BÍ ẨN ĐƯỜNG ĐỜI 108 (học giả Nguyễn Văn Vĩnh)

(ĐC sưu tầm trên NET)

                                           Phim về học giả Nguyễn Văn Vĩnh - bản tóm tắt

Tiểu sử Nguyễn Văn Vĩnh

TÓM TẮT TIỂU SỬ CỦA HỌC GIẢ NGUYỄN VĂN VĨNH
 

THÂN THẾ
Nguyễn Văn Vĩnh là con trai đầu lòng, sinh ngày 15/6/1882 tại thôn Phượng Vũ, xã Phượng Dực, huyện Thường Tín, phủ Hà Đông (nay là huyện Phú Xuyên, Hà Nội). Thân phụ là Nguyễn Văn Trực (người gốc làng Phượng Vũ, Phượng Dực, Thường Tín, Hà Đông). Thân mẫu không rõ tên (do tập quán xưa kia, khi người phụ nữ lấy chồng sẽ mang tên chồng). Sau thời điểm này, thân phụ Nguyễn Văn Trực đưa cả gia đình lên ở nhờ và sinh sống tại nhà một người họ hàng bên ngoại ở số nhà 46 phố Hàng Giấy, Hà Nội.
Khi còn nhỏ, gia đình cho Nguyễn Văn Vĩnh đi chăn bò thuê ngoài bãi sông Hồng (nay là khu vực chân cầu Long Biên- Doumer 1887-1902).
HỌC VẤN VÀ NGHIỆP CÔNG CHỨC
Năm lên 8 tuổi, bỏ việc chăn bò thuê, Nguyễn Văn Vĩnh xin được làm công việc kéo quạt mát (lúc đó chưa có điện) cho lớp học của người Pháp dạy các học viên đã đỗ tú tài, cử nhân, học để làm thông ngôn (phiên dịch). Cơ sở giáo dục này, được gọi là trường Hậu bổ (Tức học xong sẽ được bổ nhiệm). Hiện nay, mái trường vẫn còn nguyên vẹn, nằm trong khuôn viên trường PTCS Mạc Đĩnh Chi, quận Ba Đình, Hà Nội (sát hồ Trúc Bạch).
Khi Nguyễn Văn Vĩnh 10 tuổi, Lớp học do Vĩnh ngồi kéo quạt mãn khoá. Nguyễn Văn Vĩnh được nhà trường cho phép thi cùng các học viên. Nguyễn Văn Vĩnh đã đỗ thứ 12 trong số 40 học viên của khoá học. Vì quá nhỏ, nhà trường đã cho phép Nguyễn Văn Vĩnh được học lại từ đầu (khóa học 4 năm). Kết thúc khóa học, Nguyễn Văn Vĩnh đỗ đầu (thủ khoa).
15 tuổi Nguyễn Văn Vĩnh được đưa đi làm thông ngôn (phiên dịch) tại tòa sứ Lào Cai (1897).
17 tuổi: Nguyễn Văn Vĩnh được điều chuyển về tòa sứ Hải Phòng, tại đây Vĩnh đã “tự tốt nghiệp phổ thông” nhờ việc mua lại từ một thuỷ thủ người Anh, bộ sách giáo khoa tiếng Pháp (Encyclopédie autodidactique quilet – Sách tự học chương trình phổ thông).
18 tuổi, cụ bà Nguyễn Văn Trực qua đời, cụ ông Nguyễn Văn Trực có phần phiền muộn, để khắc phục tình cảnh này, Nguyễn Văn Vĩnh quyết định lập gia đình với bà Đinh Thị Tính (sinh năm 1881, ở số nhà 12 ngõ Phất Lộc, Hà Nội- Nay thuộc phường Hàng Bạc, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội).
20 tuổi Nguyễn Văn Vĩnh được điều chuyển về tòa sứ tỉnh Bắc Giang (bao gồm cả Bắc Ninh).
24 tuổi được điều chuyển về Tòa Đốc lý Hà Nội. Cùng năm (1906), Vĩnh được cử đi hội chợ thuộc địa tại thành phố cảng Mác xây (Marseille) Pháp. Kết thúc hội chợ Nguyễn Văn Vĩnh xin ở lại thêm 3 tháng. Trở lại Việt Nam, Nguyễn Văn Vĩnh xin thôi làm công chức của Tòa Đốc lý Hà Nội và chính thức theo nghiệp làm báo chí tự do. Tính từ thời điểm này cho đến khi qua đời, Nguyễn Văn Vĩnh không nhận và không giữ bất kỳ vị trí nào trong hệ thống cai trị của chính quyền đương thời.
 SỰ NGHIỆP VĂN HÓA – CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI:
Năm 1906, gia đình Nguyễn Văn Vĩnh chuyển từ Bắc Ninh về Hà Nội, ở số nhà 39 Mã Mây, nơi đây lập tức trở thành điểm hội tụ của các thân sỹ như Phạm Duy Tốn, Phan Kế Bính, Phạm Huy Lục, Nguyễn Đỗ Mục…
Tháng 3.1907, Nguyễn Văn Vĩnh chính thức đứng đơn gửi nhà cầm quyền xin thành lập trường Đông kinh Nghĩa thục ở số 10 phố Hàng Đào và do cụ cử Lương Văn Can làm thục trưởng. Tham gia Đông kinh Nghĩa thục, Nguyễn Văn Vĩnh lĩnh hội việc dạy môn chữ Quốc ngữ và Pháp văn.
