Bản quyền hình ảnh Joe Raedle/Getty Images)

Sự thất bại của CIA trong việc phát hiện các dấu hiệu cảnh báo của âm mưu 9/11 đã trở thành một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất trong lịch sử tình báo. Đã có những ủy ban, cuộc thẩm định, điều tra nội bộ và nhiều hơn thế nữa.
Một vế là những người nói CIA đã bỏ lỡ các dấu hiệu cảnh báo rất rõ ràng. Vế kia là những người lập luận rằng rất khó để xác định các mối đe dọa trước đó, và CIA đã làm mọi thứ họ có thể làm được.
Nhưng nếu cả hai bên đều sai thì sao? Điều gì sẽ xảy ra nếu lý do thực sự khiến CIA thất bại trong việc phát hiện âm mưu 9/11 tinh tế hơn cả hai bên nhận ra. Và điều gì sẽ xảy ra nếu nguyên nhân này vượt ra ngoài vòng tình báo và đang âm thầm ám ảnh hàng ngàn tổ chức, chính phủ và đội ngũ ngày nay?

Trong khi nhiều câu hỏi tập trung vào sự phán đoán cụ thể về những diễn biến điên cuồng dẫn đến ngày 9/11, một số người đã lùi một bước để kiểm tra cấu trúc bên trong của chính CIA và đặc biệt là chính sách tuyển dụng của họ. Ở một cấp độ, phương pháp tuyển dụng của CIA đã đạt đến trạng thái nghệ thuật. Những nhân viên tiềm năng phải qua một loạt các kỳ thi tâm lý, y tế và nhiều kỳ thi khác. Và chắc chắn là CIA đã tuyển được những người rất phi thường.
"Hai kỳ thi quan trọng gồm bài kiểm tra kiểu SAT để đo lường trí thông minh của ứng cử viên và phác họa hồ sơ tâm lý để kiểm tra trạng thái tinh thần của họ", một cựu nhân viên CIA nói. "Các bài kiểm tra lọc ra bất kỳ ai không xuất sắc trong cả hai phương diện. Trong năm tôi nộp đơn, họ chỉ chọn một nhân viên trong mỗi 20.000 ứng viên. Khi CIA nói về việc chỉ tuyển người giỏi nhất, họ đã làm được điều đó."
Mỹ treo thưởng truy tìm con trai Bin Laden
Vụ Khashoggi: Trump nói gì về đánh giá của CIA?
Cuộc chiến tình báo: Tập Cận Bình truy quét ‘nội gián’
Tuy nhiên, hầu hết những tân binh này trông rất giống nhau - a trắng, phái nam, người Anglo-Saxon, người Mỹ theo đạo tin lành.

Bản quyền hình ảnh Getty Images

Đây là một hiện tượng phổ biến trong việc tuyển dụng, đôi khi được gọi là "đồng nhất" - chúng ta có xu hướng thuê những người nghĩ và trông giống mình. Được bao quanh bởi người chia sẻ quan điểm và niềm tin của khiến người ta cảm thấy được củng cố. Thật vậy, quét não cho thấy khi người khác phản ánh suy nghĩ của chúng ta, nó kích thích các trung tâm khoái cảm của bộ não.

Bản quyền hình ảnh SAUL LOEB/AFP/Getty Images

Trong nghiên cứu của họ về CIA, hai chuyên gia tình báo Milo Jones và Phillipe Silberzahn viết: "Tính nhất quán đầu tiên về bản sắc và văn hóa của CIA từ năm 1947 đến 2001 là sự đồng nhất nhân sự của họ về chủng tộc, giới tính, dân tộc và nền tảng giai cấp (liên quan cả phần còn lại của nước Mỹ và toàn thế giới).''
Một nghiên cứu của tổng thanh tra tuyển dụng cho thấy vào năm 1964, một chi nhánh của CIA, Văn phòng Dự toán Quốc gia, "không có nhân viên da đen, Do Thái, hoặc phụ nữ, và chỉ có một số người Công giáo".
Đến năm 1967, báo cáo cho biết, có ít hơn 20 người Mỹ gốc Phi trong số 12.000 nhân viên CIA không phải là người làm việc văn phòng, và cơ quan này có chính sách không thuê người thiểu số từ thập niên 1960 đến thập niên 1980. Và cho đến năm 1975, cộng đồng tình báo Hoa Kỳ "công khai không mướn người đồng tính".
Nói về kinh nghiệm của mình với CIA trong thập niên 1980, một người trong cuộc đã viết rằng quy trình tuyển dụng "dẫn đến những sĩ quan mới trông rất giống những người tuyển dụng họ - da trắng, chủ yếu là Anglo-Saxon, tầng lớp trung lưu và thượng lưu; ". Có rất ít phụ nữ và "một số ít người thiểu số, ngay cả thiểu số gốc châu Âu gần đây".
Nói cách khác, nhân viên CIA thậm chí không có sự đa dạng như trong số những người đã giúp tạo ra cơ quan CIA."
Sự đa dạng đã bị bóp nghẹt hơn nữa sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Một cựu nhân viên nói rằng CIA có "văn hóa lúa trắng".
Trong những tháng ngày dẫn đến /11, Tạp chí Quốc tế về Tình báo và Phản gián nhận xét: "Từ khi thành lập, Cộng đồng Tình báo [đã] được giới thượng lưu nam giới Tin lành trắng hỗ trợ không chỉ vì đó là giai cấp quyền lực, mà là vì giới thượng lưu đó tự cho mình là người đảm bảo và bảo vệ các giá trị và đạo đức của Mỹ. "

