• Hoạt động đen của Thiên Địa hội ở Nam Kỳ

Vào thời điểm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, những tổ chức Thiên Địa hội phản Thanh phục Minh ở miền đất Nam Việt Nam đã mất phương hướng hoạt động vì mục tiêu không còn tồn tại. Họ trở thành những băng đảng giang hồ. Băng đảng giang hồ Lâm Sang ở Gò Công là một ví dụ.
Lưu manh bến xe ngựa
Phan Thanh Sắc - Cựu giáo viên, nhà nghiên cứu văn hóa Gò Công, tác giả của một số bộ sách khảo cứu Gò Công xưa cho biết: "Ngày xưa ở Gò Công cũng có phong trào Thiên Địa hội. Nhưng trong tiềm thức những người xưa, Thiên Địa hội chỉ là một băng đảng cướp có tổ chức. Vào đầu thế kỷ 20, ở Gò công có băng đảng Lò Sang hay còn gọi là Lò Cheng. Ông Việt Cúc có viết về Lò Sang trong quyển “Gò Công - Cảnh cũ người xưa".

Nhà nghiên cứu Phan Thanh Sắc.

Trong ký ức những người vào tuổi xưa nay hiếm ở Gò Công cũng chỉ biết vào những năm 1920, tại Gò Công có một nhóm Thiên Địa hội phản Thanh phục Minh do một người tên Lâm Sang làm thủ lĩnh. Y tự xưng là Lò Sang. Người dân thường gọi là Chệt Cheng hoặc Chệt Xèng, Chệt Sang.
Lâm Sang là người Việt gốc Hoa. Cha của Sang là một thành viên của Thiên Địa hội phản Thanh phục Minh ở Bạc Liêu. Người ta quen gọi ông ta là Chệt Lâm. Không có tài liệu nào cho biết lý do vì sao cha của Sang trôi về tận xứ Gò Công mở tiệm hủ tiếu tại chợ Tổng Châu (bây giờ là chợ Tân Tây, Gò Công Đông, Tiền Giang).
Cũng có dòng truyền khẩu cho rằng, Chệt Lâm là thuộc hạ cũ của Nguyễn Ngọc Chấn, người thôn Tân Niên Tây, huyện Kiến Hòa, trấn Định Tường (nay là xã Tân Tây, huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang).
Năm 1859, ông Chấn tham gia khởi nghĩa Trương Định, lập được nhiều chiến công, nên được phong chức Đốc binh, do đó, mọi người quen gọi là Đốc binh Chấn. Trong quá trình chiến đấu, ông là một trong những cộng sự thân tín nhất và được Trương Định đặc biệt tin cậy. Ngày 20-8-1864, trong trận phản công cuộc tập kích bất ngờ của việt gian Huỳnh Văn Tấn, ông đã bị trọng thương. Quân Pháp đã đày ông ra Côn Đảo suốt 9 năm. Sau khi được Pháp trả tự do ông về quê nhà mở trường dạy học và lập đền thờ Trương Định. Năm 1907, do tuổi cao sức yếu, ông qua đời tại Giồng Tháp (Gò Công).
Đời Gia Long, thôn Tân Niên Tây thuộc tổng Hòa Bình, năm 1836 thuộc tổng Hòa Lạc và đến đời Tự Đức thì thuộc tổng Hòa Lạc Thượng.
Chệt Lâm lấy nghề bán hủ tiếu làm kế sinh nhai và dốc hết tâm huyết vào việc dạy cho đứa con trai duy nhất là Lâm Sang tất cả những tuyệt kỹ võ công của mình. Ông không mong con trai trở thành 1 lãnh tụ phục Minh. Với ông, tổ chức Thiên Địa hội không còn tác dụng "phục Minh" thì võ nghệ chỉ là 1 phương tiện phòng thân.