Cùng thời kỳ này, Nguyễn Văn Vĩnh có quan hệ với một người Pháp là Francois Henry Schneider(Chuyên gia về xuất bản), thông qua mối quan hệ này, cùng với hoạt động của ĐKNT, Vĩnh chính thức là chủ bút của tờ báo tiếng Việt đầu tiên ở Bắc kỳ, tờ Đăng cổ tùng báo (1907). Sự nghiệp làm báo chính thức của Nguyễn Văn Vĩnh bắt đầu từ đây. Ông là chủ bút của 07 tờ báo cho đến khi từ giã cõi đời. Trong đó, tờ báo cuối cùng trong sự nghiệp báo chí của mình là tờ báo tiếng Pháp L’Annam nouveau (Nước Nam mới). Đây là tờ báo quy mô nhất, thành công nhất và có hệ lụy nặng nề nhất đến cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Văn Vĩnh.
Để phục vụ cho nội dung các tờ báo do mình làm chủ bút, phục vụ cho mục tiêu quảng bá và phổ cập chữ Quốc ngữ (Lúc này ở VN vẫn chưa chính thức được sử dụng chữ Quốc ngữ), Nguyễn Văn Vĩnh đã thực hiện việc dịch các tác phẩm văn hóa từ chữ Nôm ra Quốc ngữ, từ Hán văn ra Quốc ngữ, từ Pháp văn ra Quốc ngữ, từ Hán văn ra Pháp văn và từ Quốc ngữ ra Pháp văn từ khi còn rất trẻ. Số lượng các trang dịch của Nguyễn Văn Vĩnh từ Pháp văn ra Quốc ngữ là lớn nhất, bao gồm của nhiều tác giả và tác phẩm nổi tiếng trong lịch sử văn hoá của nhân loại, đồng thời những cuốn sách dịch của Nguyễn Văn Vĩnh cũng là những tác phẩm lần đầu tiên có mặt tại Việt Nam được in bằng chữ Quốc ngữ vào những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XX. Tổng số đầu sách Nguyễn Văn Vĩnh đã dịch vào khoảng 30 tác phẩm của khoảng 20 nhà bác học, nhà khoa học, nhà văn, nhà nghiên cứu, nhà phê bình nổi tiếng của châu Âu và thế giới. Ba tác phẩm gần gũi với bạn đọc nhất là: Tập truyện thơ ngụ ngôn của La Phông Ten (La Fontaine), Tiểu thuyết Những người Khốn khổ của Victo Huygo (Victor Hugo) và Ba chàng ngự lâm pháo thủ của Alếcxăng Duma (Alexander Dumas).
Tồn tại với vai trò là một nhà báo tự do, song thực chất Nguyễn Văn Vĩnh là người hoạt động trong nhiều lĩnh vực: văn hóa, xã hội và chính trị. Làm văn hóa trong một bối cảnh ở một đất nước cực kỳ lạc hậu do ảnh hưởng của xã hội Phong kiến cùng với sự thống trị hà khắc của chế độ Thực dân kiểu cũ, nên Nguyễn Văn Vĩnh đã tự nhận mình là “Người Nam mới” từ  năm 1905 (Tân Nam tử). Nguyễn Văn Vĩnh đã luôn đòi cải cách, thay đổi quan niệm cũng như lối sống lạc hậu của xã hội Việt Nam… Điều đó đã khiến ông mặc nhiên tự đặt mình vào vị trí của kẻ đối lập với chính thể đương thời.
Năm 1922, Nguyễn Văn Vĩnh chính thức chia tay với Francois Henry Schneider (hết hạn về Pháp). Từ thời điểm này, Nguyễn Văn Vĩnh đã thực sự độc lập trước hệ thống cầm quyền, cả về nghĩa bóng lẫn nghĩa đen.
Năm 1926, Nguyễn Văn Vĩnh tổ chức thành lập Trung tâm sách Âu Tây tư tưởng (Trụ sở đặt ở số nhà 1-3 phố Hàng Gai, nhìn ra Hồ Gươm, Hà Nội- Nay là quảng Trường Đông Kinh Nghĩa Thục).
Thông qua nội dung các bài viết trên 07 tờ báo do ông làm chủ bút, tư tưởng chủ đạo của Nguyễn Văn Vĩnh là: Bài xích những hủ tục trong đời sống xã hội, lên án sự bất công trong xã hội Việt Nam, phê phán sự bất hợp lý của hệ thống cai trị, khích lệ và định hướng cho quần chúng hiểu được quan niệm thế nào là dân chủ, là bình đẳng, là văn minh và tiến bộ. Thực tế này, đã đi ngược với chính sách cai trị của Chính phủ thuộc địa. Từ bối cảnh này, nhà cầm quyền đã nhiều lần thương lượng, mặc cả và cả đe doạ để yêu cầu Nguyễn Văn Vĩnh phải “hợp tác” hoàn toàn với Chính phủ, chấm dứt việc lên án các chính sách của Chính phủ Thuộc địa và Triều đình Huế thông qua các hoạt động báo chí và xuất bản. Tuy nhiên, các cuộc “đàm phán” giữa Nhà cầm quyền với Nguyễn Văn Vĩnh đều thất bại!!!
