- Một lần, Bạch Thái Bưởi vớt được khúc củi, ông đem về phơi khô. Càng khô khúc củi càng tỏa ra mùi thơm kỳ lạ. Thương lái Trung Quốc trả giá rất cao để mua khúc củi lạ này. Từ số vốn đó, ông lao vào thương trường và trở thành một doanh nhân lừng lẫy của Việt Nam đầu thế kỷ 20.
Doanh nhân Bạch Thái Bưởi (1875 - 1932) tên thật là Đỗ Thái Bửu, quê Yên Phúc, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông (cũ), nay là Văn Quán, Hà Đông, Hà Nội. Ông là một trong 4 doanh nhân giàu có nhất Việt Nam vào những năm đầu thế kỷ 20 (nhất Sĩ, nhì Phương, tam Xương, tứ Bưởi).
Khởi nghiệp từ khúc củi khô 
Bà Bạch Quế Hương (SN 1961, Văn Quán, Hà Đông, Hà Nội) - chắt nội doanh nhân này, cho biết, Bạch Thái Bưởi khởi nghiệp từ rất sớm.
Bà Quế Hương kể: "Các cụ trong gia đình tôi kể rằng, cụ Bưởi khởi nghiệp từ một số vốn "trời cho".
Theo đó, ngày nhỏ, gia đình nghèo, Bạch Thái Bưởi thường theo mẹ đi vớt củi trên sông Nhuệ mang về bán kiếm tiền. Một lần, ông vớt được một khúc củi khá lớn, mang về phơi khô ở sân. Nhưng không hiểu sao càng khô, khúc củi đó càng tỏa ra một mùi thơm kỳ lạ.

Bà Bạch Quế Hương (bên phải), chắt nội của doanh nhân Bạch Thái Bưởi. Ảnh: NVCC

Câu chuyện lan nhanh, đến tai các thương lái Trung Quốc. Họ tìm gặp ông để mua bằng được khúc củi khô này với giá cao ngất ngưởng. Sau này ông mới biết đó là gỗ trầm hương - một loại gỗ vô cùng quý giá.
Với số vốn từ thương vụ "củi khô", ông bắt đầu lao vào học hỏi kinh doanh trên thương trường với nhiều nghề.
Có thời gian, ông xin vào làm cho một số hãng buôn lớn của Pháp để làm việc, tích lũy kinh nghiệm... Bạch Thái Bưởi sau đó nổi tiếng trong nhiều lĩnh vực, trong đó phải kể ngành kinh doanh khai thác mỏ than và hàng hải.
Năm 1909, Bạch Thái Bưởi thuê lại 3 chiếc tàu (Phi Phụng, Phi Long và Khoái Tử Long) của một hãng tàu Pháp chở thư và hành khách đường sông Bắc kỳ, có tên là A. R. Marty, vừa hết hạn hợp đồng với chính phủ.

Doanh nhân Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp

Ông đã cho tàu chạy hai tuyến đường: Nam Định - Hà Nội và Nam Định - Bến Thủy (Vinh). Lúc này, ông đã phải đối mặt với hai đối thủ nặng ký nhất là chủ tàu người Pháp và người Hoa.
Và cuộc đụng độ không cân sức đã xảy ra, ông hạ giá vé xuống một thì người Hoa hạ giá vé xuống hai. Ông mua trà mời khách đi tàu, họ mua bánh ngọt. Các chủ tàu người Hoa trường vốn đã quyết chí đánh bại Bạch Thái Bưởi bằng đủ mọi cách.
So với các thương gia người Hoa, tình thế của ông rất nguy ngập. Ông thuê ba chiếc tàu, mỗi tháng trả 2.000 đồng, mà mỗi chuyến chỉ thu được 20 đồng.

Một trong những con tàu của Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp

Trong tình thế đó, Bạch Thái Bưởi đã nghĩ tới một thứ vũ khí mà người Hoa không thể có, đó là tinh thần dân tộc. Ông cho người tới các bến tàu nêu rõ những thiệt thòi của người Việt, kêu gọi tình đồng bào, tinh thần tương thân tương ái.
Ông treo một cái ống trên tàu, để ai thấy việc làm của ông là đáng khuyến khích, bỏ tiền vào, giúp cho chủ tàu giảm lỗ. Kết quả hành khách dần bỏ tàu Hoa mà đi tàu Việt.
Lần khác, trong một cuộc họp của Hội đồng kinh tế lý tài, do bênh vực cho quyền lợi của người dân bị trị, Bạch Thái Bưởi bị Renê Robanh - Thống sứ Bắc Kỳ lúc đó, đe dọa: "Nơi nào có Robin thì không có Bạch Thái Bưởi". Ông khẳng khái đáp lại: "Nơi nào có Bạch Thái Bưởi thì không có RoBanh".
Sau bảy năm kinh doanh trên sông nước, Bạch Thái Bưởi đã tạo dựng một cơ ngơi khép kín từ chạy tàu đến đóng tàu, sửa chữa tàu và các chi nhánh ở nhiều nơi.
Năm 1916, một công ty hàng hải mang tên Giang hải luân thuyền Bạch Thái công ty đã ra đời. Tại các trụ sở của ông, ở vị trí cao nhất người ta bắt đầu thấy phấp phới ngọn cờ hiệu màu vàng, có hình mỏ neo và ba ngôi sao đỏ.
Ngày 7/9/1919, công ty của Bạch Thái Bưởi hạ thủy tại Cửa Cấm (Hải Phòng) chiếc tàu Bình Chuẩn hoàn toàn do người Việt thiết kế, thi công.