Lâm Sang học võ rất nhanh nhưng không thể nhét được 1 bài toán cộng trong đầu. Suốt thời gian bám lưng cha, Sang chỉ biết bưng bê hủ tiếu cho khách và rửa tô chén. Tuy rất cưng chiều nhưng Chệt Lâm rất nghiêm khắc trước những lỗi lầm nhỏ nhặt của con trai. Ông thường xuyên đánh đập tàn nhẫn mỗi khi Lâm Sang làm ông phật ý.

Báo Lục Tỉnh Tân Văn phát hành năm 1912 viết về những băng đảng Thiên Địa Hội mất tôn chỉ phản Thanh phục Minh thoái hóa thành hoàng hồ.

Năm 1910, Sang (đã 18 tuổi) được cha sai đi Chợ Lớn mua bột ngọt (mỳ chính) và một số nguyên liệu đặc biệt đế nấu nước súp hủ tiếu theo công thức gia truyền. Sang đi xe lửa từ ga Mỹ Tho đến ga Chợ Lớn. Rồi từ ga Chợ Lớn, Sang tiếp tục lên xe ngựa đến nơi bán nguyên liệu. Khi xe ngựa đi ngang một sân đấu võ đài, Sang tò mò vào xem.
Sang háo hức ghi danh thi đấu. Do lần đầu tiên thượng đài thiếu kinh nghiệm giao đấu, Sang thua cuộc. Khi kết thúc trận đấu thì chuyến xe lửa cuối cùng đã xuất bến. Sang đành thuê chiếu ngủ tại một bến xe ngựa. Đêm đó trộm cuỗm mất chiếc túi rút đựng tiền. Không dám về nhà, Sang đành xin các phu xe ngựa chân sai vặt để có cơm ăn hàng ngày.
Thế là Sang trở thành phu xe ngựa ở bến xe Chợ Lớn.
Thời ấy, xe xích lô bắt đầu xuất hiện nên xe ngựa dần ế ẩm. Các phu xe ngựa phải giành giật nhau từng người khách. Với vốn võ nghệ, Sang trở thành một đầu gấu thứ thiệt ở bến xe ngựa Chợ Lớn. Sang không thèm làm phu xe ngựa nữa mà đứng bến phân chia tài chuyến cho phu. Xe ngựa muốn đậu ở bến phải chung tiền "xâu xếp tài" cho Sang. Lâm Sang thu phục thêm nhiều đàn em để tăng sức mạnh băng nhóm. Sang tự nhận mình là thành viên Thiên Địa hội phản Thanh phục Minh để quy tụ đàn em.
Năm 1916, cuộc khởi nghĩa của Phan Xích Long (Thiên Địa hội phản Pháp phục Việt) thất bại, quân Pháp ráo riết truy bắt tất cả ai mang danh nghĩa Thiên Địa hội. Tuy không liên quan đến phong trào Phan Xích Long, Lâm Sang vẫn không dám cư trú ở Chợ Lớn mà trốn về quê Gò Công. Khi trở về Gò Công, Sang mới biết cha mình đã chết sau một cơn bạo bệnh.
Côn đồ chợ huyện
Để có cơm ăn, Lâm Sang dùng danh nghĩa Thiên Địa hội của cha mở lò dạy võ ở phía bờ đối diện bến chợ Tổng Châu.

Ngày xưa ngôi chợ Tân Tây là Chợ Tổng Châu - Nơi băng đảng của Lò Sang hoành hành.

Ai đến xin học, Lâm Sang đều lập hương án buộc tuyên bố xin gia nhập vào Thiên Địa hội. Ngoài những bài luyện võ, Lâm Sang dạy thêm về những quy định, luật định bí mật của Thiên Địa hội. Ngoài ra, Lâm Sang còn dạy cho học trò huyền thuật, bùa chú, ngải truật mà mình được học trong thời gian tham gia Hội Kín.