Năm 1931, mâu thuẫn giữa đôi bên lên đến cao độ, Nguyễn Văn Vĩnh và những người cùng lập trường, quyết định thành lập tờ báo xuất bản bằng tiếng Pháp L’Annam nouveau (thời đó, viết tiếng Pháp không bị chính quyền kiểm duyệt) với mục đích: làm diễn đàn để đối chọi lại với chủ trương Quân chủ Lập hiến của một bộ phận các chính trị gia trong Chính phủ thuộc địa. Nguyễn Văn Vĩnh xây dựng và chứng minh tính hợp lý của học thuyết Trực trị do ông đề xướng, tạo dựng nền cộng hòa, xóa bỏ vai trò trung gian trong hệ thống hành chính của Triều đình Huế, lập nên một nước Việt Nam có hiến pháp, có nghị viện và tôn trọng quyền con người.
Đầu năm 1935, giọt nước tràn ly, Chính phủ Bảo hộ hết kiên nhẫn trước lập trường và tư tưởng của Nguyễn Văn Vĩnh, quyết định bẻ gãy ngòi bút của Nguyễn Văn Vĩnh bằng giải pháp: xiết nợ…để phải phá sản! Ba điều kiện của nhà cầm quyền dành cho Nguyễn Văn Vĩnh trong lần mặc cả cuối cùng nếu không muốn bị phá sản là:
         1/ Nhận làm Thượng thư cho Triều Đình Huế (Bộ trưởng).
         2/ Đi tù (dù chỉ 1 ngày).
         3/ Đi đào vàng bên nước Lào (Sê Pôn-Tchépone) để trả nợ.
Tháng 3 năm 1936 Nguyễn Văn Vĩnh đã chọn giải pháp thứ Ba,.
Ngày 1/5/1936, sau một đêm mưa gió, ngưòi ta tìm thấy Nguyễn Văn Vĩnh, một thân một mình trên một con thuyền độc mộc giữa dòng sông Sê Băng Hiêng (tên gọi một đoạn của sông Sê Pôn), toàn thân đã tím đen nhưng một tay vẫn giữ chặt cây bút và tay kia là quyển sổ đang viết dở. Thuyền cập vào chân cầu Sê Pôn, những người dân bản xứ đã đưa Nguyễn Văn Vĩnh lên trạm y tế của thị xã Sê Pôn… Nhưng …vô vọng! Nhà chức trách đã báo về gia đình rằng: Nguyễn Văn Vĩnh chết vì sốt rét…!
Cùng thời gian này, nhà cầm quyền đã hoàn tất chóng vánh việc phát mại toàn bộ tài sản của ông bao gồm: nhà in báo, tòa soạn báo, nhà cửa, vườn tược với giá chỉ bằng 2/10 giá trị thật, chấm dứt sự nghiệp cầm bút của ông, đẩy toàn bộ gia đình Nguyễn Văn Vĩnh vào cảnh khuynh gia bại sản, ly tán muôn đời!
Một tổ chức tiến bộ mà Nguyễn Văn Vĩnh là hội viên, có nguồn gốc từ nước Anh  tên gọi là “Hội Tam điểm – Franc Maconnerie” (biểu tượng là chiếc êke) đã đứng ra lo toan, từ việc chuyển thi hài ông bằng tầu hỏa về đến Hà Nội, đến việc tổ chức lễ tang, cả việc túc trực bên linh cữu ông trong suốt 2 đêm và 1 ngày, tại trụ sở Hội Tam điểm ở số nhà 107 phố Trần Hưng Đạo, Hà Nội. Hàng vạn người dân Hà Nội đã đến tiễn đưa Nguyễn Văn Vĩnh về nơi an nghỉ cuối cùng.
Trong đám tang đặc biệt này (đặc biệt vì Nguyễn Văn Vĩnh không phải là người có chức sắc hay giữ quyền bính của hệ thống chính trị, hoặc là kẻ thương nhân giàu có), người ta thấy đã có mặt hầu hết câc nhân sỹ nổi tiếng cùng thời, những người lao động, những người dân thủ đô và các vị là đại diện của các chính giới trong xã hội đương thời, đều đã đến nghiêng mình trước linh cữu một người được xướng danh là  “Người công dân vĩ đại”.
Trong sáu bài điếu văn được đọc trước khi hạ huyệt, người ta thấy không biết bao nhiêu lời thương tiếc, không biết bao nhiêu lời ngợi ca. Nhưng không thể không nhắc đến đoạn điếu văn sau đây của ông Delmas, Chủ tịch Hội quyền con người, chi nhánh Hà Nội (Discours de M.Delmas, President de la Ligue dé Droits de L’Homme et du Citoyen Section de Hanoi) để thấm thía cái xót xa khi xã hội mất đi một con người như Nguyễn Văn Vĩnh:“… Ông là người đã tìm thấy những kho báu quý hiếm nhất, còn hơn cả những đống hạt vàng ghê tởm. Ông đã để lại phía sau một hàng ngũ hậu thế đông đảo, những người học trò, những người bạn chân thành ngập trong sự đau thương.  Cả một dân tộc biết ơn những công lao do ông để lại, một công lao không có sự lầm lỗi và một quá khứ không có vết nhơ…”