Bà Nguyễn Thị Kim Quý, cháu dâu của Bạch Thái Bưởi, cho biết: "Sinh thời, cụ Bạch Thái Bưởi từng nói: "Tôi muốn làm cho Hà Nội đẹp như Paris".

Tàu Bình Chuẩn chạy chuyến đầu tiên từ Hải Phòng cập bến Sài Gòn ngày 17/9/1920, trong sự đón chào nồng nhiệt của giới công thương Sài Gòn lúc đó.
Công ty của Bạch Thái Bưởi bắt đầu mở rộng tầm hoạt động khắp Đông Dương, các nước và vùng lãnh thổ như Hồng Kông, Trung Quốc, Nhật Bản, Singapore và Philippines.
Đỉnh cao phát triển của công ty là khoảng cuối thập niên 1920 đầu 1930. Khi ấy công ty hàng hải của Bạch Thái Bưởi có trên 40 con tàu cùng sà lan chạy trên tất cả các tuyến đường sông Bắc kỳ và cả các nước cùng vùng lãnh thổ lân cận, với số lượng nhân viên lên tới 2.500 người, làm việc trên các đội tàu, xưởng đóng tàu.
Mua vé máy bay đưa kỹ sư Pháp sang Việt Nam
Từ lợi nhuận thu được từ kinh doanh hàng hải, Bạch Thái Bưởi lấn sân sang các lĩnh vực khác, trong đó có khai thác mỏ than.

Hình ảnh mỏ than của Bạch Thái Bưởi trên báo Pháp. Ảnh: NVCC

Năm 1925, Bạch Thái Bưởi dốc tiền vào việc khởi nghiệp khai mỏ. Ông được cấp phép khai mỏ than ở vùng Quảng Yên.
Nhận thức rằng, muốn hơn người Pháp phải có người điều hành giỏi chuyên môn, kỹ thuật, ông tuyển những kỹ sư Pháp tài năng nhất làm việc cho mình. Tất cả kỹ sư tốt nghiệp ưu tú đều được ông mua vé máy bay đưa sang Việt Nam nhận việc.
Những ngày Bạch Thái Bưởi bắt đầu kinh doanh than, không lúc nào ông nghỉ ngơi, ngày cũng như đêm, ông làm việc liên tục. Đều đặn, cứ 3 giờ sáng ông cưỡi ngựa qua các đồi núi để đi thăm hầm mỏ, đốc thúc công nhân.
Công việc khai thác than của ông đã đẩy mạnh đến mức than chất thành núi không kịp bán ra. Trữ lượng khai thác của công ty Bạch Thái Bưởi tính ra phải bán tới năm 1945 mới hết...
Xuất phát điểm từ nghề vớt củi khô, Bạch Thái Bưởi đã trở thành một doanh nhân lừng lẫy tiếng tăm thời bấy giờ.
Diệu Bình - Ngọc Trang

- Bản di chúc của Bạch Thái Bưởi dài 30 trang. Chắt nội của ông cho biết: “Cụ để lại cho con cháu tất cả bằng ngân phiếu và bất động sản, không có vàng. Có người nhận được hàng chục ngàn đô la...”.
Mộng lớn chưa thành
Sinh thời, Bạch Thái Bưởi dự định tạo dựng nhiều công trình như xây nhà máy xay gạo ở Nam Định với thiết bị mua từ Đức; xây nhà máy nước, nhà máy điện ở TP. Nam Định; xây đường sắt Nam Định - Hải Phòng…
Bạch Thái Bưởi còn dự định mua tàu viễn dương để chở than bán cho người ngoại quốc với lá cờ Bạch Thái Bưởi của người Việt tung bay phấp phới tại các cảng quốc tế...