Những quy định, luật lệ của Lâm Sang có vẻ như ẩn chứa tinh thần nghĩa hiệp, "giang hồ tứ hải giai huynh đệ" đã đánh trúng vào tâm lý hào sảng của thanh niên địa phương. Những nội quy bí mật đã khêu gợi trí tò mò của mọi người. Chỉ một thời gian ngắn, khắp vùng Gò Công người ta rỉ tai lan truyền: Lâm Sang là thủ lĩnh thừa kế Thiên Địa hội vùng Gò Công. Từ đó, hàng trăm thanh niên bỏ gia đình, bỏ ruộng nương ùn ùn kéo đến xin gia nhập hội. Lâm Sang bắt đầu xưng danh "lò". Vì vậy người ta gọi hắn là "Lò Cheng" hoặc "Lò Sang".
Đệ tử xin gia nhập càng lúc càng đông, Lâm Sang bắt đầu cắt đặt một số đệ tử thân tín ở hàng thứ nhất đứng ra chỉ huy từng nhóm. Những nhóm nhỏ này, Lâm Sang gọi là bang (người dân miền Nam nói trại ra thành "băng"). Người đứng đầu băng gọi là băng chủ.
Suốt ngày Lò Sang ngồi chễm chệ trên chiếc ngai sơn son thếp vàng, chạm rồng như ngai vua. Chiếc ngai đặt trên một bàn hương án giống như bàn thờ, thắp hương nghi ngút ngày đêm. Hai bên ngai luôn túc trực 2 đệ tử thân tín nhất. 2 đệ tử này luôn mặc võ phục, tay khoanh trước ngực, mặt hầm hầm như muốn ăn tươi nuốt sống mọi người.
Hắn cho các băng chủ gia tăng việc "luộc", "nấu", "hấp" hội viên mới. Đệ tử mới phải được đệ tử cũ giới thiệu bảo lãnh mới được tham gia công đoạn này. Sau khi hoàn tất giai đoạn "hấp", tân đệ tử phải làm lễ gia nhập hội gồm nghi thức cúng tổ, ra mắt Lâm Sang.
Muốn gia nhập hội, đệ tử phải sắm lễ vật gồm 1 cặp gà trống thiến, 1 bình rượu thuốc, một gói tiền và 1 mâm trái cây. Mỗi lần tổ chức lễ gia nhập hội viên mới, nhờ số lượng đông, có khi số lượng gà cúng lên đến hàng trăm con, đám đệ tử ăn nhậu linh đình. Hứng lên, Lâm Cheng còn bỏ tiền thuê đoàn hát hồ quảng về phục vụ.
Tại lễ gia nhập hội, những đệ tử mới phải ở trần, quỳ trước hương án (gọi là bàn thờ tổ) sụp lạy Lâm Sang rồi dùng dao tự cắt tay trích máu hòa vào chậu rượu, miệng đọc bài chú thề thốt đã học thuộc lòng trước đó. Bài chú thề có nội dung tuyệt đối trung thành, tuân thủ mệnh lệnh lãnh tụ, sống chết có nhau, ai phản bội chấp nhận người đồng băng xử tử thê thảm. Thề xong, người đệ tử cũ giới thiệu, bảo lãnh đứng ra đấm đệ tử mới mấy cú gọi là "chào sân". Sau khi ăn mấy cú đánh chí tử, có khi hộc máu mồm, đệ tử mới chính thức được công nhận là đã nhập băng.
Cũng tại lễ này, đệ tử mới sẽ được phân "phái". Phái xanh còn gọi là "hiện" chuyên hành động. Phái vàng còn gọi là "mật" chuyên hoạt động bí mật.
Kết thúc buổi lễ, đệ tử mới được xâm 1 ký hiệu trên vai gọi là xâm bùa hộ mệnh. Hình xâm này có 2 mục đích: 1/ Ai mang hình xâm sẽ được thần linh hỗ trợ, thật ra là ký hiệu để nhận ra nhau. 2/ Thần linh trong lá bùa sẽ theo dõi nhất cử nhất động của đệ tử, nếu vi phạm lời thề thần linh sẽ quở phạt. Nhưng thật ra chỉ mang mục đích hù dọa để đệ tử không phản bội.
