. Nội cái đó không thôi cũng đã là cả một cái luận án.

Nếu coi bình phong chỉ là thứ nghề giả tạo mà không giỏi thật sự, không làm nghề thật sự thì “chết như không”.

Ông Ẩn rút ra kết luận rằng: “Bình phong phải là một cái nghệ thuật, phải sống thật với nghề, phải giỏi, không thể ghép vô đóng giả được. Bác sĩ giỏi cứu được người bệnh, mới có quan hệ thân được”.

Cũng chính bởi không thể đóng giả, đội lốt nên Phạm Xuân Ẩn, trong tư cách nhà báo vừa từ Mỹ về và đang làm việc cho Việt Tấn Xã đã không thể từ chối việc dạy báo chí cho các điệp viên của Trần Kim Tuyến. Không những thế, ông còn tỏ ra nhiệt tình với công việc khi yêu cầu Trần Kim Tuyến phải nói cho các điệp viên hiểu rằng vỏ bọc rất quan trọng. Đó có lẽ cũng là một góc độ cho thấy ông đã hóa thân vào vỏ bọc của mình thành công như thế nào.