Kí hiệu cờ của công ty tàu thủy do Bạch Thái Bưởi sáng lập. Ảnh: Gia đình cung cấp

Nhưng mộng lớn chưa thành thì ông mất sau một cơn đau tim đột ngột vào ngày 22/7/1932 tại Hải Phòng, mảnh đất giúp ông trở thành “Chúa sông Bắc Kỳ”.
Tại Hội chợ triển lãm tổ chức tại Paris (Pháp), than Việt Nam được giới thiệu nhưng ông đã mất trước ngày diễn ra hội chợ. Ông đã không thực hiện được giấc mộng của mình: “Tôi muốn làm cho Hà Nội đẹp như Paris”.
Bà Bạch Quế Hương, chắt nội của ông khẳng định, hiện nay bà đang giữ bản di chúc của Bạch Thái Bưởi.
Bà cho biết thêm, bản di chúc dài 30 trang, bằng tiếng Pháp, được lập trước ngày Bạch Thái Bưởi mất khoảng 3 tháng. “Cụ tôi mất đột ngột khi còn đang ở đỉnh cao sự nghiệp và nhiều dự định dang dở, tuy nhiên dường như ông đã linh cảm được trước điều này”, bà Thái Hương cho biết.
Cũng theo bà Hương, bản di chúc cho thấy tài sản của Bạch Thái Bưởi vô cùng lớn. “Cụ để lại cho con cháu tất cả bằng ngân phiếu và bất động sản, không có vàng. Có người nhận được hàng chục ngàn đô la...”.
Bạch Thái Bưởi để lại nhiều bất động sản ở khắp nơi như Hà Nội, Hải Phòng, Uông Bí - Quảng Ninh, Nam Định, Thanh Hóa, Vinh (Nghệ An).
Không chỉ bất động sản, ông còn sở hữu nhiều tàu, hầm mỏ. Đặc biệt, đóng góp quan trọng thứ hai sau kinh doanh hàng hải của Bạch Thái Bưởi là kinh doanh văn hoá (in ấn, xuất bản). Ông đã đầu tư xây dựng công ty in và xuất bản cũng như cho ra đời 1 tờ báo hàng ngày.
Trong bản di chúc, việc tiếp nối sự nghiệp kinh doanh, Bạch Thái Bưởi tin tưởng giao trọn cho con trai Bạch Thái Tòng.

Giấy ủy quyền doanh nhân Bạch Thái Bưởi giao lại cho con trai  Bạch Thái Tòng quản lý, điều hành, tiếp nối công việc kinh doanh (Giấy ủy quyền nằm trong Bộ di chúc của Bạch Thái Bưởi). Ảnh: Gia đình cung cấp

“Đám tang lớn chưa từng có”
Sau khi ông mất, gia đình đã làm mặt nạ bằng thạch cao để lưu giữ gương mặt người doanh nhân tài hoa này. Thời đó, chỉ có giới nhà giàu mới có thể làm mặt nạ thạch cao. Tấm mặt nạ thạch cao này đang được bà Quế Hương lưu giữ.

Mặt nạ bằng thạch cao của ông Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp

Bà Quế Hương kể: “Theo những người già quen biết gia đình ở Hải Phòng, đám tang cụ tôi lớn nhất thời bấy giờ ở Hải Phòng. Người đưa đám kéo dài hàng km. Trong đó có những người lao động nghèo từng được ông giúp đỡ ở các tỉnh, biết tin ông mất cũng kéo về.

Mặt con nghê bằng ngọc bích (ảnh phải) được cải táng cùng ông Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp

Dù mất ở Hải Phòng nhưng cụ được mai táng ở phường Phương Đông, TP. Uông Bí, Quảng Ninh. Bởi trước đó, sự nghiệp của Bạch Thái Bưởi gắn chặt với vùng mỏ Uông Bí, mà cụ thể là khu vực hồ Yên Trung, phường Phương Đông.
Ngày nay, khu vực cảng cho tàu vào ăn than và xuất than đi bán của công ty Bạch Thái Bưởi được đặt tên là cảng Bạch Thái Bưởi.
Một tập đoàn nhà nước làm về than đã lấy tên cụ đặt cho công ty con của mình đồng thời lập một đền thờ doanh nhân Bạch Thái Bưởi ngay quả đồi nhìn ra cảng Bạch Thái Bưởi.

Bà bạch Quế Hương bên mộ của doanh nhân Bạch Thái Bưởi sau khi di dời về Văn Quán, Hà Đông. Ảnh: Gia đình cung cấp