Chỉ những đệ tử cao cấp mới được xăm hình đầu cọp nhe nanh, rồng quấn quanh người. Đệ tử cao cấp theo phái "mật" sẽ được xăm hình rồng quấn. Đệ tử cao cấp theo phái "hiện" được xăm hình đầu cọp nhe nanh.
Người trong băng chỉ nói với nhau bằng tiếng lóng.
Những băng giang hồ lưu manh thế hệ sau cũng bắt chước Lò Sang cắt máu, ăn thề, chào sân, xăm mình, nói tiếng lóng nhưng… không theo luật lệ quy tắc nào cả.
Thời điểm đó chợ Tổng Châu là nơi các thương nhân người Việt gốc Hoa chọn làm chợ đầu mối thu mua sỉ hàng nông sản, thủy sản từ các tàu, xuồng của thương hồ từ khắp vùng Đồng bằng Sông Cửu Long đổ về.
Nhận thấy chợ Tổng Châu là nguồn thu dồi dào, Lâm Sang lùa các đệ tử đi gặp từng tiểu thương để thu tiền "bảo kê" hàng ngày. Ai không nộp hoặc nộp chậm sẽ bị đánh đập. 
Việc đòi tiền xâu của Lâm Sang đã chạm vào "chén cơm manh áo" của Hai Liếp.
Hai Liếp mồ côi từ nhỏ, sống vạ vật lề đường xó chợ, ai thuê gì làm nấy. Đến tuổi trưởng thành, Hai Liếp nhận bốc vác hàng hóa tại bến sông. Tuy chưa xưng danh là đại ca bến bãi nhưng thân hình vạm vỡ của Hai Liếp khiến ít người dám gây sự. Bản tính ít nói, thật thà, Hai Liếp chỉ biết bán sức lao động kiếm cơm.
Một hôm, Hai Liếp vác khoai lang từ 1 chiếc tàu hàng của thương hồ Bạc Liêu lên chợ. Do chủ tàu hàng chưa nộp tiền xâu nên Lâm Sang đã chặn Hai Liếp ở giữa đòn dài (đòn dài là tấm ván gỗ có bề ngang vừa đủ 2 bàn chân bắt làm cầu từ be tàu, xuồng lên bờ để đi). Hai Liếp bỏ bao hàng xuống nghênh chiến.
Trận đấu tay đôi bất phân thắng bại khiến địa bàn bảo kê của Lâm Sang chỉ thu hẹp trong phạm vi chợ.
Hai Liếp nghiễm nhiên trở thành đại ca bảo kê bến sông. Những khách thương hồ không muốn Lâm Sang gây sự chỉ việc thuê Hai Liếp bốc vác. Một mình không làm xuể, Hai Liếp lôi kéo một số thanh niên có sức vóc lập đội bốc vác. Hai Liếp chỉ đứng trên bờ đếm thẻ, ăn tiền đầu công.













Nông Huyền Sơn

Đã vậy, Thiên Địa hội còn bày trò "lạc quyên" vào những dịp lễ, tết. Cứ đến tết Đoan Ngọ, tết Trung thu, tết Nguyên đán, những đội múa lân không mời mà gặp, tự động sồng sộc vào cửa nhà người ta, trống gõ thùng thùng, thanh la não bạt chập cheng loẻng xoẻng, con lân chạy tới chạy lui, ông Địa khề khà vẫy quạt một lát rồi… đòi tiền.