Bản quyền hình ảnh DANIEL SLIM/AFP/Getty Images

Tại sao sự đồng nhất này là yếu tố đáng quan tâm? Nếu bạn đang thuê một đội chạy tiếp sức, bạn không chỉ muốn những người chạy nhanh nhất sao? Thế thì tại sao việc có cùng màu da, giới tính, và tầng lớp xã hội lại quan trọng?
Tuy nhiên, luận lý, trong khi đúng cho các nhiệm vụ đơn giản như chạy, lại không áp dụng được cho các công việc phức tạp như tình báo. Tại sao? Bởi vì trước một vấn đề phức tạp, không ai có tất cả các câu trả lời. Tất cả chúng ta đều có điểm mù, khoảng trống trong sự hiểu biết.
Điều này có nghĩa là, nếu bạn tạo ra một nhóm người có chung quan điểm và hoàn cảnh tương tự, họ sẽ chia sẻ những điểm mù giống nhau. Và điều này có nghĩa là những điểm mù này không những không bị thách thức và được giải quyết, chúng còn được củng cố.

Mù lòa trong quan điểm nói đến thực tế là chúng ta thường bị mù với những điểm mù của chính mình. Mô hình suy nghĩ của chúng ta theo thói quen đến nỗi chúng ta hiếm khi thấy đánh giá về thực tế của mình bị lọc qua lăng kính quan điểm.
Nhà báo Reni Eddo-Lodge mô tả một thời gian khi cô phải đạp xe đi làm: "Một sự thật khó chịu chợt nảy ra khi tôi đưa xe đạp lên xuống cầu thang: phần lớn phương tiện giao thông công cộng không dễ tiếp cận, trước khi phải mang xe đạp của mình lên xuống cầu thang, tôi chưa bao giờ nhận ra vấn đề này. Tôi đã không biết thực tế là sự thiếu khả năng tiếp cận này đã ảnh hưởng đến hàng trăm người. "
Ví dụ này không nhất thiết nói rằng tất cả các trạm phải được trang bị đường dốc hoặc thang máy. Nhưng nó cho thấy rằng chúng ta chỉ có thể thực hiện một phân tích có ý nghĩa nếu các khuyết và ưu điểm được ghi nhận.
Điều này nói đến sự đa dạng của quan điểm. Giao tiếp với những người khác mình có thể giúp chúng ta nhìn thấy những điểm mù của mình, ngược lại chúng ta có thể giúp họ nhìn thấy những điểm mù của họ

Osama Bin Laden tuyên chiến với Hoa Kỳ từ một hang động ở Tora Bora vào tháng 2 năm 1996. Hình ảnh cho thấy một người đàn ông với bộ râu đổ dài xuống ngực. Ông ta quấn vải vào người bên dưới lớp quân phục.
Ngày nay, với những gì chúng ta biết về nỗi kinh hoàng mà Bin Laden gây ra, tuyên chiến của Bin Laden có vẻ thực sự đe dọa. Nhưng một người trong cơ quan tình báo hàng đầu của Hoa Kỳ nói rằng CIA lúc ấy "không thể tin rằng người Ả Rập có râu cao lớn này, ngồi xổm quanh đống lửa trại, lại có thể là mối đe dọa đối với Hoa Kỳ".