Mộ của Bạch Thái Bưởi nằm trên một quả đồi của gia đình. Để đưa quan tài từ dưới lên trên đỉnh đồi, người nhà đã phải làm đường ray và dùng tời để chuyển quan tài lên. Một lực lượng người lớn phải huy động để vận chuyển”.
“Người ta kể rằng, tấm bia mộ của cụ Bưởi phải tôi hơn 2 tấn vôi. Điều đó cho thấy khu mộ được xây rất cẩn thận, hoành tráng. Tuy nhiên sau này tấm bia mộ này cũng không còn…”, bà Quế Hương kể tiếp.
Sau khi Bạch Thái Bưởi mất, nhiều kẻ đã nhòm ngó tài sản trong phần mộ của ông. Họ tin rằng, với gia sản đồ sộ như vậy, ông phải được cải táng cùng rất nhiều vàng bạc, châu báu.
Chắt nội của Bạch Thái Bưởi cho biết: “Người phát hiện mộ cụ tôi bị đào trộm là một người làm công trong gia đình.
Gia đình người này trước đây được cụ tôi giúp đỡ nên rất hàm ơn cụ. Một lần trên đường đi làm mỏ, qua quả đồi, người này phát hiện mộ cụ bị đào trộm. Ông cùng gia đình đã chôn cất lại cho người quá cố”.

Mảnh kẽm trong quan tài doanh nhân Bạch Thái Bưởi và đá xanh rải dưới ngôi mộ. Ảnh: Gia đình cung cấp

Cũng theo bà Hương, xung quanh câu chuyện bị đào trộm mộ của Bạch Thái Bưởi có rất nhiều giai thoại.
“Người ta kể lại rằng, những kẻ đào trộm mộ sau đó đã phải mang đồ ăn cắp trả lại. Trong đó có một con nghê (bằng cái ấm) được làm bằng ngọc bích và một chiếc đồng hồ bằng vàng. Lúc đưa trở lại mộ, người ta lắc, chiếc đồng hồ vẫn chạy”, bà Hương kể.
Năm 2013, gia đình bà Quế Hương đã di chuyển mộ doanh nhân Bạch Thái Bưởi về quê là khu Văn Quán, Hà Đông.
Mộ của ông được thiết kế hình con tàu, như cuộc đời của Bạch Thái Bưởi, một con người luôn luôn có khát vọng vươn ra biển lớn…
Ngọc Trang - Diệu Bình

- Theo lời kể của những người trong gia đình, yêu thương con cái hết mực nhưng ông Bạch cũng rất nghiêm khắc, nóng tính. Con cái trong nhà làm gì sai trái ông phạt không nương tay...
Xuất thân từ tầng lớp nghèo, khi trở nên giàu có Bạch Thái Bưởi vẫn luôn quan tâm đến đời sống của giới thợ thuyền. Ông dành chế độ an sinh tốt từ lương thực, thuốc men… cho các nhân viên của mình.

Doanh nhân Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp

Những người già ở các khu mỏ Quảng Ninh vẫn còn nhớ câu chuyện về tấm lòng rộng lượng của doanh nhân họ Bạch. Ông thường thu nhận những người ăn xin, người nghèo trong vùng vào làm việc trong mỏ. Ông tạo công việc, nơi ăn chốn ở cho họ. Đàn ông làm công nhân, phụ nữ làm nấu ăn cho thợ, giúp việc cho gia đình…
Thậm chí, nhà nào có ma chay, cưới hỏi, Bạch Thái Bưởi còn cho người tới chia buồn hoặc tặng quà, chúc phúc. Với những công nhân ở gần hầm, Bạch Thái Bưởi xây dựng tình cảm bằng cách tặng thuốc men, gạo, muối, cho người tới xay lúa giúp.
Con cái của họ nếu học hành tốt, có ý chí ông giúp đỡ tiền bạc để đi học trong nước cũng như nước ngoài. Với cách làm đó, họ Bạch đã chiếm được lòng tận tụy của công nhân.

Sắc Phong do vua Bảo Đại tặng ông Bạch Thái Bưởi. Ảnh: Gia đình cung cấp

Ông cũng thường xuyên phát chẩn cho dân nghèo ở khắp các tỉnh xa. Trong đó có một sự kiện được ghi chép nhiều trong sách vở nhất là vào năm ở Huế diễn ra lũ lụt lớn, người dân rơi vào cảnh đói kém.
Bạch Thái Bưởi lập tức cho 2 tàu gỗ chở đầy gạo vận chuyển từ ngoài Bắc vào Huế để cứu đói cho dân. Với hành động này, ông được vua Bảo Đại tặng Sắc Phong.
Với con cái trong gia đình, họ Bạch lại chứng tỏ mình là người cha rất nghiêm khắc.
Bạch Thái Bưởi có nhiều người vợ. Người vợ cả là bà Trần Thị Khả không sinh được người con nào, người vợ thứ hai là Đỗ Thị Tính sinh được 2 con là Bạch Thái Toán và Bạch Thái Tòng. Bà Tính mất sớm nên bà Khả một lòng nuôi 2 người con của chồng với vợ hai.
Trong số 10 người con, Bạch Thái Bưởi tin tưởng coi trọng nhất là Bạch Thái Tòng. Sau này trong bản di chúc dài 30 trang, Bạch Thái Bưởi cũng giao cho người con cả này toàn quyền tiếp nối nghiệp kinh doanh của gia đình.