Từ hoạt động bảo kê…
Ngược dòng thời gian, cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, sau khi phong trào Cần Vương thất bại và cuộc khởi nghĩa lớn nhất ở 6 tỉnh miền Tây Nam Bộ (lục tỉnh) do Võ Duy Dương và Thủ khoa Huân lãnh đạo bị thực dân Pháp dập tắt thì Thiên Địa hội ở Nam Kỳ bắt đầu phát triển mạnh, nhất là tại Gia Định, Biên Hòa, Trà Vinh, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Bạc Liêu... nơi có nhiều Hoa kiều cư ngụ.

Xe ngựa trước chợ Bến Thành.

Khi ấy, nó gồm 2 nhóm lớn: Nhóm Nghĩa Hưng - hay còn gọi là Đồng Hưng, Nhân Hưng, Kèo Xanh, Kèo Đỏ, chủ yếu là người Hoa gốc Phúc Kiến, hoạt động tại Sài Gòn - Chợ Lớn, có xu hướng hoạt động chính trị rõ rệt. Họ liên kết với quân "Cờ Đen" của Lưu Vĩnh Phúc - là thuộc hạ của tướng Ngô Côn trong phong trào Thái Bình Thiên Quốc, từng phối hợp với quân triều Nguyễn giết chết hai sĩ quan Pháp là Francis Garnier và Henri Rivière. Nhóm thứ hai là Nghĩa Hòa, tức Kèo Vàng của người Hoa gốc Triều Châu, hoạt động chủ yếu ở Sóc Trăng, Bạc Liêu, Long Xuyên. Ngoài ra còn nhóm của người Hẹ (Khách trú) nhưng vì ít người nên quy mô tổ chức cũng nhỏ hơn.
Lúc này, số đông người Việt ở Nam Kỳ có tham gia "hội kín" hoặc có cảm tình với các "hội kín" nhìn thấy một sức mạnh tiềm tàng nơi Thiên Địa hội, có thể dựa dẫm được. Phương cách hoạt động thần bí của Thiên địa hội lại rất phù hợp với bản tính liều lĩnh, can đảm, sùng bái thần quyền, ưa phiêu lưu mạo hiểm, tin vào bùa ngải của họ. Vì vậy, khi gia nhập Thiên Địa hội, họ vẫn giữ các truyền thống do người Hoa lập nên, như trộn lẫn phép thuật, bùa chú, uống máu ăn thề với việc dùng tiếng lóng, dấu hiệu riêng để liên lạc…, nhưng thay đổi mục tiêu "phản Thanh phục Minh" của người Hoa thành "phản Pháp phục Nam".
Để chiêu binh mãi mã, khởi đầu những người lãnh đạo Thiên Địa hội ở Sài Gòn, Chợ Lớn nhắm vào số phu xe ngựa và thành lập "Hội Vạn Xe". Theo nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển, "vạn" là một hình thức nghiệp đoàn, như "vạn chài", "vạn cấy". Người trong một "vạn" liên kết với nhau rất chặt chẽ dưới sự chỉ huy, điều động của "vạn trưởng". Nếu một người trong "vạn" bị ức hiếp, đánh đập hoặc tài sản bị chiếm giữ thì lập tức cả "vạn" ồ ạt kéo đến bênh vực, trả thù. Khi bị chính quyền Pháp bắt, hầu như họ không bao giờ khai báo về tổ chức của "vạn" hoặc chỉ khai phần ngọn. Nếu phải ở tù, gia đình người tù sẽ được "vạn" giúp đỡ rồi khi ra tù, "vạn" lại tiếp tục giao cho họ công việc và phương tiện mà trước đó họ đã làm.