Bản quyền hình ảnh Getty Images

Đối với một loạt các phân tích quan trọng, lúc đó, Bin Laden trông có vẻ hoang sơ và không có vẻ gì là một nguy hiểm nghiêm trọng. Richard Holbrooke, một quan chức cấp cao dưới thời Tổng thống Clinton, nói thế này: "Làm sao một người đàn ông trong hang động có thể giao tiếp với xã hội truyền thông hàng đầu thế giới?''
Một người khác nói: "Đơn giản là CIA không thể có ý tưởng đưa tài nguyên vào việc tìm hiểu thêm về Bin Laden và al-Qaeda, trước tình cảnh ông ta chỉ là một người sống trong hang động. Đối với họ, Bin Ladin là bản chất của sự lạc hậu."
Hãy phân tích việc một người quen thuộc hơn với Hồi giáo sẽ cảm nhận được gì từ những hình ảnh tương tự.
Bin Laden quấn vải không phải vì ông ta kém về trí tuệ hay lạc hậu về công nghệ, mà vì ông muốn phục sức như một nhà tiên tri. Ông nhịn ăn vào những ngày vị tiên tri ăn chay. Tư thế và dáng điệu của ông, xem ra có vẻ rất lạc hậu với khán giả phương Tây, là những tư thế mà truyền thống Hồi giáo gán cho vị tiên tri được cho là thần thánh nhất.
Như Lawrence Wright viết trong cuốn sách đoạt giải Pulitzer của ông về 9/11, Bin Laden đã phối hợp hoạt động của mình bằng cách "dùng đến những hình ảnh có ý nghĩa sâu sắc đối với người Hồi giáo nhưng thực tế vô hình với những người ngoài tôn giáo này".
Jones viết: "Giai thoại râu và lửa trại là bằng chứng cho một mô hình lớn hơn, trong đó người Mỹ không theo đạo Hồi - thậm chí là người Mỹ có kinh nghiệm tình báo - đã đánh giá thấp Al Qaeda vì lý do văn hóa."

Bản quyền hình ảnh Getty Images

Về hang động, điều này thậm chí còn có tính biểu tượng sâu sắc hơn. Như hầu hết bất kỳ người Hồi giáo nào cũng biết, Mohammad đã tìm nơi ẩn náu trong một hang động sau khi trốn thoát những kẻ bắt bớ mình ở Mecca. Đối với một người Hồi giáo hang động là thánh địa. Nghệ thuật Hồi giáo tràn ngập hình ảnh của những nhũ đá.
Bin Laden đã làm cuộc lưu vong đến Tora Bora như hành trình của cá nhân mình và sử dụng hang động để tuyên truyền. Như một học giả Hồi giáo đã nói: "Bin Laden không phải là con người hoang sơ, ông rất chiến lược. Bin Laden biết cách sử dụng hình ảnh của Koran để kích động những người sau này trở thành liệt sĩ trong các cuộc tấn công ngày 9/11.''
Các nhà phân tích cũng bị đánh lừa bởi thực tế là Bin Laden thường đưa ra công bố trong thơ. Đối với các nhà phân tích thuộc tầng lớp trung lưu, người da trắng, điều này có vẻ lập dị, củng cố ý tưởng về một "nhà truyền giáo hoang sơ trong hang động". Đối với người Hồi giáo, tuy nhiên, thơ có một ý nghĩa khác. Nó là một điều linh thiêng. Taliban thường xuyên thể hiện mình qua thơ.
CIA thời đó đã nghiên cứu những tuyên bố này với khung tham chiếu sai lệch. Như Jones và Silberzahn đã vạch ra nói: "Bản thân thơ không chỉ đơn thuần bằng tiếng nước ngoài của tiếng Ả Rập, nó bắt nguồn từ một vũ trụ khái niệm cách xa Langley nhiều năm ánh sáng".

Đến năm 2000, nhóm người ''vô học, chống sự hiện đại" đã tăng lên khoảng 20.000, đa số có trình độ đại học và giỏi về kỹ thuật. Yazid Sufaat, người sẽ trở thành một trong những nhà nghiên cứu bệnh than (anthrax) của al-Qaeda, có bằng hóa học và khoa học phòng thí nghiệm. Nhiều người trong số này sẵn sàng chết vì đức tin của họ.
Trong khi đó, Paul Pillar nhân viên cao cấp CIA (người da trắng, trung niên, nhà giàu, học giỏi), lại đánh giá rằng viễn ảnh của một cuộc khủng bố lớn không khả thi. "Sẽ là một sai lầm khi xác định lại chủ nghĩa chống khủng bố là một nhiệm vụ đối phó với khủng bố 'thảm khốc', 'lớn' hoặc 'siêu'," trong khi thực tế những nhãn hiệu này không đại diện cho hầu hết các vụ khủng bố mà Hoa Kỳ có thể phải đối mặt".
Một lỗ hổng khác trong các cuộc thảo luận của CIA là sự miễn cưỡng của họ khi tin rằng Bin Laden sẽ khởi xướng sự xung đột với Mỹ. Tại sao bắt đầu một cuộc chiến mà ông ta không thể thắng? CIA đã không có một bước nhảy vọt về mặt khái niệm rằng chiến thắng đối với các chiến binh thánh chiến không phải ở trên trái đất mà là trên thiên đường.
Tên mã al-Qaeda cho âm mưu khủng bố là Đám Cưới Lớn. Trong hệ tư tưởng của những kẻ đánh bom tự sát, ngày chết của một vị tử đạo cũng là ngày cưới của anh ta, nơi anh ta sẽ được các trinh nữ chào đón trên thiên đàng.