CÁC MỐC QUAN TRỌNG TRONG CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP
CỦA NGUYỄN VĂN VĨNH
1896: Thông ngôn (phiên dịch) cho Tòa sứ Lao Cai.
1898: Thông ngôn cho Tòa sứ Hải Phòng.
1900: Lập gia đình.
1903: Thông ngôn cho Tòa sứ Bắc Giang (đặt tại thị xã Bắc Ninh).
1905: Thư ký Tòa Đốc lý Hà Nội.
1906: Quản lý gian hàng Đông dương tại hội chợ thuộc địa Mác Xây – Pháp.
1906: Chấm dứt làm công cho Tòa Đốc lý Hà Nội.
1907: Tham gia Đông kinh Nghĩa thục, giảng dạy tiếng Việt và tiếng Pháp.
1907: Chủ bút báo, “Đại Nam đăng cổ tùng báo”.
1908: Chủ bút báo tiếng Pháp “Notre Journal”.
1909: Chủ bút báo tiếng Pháp “Notre Revue”.
1910: Trợ lý cho tòa soạn báo “Lục tỉnh Tân văn”- Sài Gòn.
1913: Chủ bút tờ “Đông dương tạp chí”.
1917: Chủ bút báo “ Trung bắc Tân văn”.
1919: Chủ bút tờ “Học báo”.
1922: Lần thứ hai đi dự hội chợ thuộc địa Mác Xây –
          Thăm và tìm hiểu công nghệ in và xuất bản tại Đức. Trở lại Việt Nam,
          Thay, đổi mới toàn bộ dây chuyền công nghệ in ấn bằng các thiết bị kỹ thuật mới được mua của Đức.
1926: Thành lập Trung tâm sách Âu tây tư tưởng.
1931: Thành lập tờ báo tiếng Pháp “L’Annam nouveau”.
1933: Nhà cầm quyền đòi nợ và đòi bắt.
1935: Nhà cầm quyền siết nợ.
1936: Tháng Ba, chấp nhận đi đày sang Lào với danh nghĩa “tìm vàng”.
1936: Ngày 2/5/1936 chết tại Sê Pôn. Ngày 8/5/1936 tang lễ được tổ chức tại Hà Nội.