Địa bàn hoạt động của Hội Vạn Xe khi ấy kéo dài từ bến Bình Đông ra khu vực Phú Lâm, từ đình Minh Phụng sang cầu Xóm Chỉ, từ chợ Nancy xuống khu An Bình, Chợ Lớn. Ở vùng Sài Gòn, Hội Vạn Xe làm chủ rạch Bến Nghé, bến Bạch Đằng, các kho hàng bên Khánh Hội và các con đường nay là Lê Lợi, Nguyễn Huệ, Đồng Khởi… Sự thống nhất về giá cả, về sự liên kết - nhất là khi một thủy thủ người Pháp say rượu từ đường Lê Lai thuê xe về bến Bạch Đằng, đã chẳng những không trả tiền mà còn tát tai người phu xe khiến cả chục "vạn phu" kéo đến, đánh cho gã thủy thủ một trận thừa sống thiếu chết khiến những "Hộ trưởng" (là người đứng đầu một khu phố - tương tự như chủ tịch phường bây giờ), hoảng hốt. Lập tức, các Hộ trưởng bẩm báo với chính quyền, nhưng người Pháp khi ấy bỏ ngoài tai vì cho rằng "đây chỉ là hành động tự phát của một nhóm phu xe khi thấy đồng nghiệp bị hiếp đáp".
Mặc dù người Pháp cũng mở cuộc điều tra, nhưng chỉ điều tra cho có lệ bởi lẽ họ chẳng khai thác được gì nơi những người "Vạn Xe". Tất cả đều "không biết, không nghe, không thấy, không tham gia". Được nước, Lý Vỹ, kẻ cầm đầu Thiên Địa hội vùng Sài Gòn, Chợ Lớn dấn thêm một bước: Không chỉ phu xe ngựa, Vỹ ra lệnh cho hội viên, bằng hình thức này hay hình thức khác, mỗi người phải kết nạp thêm 3 người trong giới bồi bếp, người phục vụ ở các nhà hàng, quán ăn, công nhân các xưởng sản xuất thủ công, làm thuê cho các hiệu buôn…, những hội viên mới này cứ đóng tiền "hội phí" hằng tháng là được Thiên Địa hội che chở…
Theo báo cáo của mật thám Sài Gòn, cuối năm 1889, số lượng thành viên của Hội Vạn Xe vào khoảng 6.000 người, được tổ chức thống nhất từ trên xuống dưới, đứng đầu là một người Việt tên Bạch - thường được gọi là "Cai" Bạch. Xuất thân từ một phu lục lộ (công nhân làm đường giao thông), do mẫn cán nên Bạch được cất nhắc lên làm "cai", trông coi 1 tổ gồm 40 người, chịu trách nhiệm trong việc rải đá dăm, nấu nhựa đường. Được một người Hoa tên Phóng móc nối, Bạch gia nhập Thiên Địa hội rồi chỉ một thời gian ngắn sau, cả 40 người trong tổ của Bạch cũng trở thành hội viên Thiên Địa hội.

Các hội viên Thiên Địa hội thề trước bàn thờ Ngũ tổ. Ảnh minh họa.

Việc cai Bạch trở thành người lãnh đạo Hội Vạn Xe đã khiến Ngọc "Móng Cái" bất bình. Là người Hoa gốc Nùng, Ngọc từ Móng Cái, Quảng Ninh tha hương vào Sài Gòn làm nghề đánh xe ngựa kiếm sống. Lúc chưa có sự xuất hiện của cai Bạch, Ngọc "Móng Cái" là người cầm đầu hơn 300 phu xe ngựa, xe kéo. Tới hồi bị hất cẳng, lại thêm sự khích bác của đồng nghiệp, Ngọc phát tín hiệu, đề nghị cai Bạch tỉ thí để phân định chủ, tớ.
Trận tỉ thí diễn ra suốt 6 ngày, mỗi ngày đánh nhau 1 tiếng, địa điểm là trước dãy nhà kho bến Hàm Tử trước sự cổ vũ của các phu xe ngựa, xe kéo, công nhân bốc vác. Do cả hai đều giỏi võ nên 5 ngày đầu bất phân thắng bại. Đến chiều ngày thứ 6, bằng một cú đá liên hoàn, cai Bạch dồn Ngọc "Móng Cái" vào vách tường rồi tung ra đòn quyết định là cú đấm móc ngược từ dưới hàm lên. Dính đòn hiểm, Ngọc "Móng Cái" choáng váng. Và khi cai Bạch định kết thúc bằng một cú đấm nữa thì Ngọc giơ tay xin hàng.