Bản quyền hình ảnh Getty Images

CIA đáng ra đã nên dành nhiều nhân sự và tài nguyên hơn cho al-Qaeda, như tìm cách xâm nhập hàng ngũ al-Qaeda. Nhưng họ đã không có khả năng nắm bắt được sự cấp bách. Họ không phân bổ nhiều tài nguyên hơn, vì không thấy ra mối đe dọa.
CIA không tìm cách thâm nhập vào al-Qaeda vì họ không biết gì về lỗ hổng trong phân tích của họ. Vấn đề không phải là (chỉ) không có khả năng kết nối các dấu chấm vào mùa Thu năm 2001, mà là một thất bại trong toàn bộ chu trình tình báo.

Khan hiếm nhân viên người Hồi giáo chỉ là một minh họa là sự đồng nhất đã làm suy yếu cơ quan tình báo hàng đầu thế giới. Nó cho chúng ta một cái nhìn sâu sắc về việc một nhóm đa dạng hơn có thể tạo ra sự hiểu biết phong phú hơn không chỉ về mối đe dọa do al-Qaeda gây ra, mà còn là những nguy cơ trên toàn thế giới. Và lợi ích của các khung tham chiếu khác nhau, quan điểm khác nhau, sẽ tạo ra một tổng hợp toàn diện, sắc thái và mạnh mẽ hơn.
Một tỷ lệ cao đáng kinh ngạc của nhân viên CIA đã lớn lên trong các gia đình trung lưu, ít khi gặp khó khăn tài chính, hoặc các dấu hiệu có thể đóng vai trò là tiền thân của sự cực đoan, hoặc bất kỳ kinh nghiệm nào khác có thể tạo thêm sự hiểu biết sâu sắc về quá trình tình báo.
Mỗi người sẽ là tài sản trong một môi trường đa dạng hơn. Một nhóm đồng nhất, dĩ nhiên có những thiếu sót của nó.
Điều này, tuy nhiên, không chỉ đúng về CIA.
Hãy nhìn vào nhiều cơ quan chính phủ, công ty luật, đội ngũ lãnh đạo quân đội, công chức cao cấp và thậm chí là giám đốc điều hành tại một số công ty công nghệ. Trong vô thức, chúng ta bị cuốn hút bởi những người có suy nghĩ giống mình, và hiếm khi nhận thấy sự nguy hiểm của việc này, vì ít người nhận ra được những điểm mù của mình.
John Cleese, diễn viên hài, nói thế này: "Mọi người đều có lý thuyết. Những người nguy hiểm là những người không nhận thức được lý thuyết của chính họ. Đó là, những lý thuyết mà theo đó họ vận hành phần lớn là vô thức. "
Có được pha trộn đúng đắn của sự đa dạng trong một tổ chức không phải là điều dễ dàng.
Có một khoa học về việc kết hợp những suy nghĩ đúng đắn, với những quan điểm thách thức, tăng cường, phân kỳ và thụ phấn chéo nhau thay vì lập lại như vẹt, chứng thực và hạn chế. Việc kết hợp được những quan điểm, góc nhìn đa dạng đang trở thành một lợi thế cạnh tranh quan trọng cho các tổ chức, chưa kể các cơ quan an ninh. Đây là cách để làm cho 2+2 thành 5, 6, chứ không phải chỉ 4.
CIA đã có những bước tiến tới sự đa dạng có ý nghĩa kể từ ngày 9/11, nhưng đây vẫn còn vấn đề tiếp tục ám ảnh cơ quan này.
Như John Brennan, lúc đó là giám đốc của CIA, nói: "Nhóm nghiên cứu đã xem xét kỹ lưỡng về cơ quan của chúng tôi và đưa ra một kết luận rõ ràng: CIA đơn giản phải làm nhiều hơn để phát triển môi trường lãnh đạo đa dạng và toàn diện mà các giá trị của chúng tôi yêu cầu và nhiệm vụ của chúng tôi đòi hỏi.''
Matthew Syed là tác giả của cuốn: 'Rebel Ideas: The Power of Diverse Thinking 

Lộ ảnh đặc vụ CIA cài cắm bên cạnh Tổng thống Putin

Nga cách chức hàng loạt quan chức để 'điệp viên CIA' trốn thoát qua Mỹ

Nga nói thông tin "gián điệp Mỹ làm việc ở Điện Kremlin" là "tiểu thuyết lá cải"

Những gián điệp động vật bí mật của CIA

Iran bắt 17 gián điệp CIA, tuyên án tử