Ông Bạch Thái Tòng (ngoài cùng, bên phải), người con được Bạch Thái Bưởi tin cẩn nhất. Ảnh: Gia đình cung cấp

Ông rất chú trọng việc giáo dục con. Các con đến tuổi trưởng thành đều được ông cất giao công việc trên các bến tàu hay các khu mỏ. Ông Tòng thường theo cha cưỡi ngựa đi thăm nom các khu mỏ của gia đình.
Trong số 10 người con, có người con trai Bạch Thái Tư được ông cho đi học tại Pháp. Bạch Thái Tư sau này mất tại Pháp khiến ông rất đau buồn. Người con này sau khi mất được đặt trong cỗ quan tài kiên cố "trong quan ngoài quách" làm bằng kẽm và chuyển về Việt Nam bằng máy bay.
Không chỉ chú trọng giáo dục văn hóa, kinh doanh, Bạch Thái Bưởi còn giáo dục con cái lòng quý trọng những người cần lao, nghèo khó. Một chuyện được nhiều người lưu truyền lại là ông dạy các con luôn có thái độ tôn trọng người nghèo.
Khi các con cho tiền người ăn mày, ông yêu cầu các con phải lại gần biếu tiền hoặc vật dụng đưa tận tay họ với thái độ trân trọng. Nếu con ném đồng xu trước mặt hay có thái độ thiếu tôn trọng người nghèo, ông đều nhắc nhở, quở trách.
Theo lời kể của những người trong gia đình, ông Bạch rất nóng tính. Con cái trong nhà làm gì sai trái ông phạt không nương tay. Bà Hương nói: “Tôi từng nghe kể về việc nghiêm khắc của cụ tôi. Một lần khi một người con trai (lúc này đã trưởng thành) đi đánh bạc suốt đêm.
Cụ Bưởi biết chuyện đã rất giận. Thấy con về đến cửa cụ liền rút gậy baton ra đánh con. Do nóng giận vì con cái nên cụ lên cơn đau tim và mất. Đó là vào ngày 22/7/1932”.

Bà Bạch Quế Hương - chắt nội doanh nhân Bạch Thái Bưởi. Ảnh: NVCC

Bà Quế Hương kể: “Mặc dù nghiêm khắc là vậy nhưng cũng có những lúc cụ rất chiều các cháu. Sinh thời cha tôi (cháu đích tôn của Bạch Thái Bưởi) rất ít khi nhắc về ông nội. Nhưng theo nhiều cô chú trong họ thì cha tôi rất được cụ Bưởi yêu thương.
Cụ thường rất nghiêm khắc với con cái nên nhiều con cháu sợ sự uy nghiêm của cụ, nhưng cha tôi thì thường xuyên được cụ cho ngồi vào lòng.
Ngày đó, cha tôi đi học có xe kéo đưa đón. Ông học trường Bưởi, được mời thầy về tận nhà kèm cặp thêm. Sinh nhật cha tôi cũng được cụ Bưởi tặng một trái táo làm bằng vàng ròng”.
Bà Quế Hương cũng chia sẻ thêm: “Tài sản của cụ tôi khó thể đo đếm được. Tôi đang có trong tay bản di chúc với dòng chữ ký của cụ. Trong bản di chúc 30 trang đó, cụ chia đều tài sản cho các con cháu, em gái, em trai…
Nhưng điều khiến tôi ấn tượng nhất không phải là số tài sản khổng lồ của một bậc doanh nhân tài giỏi nhất lúc bấy giờ mà là 5 điều răn dạy con cháu phía dưới bản di chúc”.
Theo lời bà Thái Hương, một trong 5 điều đó, Bạch Thái Bưởi nhấn mạnh các con đều được chia tài sản công bằng và con cháu không được tranh chấp, tị nạnh nhau. Ngược lại phải biết đoàn kết, giúp đỡ nhau.
Ông lo lắng xảy ra mâu thuẫn, tranh giành tài sản sau khi ông mất gây mất đoàn kết trong gia đình. Toàn bộ di chúc được ông ủy quyền cho con trai mình tin tưởng nhất là Bạch Thái Tòng thực hiện.
Đúng như lời ông dặn, sau khi Bạch Thái Bưởi mất, không có bất cứ sự tranh chấp nào giữa các con cháu của dòng họ Bạch...
Ngọc Trang - Diệu Bình