Hiệu đính nội dung ngày 10.7.2014
BBT.tannamtu.com

Bước ngoặt kỳ lạ giúp 'cậu bé chăn bò' thành học giả lừng lẫy

 - Do gia cảnh nghèo khó, thuở nhỏ Nguyễn Văn Vĩnh đã phải chăn bò thuê. Rồi sau đó, để đỡ đần cho gia đình, ông nhận làm công việc kéo quạt thuê tại trường Hậu bổ (Thông ngôn) của Pháp, mở ở Đình Yên Phụ (Đình An Trí)… Từ đây cuộc đời ông bước vào một hành trình đầy thăng hoa mà cũng nhiều phần ai oán.
Bước ngoặt cuộc đời của 'cậu bé chăn bò'
Nguyễn Văn Vĩnh sinh ngày 30 tháng 4 năm Nhâm Ngọ, (tức ngày 15/6/1882), tại làng Phượng Vũ, Phượng Dực, Thường Tín, Hà Đông (nay là Phú Xuyên, Hà Nội). Cha là ông Nguyễn Văn Trực, bỏ quê ra Hà Nội mưu sinh và ở nhờ gia đình ông nghè Phạm Huy Hổ tại số nhà 46 phố Hàng Giấy, Hà Nội.

Nguyễn Văn Vĩnh là nhà tân học, nhà báo, nhà văn, nhà phiên dịch, nhà chính trị Việt Nam đầu thế kỷ 20. Ông là người có công lớn trong việc hoàn thiện và phổ cập chữ quốc ngữ. Ảnh tư liệu