Trở thành người lãnh đạo Hội Vạn Xe, theo chỉ đạo của Lý Vỹ, cai Bạch ra lệnh cho các phu xe rằng nếu như trước kia, một cuốc xe từ chợ Nancy đến Nhà hát lớn chẳng hạn, phu xe đòi 2 cắc nhưng sẵn sàng đồng ý 1 cắc rưỡi nếu khách trả giá thì bây giờ, 2 cắc rưỡi là 2 cắc rưỡi, khách không đi thì thôi trong lúc cứ mỗi cuối ngày, phu xe vẫn phải nộp tiền "hụi chết" cho Thiên Địa hội.
Để có tiền nộp, phu xe phải nghĩ ra những trò bất lương như chở khách đi vòng vèo rồi đòi thêm tiền. Nếu khách có nhiều hành lý, giữa đường phu xe than nặng, ngựa kéo không nổi rồi tăng giá. Gặp khách phản ứng, phu xe quăng hết hành lý của khách xuống và đợi một xe khác chạy ngang qua rồi ra dấu là chỉ một lúc sau, sẽ có hàng chục chiếc xe ngựa kéo đến gây áp lực.
Với những người làm nghề bồi bàn, bồi bếp, thợ thủ công, hình thức thu tiền "hụi chết" được Thiên Địa hội nói thẳng với chủ tiệm, chủ nhà hoặc chủ xưởng. Cuối tháng, người của Thiên Địa hội đến gặp chủ tiệm rồi sau khi thu tiền bảo kê cho tiệm, chủ tiệm phải trả luôn tiền bảo kê cho những bồi bàn, công nhân làm trong tiệm, xưởng của mình. Phần tiền này sẽ được trừ vào lương. Ông Nhơn, năm nay 76 tuổi, nhà ở trong một con hẻm trên đường Lê Quang Sung, quận 6 cho biết: "Hồi đó tôi nghe ba tôi kể là mỗi lần đình Minh Phụng có gánh hát bội về hát là Thiên Địa hội cử người đến thu tiền bảo kê. Có lần, một gánh dưới Lục tỉnh lên, nghe Thiên Địa hội đòi tiền thì họ không đưa, mà họ báo "mã tà" (cảnh sát). Tới hồi gần đến giờ mở màn, bà con chuẩn bị vô xem thì ngay ở cửa, hàng chục phu xe ngựa đứng dồn cục, tay cầm roi bện bằng da, cố tình chắn lối. Mã tà chỉ có một người nên bất lực. Cuối cùng, chủ gánh phải bấm bụng xì ra một ít tiền mới xong".
Bảo kê cho người sống chưa đủ, Thiên Địa hội còn bảo kê cho cả… người chết bằng cách lập ra những "hội tương tế" mà thực chất là bán hòm, tổ chức tang ma hậu sự. Một báo cáo của Sở Mật thám Nam Kỳ viết: "Không thể bắt quả tang bọn này vì khi hỏi, gia chủ luôn luôn trả lời là họ tự nguyện chứ không bị ép buộc. Một "lính kín" (nghĩa là người chỉ điểm) của ta cài vào nhóm Thiên Địa hội ở bến Bình Đông suốt 3 tháng không moi được tin tức gì, mà sau đó lại chết đuối(?!). Ở nhiều nơi, dân không nghe theo hội trưởng, mà răm rắp tuân lời chánh hội, phó hội, hương chủ…, là những chức vụ ngầm do Thiên Địa hội đặt ra".