- Sính lễ trong đám cưới của ông Tòng, bà Tám nhiều vô kể. Riêng lễ ăn hỏi hơn 20 mươi tráp. Chưa kể lễ "đen" (tiền mặt đưa cho nhà gái) và vàng bạc phải hàng dài người bê đỡ...
Bạch Thái Bưởi không phải là con nuôi người Trung Quốc
Bà Bạch Quế Hương - chắt nội của doanh nhân Bạch Thái Bưởi, cho biết: "Bạch Thái Bưởi nguyên gốc người họ Đỗ ở Yên Phúc, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông (cũ), nay là Văn Quán, Hà Đông, Hà Nội.
Theo đó, cha của Bạch Thái Bưởi là cụ Đỗ Văn Cóp, gia đình có truyền thống bút nghiên, làm thầy đồ dạy học. Do cha mất sớm nên Bạch Thái Bưởi và 2 người em Bạch Thái Sơ, Bạch Thị Chinh ở với mẹ là cụ Nguyễn Thị Bạng.
Nhờ chí lớn, Bạch Thái Bưởi xin đi giúp việc cho các hãng buôn của Pháp ở Tràng Tiền, rồi học kinh doanh, rồi ông đi học thêm tiếng Pháp và học chữ quốc ngữ để mở mang.
Tuy nhiên, bà Quế Hương cho biết, có nhiều thông tin hiện nay nói Bạch Thái Bưởi được người Trung Quốc giàu có nhận làm con nuôi và cho ăn học, sau ông mới đổi sang họ Bạch là không đúng.
Bà Hương chia sẻ: "Các cụ trong gia đình tôi kể rằng, do tuổi nhỏ vất vả, nghèo khổ. Lúc lập nghiệp cụ vẫn dùng tên Đỗ Thái Bửu cho đến khi làm lên sự nghiệp, thành danh trên thương trường.
Để đánh một dấu mốc quan trọng trong cuộc đời và khắc ghi những tháng ngày gian khó cụ đã đổi họ thành "Bạch" - mang ý nghĩa là từ hai bàn tay trắng cụ làm lên sự nghiệp lớn".

Gia phả họ Đỗ ở Yên Phúc cho thấy  Bạch Thái Bưởi và em trai Bạch Thái Sơ họ Đỗ. Ảnh: Gia đình cung cấp

Sau này, người em trai Đỗ Thái Sơ (làm việc cho công ty của Bạch Thái Bưởi) và người em gái Đỗ Thị Chinh (đi lấy chồng ít được nhắc đến trong gia đình Bạch Thái Bưởi) cũng đổi sang họ Bạch theo anh trai là Bạch Thái Sơ và Bạch Thị Chinh.
Hằng năm vào ngày lễ giỗ tổ họ Đỗ con cháu Bạch Thái Bưởi vẫn về tham dự cùng con cháu họ Đỗ ở Yên Phúc, Phúc La, Hà Đông.
Đám cưới đình đám khắp Đông Dương
Bạch Thái Bưởi có rất nhiều vợ và nhiều con cái nhưng hai người con Bạch Thái Toán và Bạch Thái Tòng được cụ quan tâm nhiều nhất.
Khi Bạch Thái Toán sang pháp học rồi lấy vợ Tây, kề cận bên Bạch Thái Bưởi trong cuộc sống lẫn công việc chỉ còn người con trai Bạch Thái Tòng.
Bạch Thái Tòng là người được doanh nhân họ Bạch tin tưởng, đặc biệt giao trọng trách điều hành, quản lý việc kinh doanh trong gia đình.
Chẳng thế mà khi lấy vợ cho con trai Bạch Thái Tòng, Bạch Thái Bưởi đã tổ chức một đám cưới đặc biệt, nổi tiếng khắp Đông Dương thời bấy giờ và được nhiều hãng thống tấn của Pháp đưa tin.

Đám cưới ông Bạch Thái Tòng và bà Nguyễn Thị Tám con doanh nhân Bạch Thái Bưởi. Bà Tám ngồi thứ hai từ phải sang. Ảnh: Gia đình cung cấp

Người vợ Bạch Thái Bưởi lựa chọn cho con trai là bà Nguyễn Thị Tám - con gái quan huyện Nghi hay còn gọi là cụ Cửu Nghi ở Phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông (cũ) nay là Văn Điển, Thanh trì, Hà Nội.
Bà Nguyễn Thị Tám là người con gái có vẻ đẹp đài các, được ví là "chim sa cá lặn" với làn da trắng sứ, dáng người mảnh dẻ, cao sang, mái tóc suôn mềm đen nhánh. Tính tình lại vô cùng đoan trang, hiền thục.
Bà giỏi thêu thùa, đan lát và nấu ăn. Ở bà hội tụ đầy đủ các yếu tố "công, dung, ngôn, hạnh" của người phụ nữ đương thời.
Từ nhỏ bà Tám được quan huyện Nghi rất yêu chiều, mời cả thầy đồ về dạy chữ quốc ngữ và tiếng Pháp. Bà Tám vốn nổi tiếng là thông minh, nên học hành rất giỏi giang.
Nhiều đám công tử nhà giàu đến đặt vấn đề hôn sự nhưng quan huyện Nghi đều khéo léo chối từ. Chỉ đến khi Bạch Thái Bưởi cho người đánh tiếng muốn quan huyện Nghi gả bà cho con trai Bạch Thái Tòng, quan huyện Nghi mới gật đầu đồng ý.

Ông Bạch Thái Tòng và bà Nguyễn Thị Tám khi mới lấy nhau. Ảnh: Gia đình cung cấp

Hôn sự giữa hai nhà thông gia môn đăng hộ đối nhanh chóng được diễn ra. Theo đó, ngày 11 tháng Giêng năm 1922, con gái quan huyện Nghi là bà Nguyễn Thị Tám kết hôn với ông Bạch Thái Tòng, con trai thứ hai của cụ Bạch Thái Bưởi.
Đám cưới tổ chức trong 3 ngày, khách đến dự đám cưới đông nghịt. Ngày rước dâu, cụ Bạch Thái Bưởi cho máy bay đón dâu từ Hà Nội về Hải Phòng.
Trên đường đi, máy bay bay chậm và rải các tấm thiệp mời, người dân ai bắt được tấm thiệp này thì được đến dự đám cưới và ăn cỗ miễn phí, thậm chí còn được cụ Bưởi cho tiền mang về.
Máy bay đón dâu về đến Hải Phòng, xe ô tô diễu quanh phố phường, trống rong cờ mở rất hoành tráng. Được biết, Bạch Thái Bưởi là người đầu tiên có xe hơi ở miền Bắc.
Ngày cưới, bà Tám mặc bộ áo dài bằng gấm đỏ, đầu đội mấn, chân mang hài. Cả bộ trang phục được dùng sợi chỉ bằng vàng thêu hình rồng phượng rất tinh xảo.
Sính lễ trong đám cưới của ông Tòng bà Tám nhiều vô kể. Riêng lễ ăn hỏi hơn 20 mươi tráp. Chưa kể lễ "đen" (tiền mặt đưa cho nhà gái) và vàng bạc phải hàng dài người bê đỡ.
Một số người cao tuổi ở Hải Phòng vẫn thường đùa rằng, có lẽ xuất phát từ giai thoại này mà hiện nay một lễ ăn hỏi của người Hải Phòng thường rất lớn. Trung bình từ 9 tráp cho đến 21 tráp tùy theo mức độ kinh tế của mỗi gia đình.
Ngọc Trang - Diệu Bình

- Cũng theo ông Tòng, mẹ quan huyện Nghi là người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, là chủ một vựa buôn bán vải vóc rất lớn khắp trong Nam, ngoài Bắc. 
Lăng mộ cổ trong sân UBND thị trấn Văn Điển
Một lăng mộ cổ bằng đá nổi nằm ngay trong khu vực sân của UBND thị trấn Văn Điển, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Theo nội dung khắc trên bia, đây là mộ của hai vợ chồng quan huyện Nghi, dưới triều nhà Nguyễn.
Xung quanh khu lăng mộ này có rất nhiều lời đồn. Để rõ thực hư, phóng viên đã về đây tìm hiểu qua UBND và Phòng Văn hóa của thị trấn Văn Điển cùng người dân xung quanh.

Lăng mộ quan huyện Nghi và vợ trong sân UBND thị trấn Văn Điển. Ảnh Diệu Bình

Bà Hà Diệu Thư - Phó Chủ tịch UBND thị trấn Văn Điển, phụ trách văn hóa - xã hội, cho biết: “Năm 2008 UBND thị trấn mới chuyển về đây. Chúng tôi cũng chỉ biết đây là mộ quan tri huyện Nghi.
Thỉnh thoảng vào ngày mùng 1, hôm Rằm hoặc Tết, người dân thường vào thắp hương. Hiện chúng tôi không có nhiều thông tin về khu lăng mộ này”.
Theo quan sát, toàn bộ khu lăng mộ cao khoảng 1 mét so với nền đất, được xây bằng các tảng đá xanh nguyên khối với kiến trúc khá tinh xảo.

Hai bên bậc tam cấp có hai con rồng uốn lượn, chạm trổ tinh tế. Ảnh: Diệu Bình

Hai bên bậc tam cấp có hai con rồng uốn lượn, chạm trổ tinh tế. Phần hương án và tấm bia bằng đá, khắc chữ Hán - Việt.
Phía sau chạm khắc hình một người đàn ông mặc áo và mũ cánh chuồn, tay cầm trượng.
Trên bia mộ, ngoài các dòng chữ khắc bằng tiếng Hán - Việt thì hai bên của đoạn chữ được khắc thêm chữ Quốc ngữ hiện nay.
Theo đó, quan tri huyện Thanh Trì (thường được gọi là quan huyện Nghi) sinh ngày 2 tháng 9 năm Kỷ Mão (1879), niên hiệu vua Tự Đức.
Ông mất ngày 19 tháng Giêng năm Giáp Tuất (1934), niên hiệu vua Bảo Đại, tên thật là Nguyễn Hữu Nghi, làm quan dưới thời nhà Nguyễn.