Thế lực ngầm ngày càng phát triển và do không đủ nhân lực nên dần dà, một số người Việt trở thành lãnh đạo Thiên Địa hội, người Hoa chỉ còn đóng vai trò cố vấn, phụ trách nghi lễ. Thành phần tham gia Thiên Địa hội đông nhất là nông dân và dân nghèo thành thị, hầu hết ở tuổi thanh niên. Khi gia nhập hội, họ phải đọc 36 lời thề, nội dung hết lòng với huynh đệ, sống chết không phản bội, không lấy công làm tư, không tham lam gian tà, không dụ dỗ vợ của hội viên khác… nếu sai lời sẽ bị muôn đao phanh thây xẻ xác. Trích máu ăn thề xong, hội viên sẽ được cấp cho một lá bùa "Hồng môn hộ mạng", vừa để bảo vệ thân thể trước súng đạn, lại vừa dễ nhận ra nhau..
Thiên Địa hội ở lục tỉnh Nam Kỳ
"Ở đâu có người Hoa là ở đó có Thiên Địa hội". Báo cáo của Sở Mật thám Đông Dương khẳng định. Nhất là ở những vùng quê, những xóm chợ ven sông, một tiệm thuốc Bắc mà ông thầy xem mạch là người Hoa, hoặc một quán mì, quán trà đều có thể là đầu não chỉ huy hội viên Thiên Địa hội tại vùng đó.
Vai trò của Thiên Địa hội xuất hiện rõ nét nhất là ở tỉnh Bạc Liêu. Lúc ấy, khu vực chợ Bạc Liêu xảy ra bệnh dịch tả nên viên chủ tỉnh (tương tự như chủ tịch tỉnh ngày nay) ra lệnh cho tất cả các tiệm ăn phải quét dọn sạch sẽ và đặc biệt là cấm khạc nhổ, đi tiêu bừa bãi nơi công cộng nếu ai vi phạm sẽ bị phạt. Trước lệnh này, chủ các tiệm ăn, quán trà, chủ các sạp hàng buôn bán trong chợ là người Hoa đồng loạt đóng cửa tiệm, đóng cửa sạp hàng để phản đối. Báo cáo của viên chủ tỉnh gửi Toàn quyền Đông Dương có đoạn viết: "Chúng tôi tịch thu được nhiều loại giấy tờ có đóng dấu đỏ với những ký hiệu rất lạ, với những lời lẽ và con số giống như nói về chuyện tiền bạc. Một lính kín mà chúng tôi cài vào làm công cho tiệm mì Huê Ký ở chợ Bạc Liêu khẳng định rằng đó là lệnh bãi thị của Thiên Địa hội… Gửi trát đòi mấy chủ tiệm người Hoa lên hỏi thì họ trả lời rằng họ không phải là người viết tờ giấy đó, và nội dung của nó chỉ là giấy tính tiền mua hàng ở Sài Gòn mà thôi".
Trước những hoạt động bí ẩn của Thiên Địa hội, người Pháp rơi vào trận hỏa mù. Những tài liệu mật thám Pháp thu được ở Sài Gòn Chợ Lớn, ở các tỉnh miền Tây đều na ná như nhau. Đó là vài thanh gươm, cán có chạm chữ "Thiên", vài bộ truyện Tàu, những tờ giấy "dó" - một loại giấy làm theo phương pháp thủ công trong đó loằng ngoằng những ký tự tiếng Hoa và những con số giống y như đơn đặt hàng hay biên lai tính tiền.
Một báo cáo viết năm 1909 của Henri Dusson, Chánh án Nam Kỳ đã mô tả về sự phát triển Thiên Địa hội ở Long Xuyên như sau: "Khi đưa những người trong phong trào Duy Tân ở Mỹ Tho do Trần Chánh Chiếu cầm đầu ra tòa vào tháng 4/1909, chính quyền thuộc địa đã kết án quá nhẹ. Trần Chánh Chiếu cùng một số đồng phạm khác trắng án khiến dân Long Xuyên tin rằng nếu gia nhập "hội kín" thì chẳng ai làm gì được…".
Vũ Cao