Mộ quan huyện Nghi bằng đá nguyên khối, chạm trổ tinh xảo. Ảnh Diệu Bình

Thời nhà Nguyễn, theo quan chế (phép tắc quy định tổ chức và quyền hạn của quan lại xưa) hệ thống quan lại được chia làm 2 ban văn - võ và 9 phẩm (Cửu phẩm Quan giai), thì chức của quan huyện Nghi thuộc hàm quan Thất phẩm (cao nhất là quan Nhất phẩm).
Theo anh Vũ Đức Thiện, cán bộ văn xã, cũng là người sinh ra và lớn lên ở vùng đất này, cho hay: “Ngày bé tôi thấy người ta hay nói mộ quan huyện Nghi từng bị đào trộm nhiều lần rồi...”.
Anh Thiện cho biết thêm, hiện còn rất nhiều con cháu của gia tộc Nguyễn Hữu vẫn sinh sống ở khu vực này.
Giai thoại đưa dâu bằng máy bay 
Theo chỉ dẫn của bà Nguyễn Thị Thịnh (74 tuổi), nhà ở gần UBND Thị trấn Văn Điển, tôi tìm đến nhà ông Nguyễn Hữu Tòng (75 tuổi), là cháu họ của quan huyện Nghi.
Ông Tòng cho biết, quan huyện Nghi thuộc gia tộc họ Nguyễn Hữu ở huyện Thanh Trì, thuộc Phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông, nay là thị trấn Văn Điển, huyện Thanh Trì, Hà Nội.
Theo ông Tòng, quần thể nhà thờ của dòng họ được xây dựng trước năm 1930. Khu lăng mộ nằm trong quần thể gồm lăng mộ, dinh thự, nhà thờ… của dòng họ Nguyễn Hữu.
Lăng mộ quan huyện Nghi nằm phía trước khu nhà thờ chính. Trải qua quá trình biến động của lịch sử, quần thể khu lăng mộ, đền thờ, dinh thự gần như bị phá hỏng, chỉ còn lại một vài vết tích, trong đó có lăng mộ đá ở sân UBND Thị trấn Văn Điển.

Ông Nguyễn Hữu Tòng. Ảnh: Diệu Bình

Ông Tòng kể: “Dòng họ Nguyễn Hữu có 3 chi, quan huyện Nghi là chi thứ nhất, bố tôi là chi thứ hai, chi thứ ba là nhà ông Nguyễn Hữu Khâm. Tôi gọi quan huyện Nghi là ông bác. Chủ yếu gia tộc làm nghề buôn bán, kinh doanh vải”.
Cũng theo ông Tòng, mẹ quan huyện Nghi là người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, là chủ một vựa buôn bán vải vóc lớn khắp trong Nam, ngoài Bắc.
Bà Bạch Quế Hương, 57 tuổi (chắt nội doanh nhân Bạch Thái Bưởi - một trong 4 người giàu có nhất Việt Nam đầu thế kỷ 20), chia sẻ: "Theo câu chuyện cha tôi và các cụ trong dòng họ kể lại, quan huyện Nghi (cụ Cửu Nghi) và cụ Bạch Thái Bưởi từng là thông gia.

Vợ chồng ông Bạch Thái Tòng (con trai cụ Bạch Thái Bưởi) và bà Nguyễn Thị Tám (con gái cụ Cửu Nghi). Ảnh do Bạch Quế Hương cung cấp.

Theo đó, ngày 11 tháng Giêng năm 1922, con gái quan huyện Nghi là bà Nguyễn Thị Tám kết hôn với ông Bạch Thái Tòng, con trai thứ hai của cụ Bạch Thái Bưởi. Ngày rước dâu, cụ Bạch Thái Bưởi cho thuê máy bay đón dâu từ Hà Nội về Hải Phòng.
Trên đường đi, máy bay bay chậm và rải các tấm giấy (bây giờ gọi là thiệp mời), người dân ai bắt được tấm thiệp này thì được đến dự đám cưới và ăn cỗ miễn phí, thậm chí còn được cụ Bưởi cho tiền mang về. Bà Nguyễn Thị Tám và ông Bạch Thái Tòng chính là ông bà nội của tôi", Bạch Quế Hương kể.
Câu chuyện đưa đón dâu bằng máy bay của nhà quan huyện Nghi và cụ Bạch Thái Bưởi khi ấy đã trở thành kí ức không thể nào quên đối với nhiều người dân nơi đây, về sau còn được lưu truyền như một giai thoại cho đến ngày nay.
 Diệu Bình