Ông Nguyễn Lân Bình - cháu nội của học giả Nguyễn Văn Vĩnh, cho biết: "Theo các bác, các chú và cha tôi kể lại, ông nội tôi là người tầm thước, nhưng dáng bệ vệ.
Thời đó mà cụ đã thích mặc áo sơ mi, quần “short”, cưỡi xe mô tô, giao du với các giới trong thiên hạ. Ngày ấy, Nguyễn Văn Vĩnh có câu nói nổi tiếng: “Làm một nhà báo, phải biết đi mô tô”.
Đặc biệt, Nguyễn Văn Vĩnh có giọng nói to, vang, hay cười. Ông thích tổ tôm, săn bắn và có óc phiêu lưu.
Ông Lân Bình thuật lại những giai thoại được lưu truyền trong gia đình, rằng: “Gia cảnh ngày đó nghèo khó lắm, con thì đông, không có nghề mưu sinh, cụ bà thân sinh của Nguyễn Văn Vĩnh thường chỉ buôn hàng xén bán ngoài chợ Đồng Xuân, kiếm tiền nuôi gia đình.
Khi Nguyễn Văn Vĩnh mới 8 tuổi, tuy thấy con sáng dạ nhưng vì nghèo, nên không thể cho đi học, hai cụ xin cho Nguyễn Văn Vĩnh đi chăn bò thuê ngoài bãi Long Biên (sau này là khu vực chân cầu Long Biên) kiếm thêm chút ít. Những năm đó là năm 1889 - 1890.
Trong những lần đi chăn bò, Nguyễn Văn Vĩnh thường thả bò theo triền đê Yên Phụ lên hướng Bắc, và chứng kiến có lớp học của người Pháp mở trong một ngôi đình. Ông nhiều lần mon men đến gần lớp học vì tò mò và thật sự bị cuốn hút. Ông về nhà thưa với thầy (cha), rằng muốn cha tìm và xin cho làm việc gì cũng được, ở trong ngôi trường này, để thay việc phải đi chăn bò.
Khi Nguyễn Văn Vĩnh bày tỏ nguyện vọng, cha ông đã trao đổi với ông nghè Phạm Huy Hổ nhờ những người có quan hệ, cuối cùng, xin được cho Nguyễn Văn Vĩnh chân ngồi kéo quạt mát cho lớp học, vì thời đó chưa có điện.
Ngồi cuối lớp kéo quạt, nhưng với tư chất khác người, Nguyễn Văn Vĩnh chỉ nghe thầy giáo người Tây giảng bài, mặc nhiên thành sự học lỏm.
Cậu đã thuộc nhiều bài học sâu hơn cả các học viên là ông tú, ông cử của lớp. Với tính cách hiếu động, Nguyễn Văn Vĩnh đã nhiều lần, cứ theo bản năng, cậu nhắc các đàn anh khi ấp úng không trả lời được các bài tập của thầy giáo và bị đòn vì làm mất trật tự, ảnh hưởng đến cả lớp.
Vậy nhưng, bên cạnh những trận đòn, sự quát nạt và mắng mỏ của ông giáo Tây, cậu đã gieo vào lòng người thầy một sự ngạc nhiên, có cả một chút nể phục. Đặc biệt, ông giáo không thể không kinh ngạc khi thấy cậu nói và viết được tiếng Pháp khá thành thạo dù không được học chính thức.
Ông giáo Tây có tên là A. D’ Argence khi đó, vì ấn tượng, thầm phục và có cả chút thử nhiệm, đã để Nguyễn Văn Vĩnh cùng dự thi tốt nghiệp khi lớp học mãn khóa (năm 1893). Đây chính là lớp thông ngôn tập sự ngạch Tòa sứ, cùng với 40 học sinh của khóa học, và kết quả ông đứng thứ 12.
Lúc này, mọi người mới biết rằng đây chính là trường Hậu bổ (Collège des Interprètes du Tonkin - sau khi học xong sẽ được bổ nhiệm làm thông ngôn - nv). Hôm nay, người ta vẫn thấy ngôi đình còn nguyên và nằm trong khuôn viên của Trường THCS Mạc Đĩnh Chi, sát hồ Trúc Bạch, Hà Nội ngày nay.
Năm đó, Nguyễn Văn Vĩnh mới tròn 10 tuổi, quá nhỏ để bổ nhiệm đi đâu được, nên nhà trường quyết định đặc cách cho ông học lại từ đầu của khóa học tiếp theo.
Nguyễn Văn Vĩnh về kể lại với cha, cha ông nói luôn rằng, làm gì có tiền mà học tiếp. Ông lại đưa ra “tối hậu thư”, một là tiếp tục kéo quạt, hai là lại quay về chăn bò!
Nguyễn Văn Vĩnh đành nghe lời cha, tiếp tục về chăn bò. Người thầy giáo Tây khá ngạc nhiên khi không thấy Nguyễn Văn Vĩnh đến trường, ông đã đến nhà tìm hiểu nguyên nhân vì sao.
Khi gặp gia đình Nguyễn Văn Vĩnh, ông đã “ngã người” vì biết cậu trò nhỏ không được đi học vì do nhà quá nghèo, không có tiền! Thầy D'Argence đã khẳng định với bố mẹ của cậu bé rằng, cậu trò nhỏ sẽ được đi học mà gia đình không phải lo đóng tiền (ngày nay chúng ta hay gọi đó là học bổng - nv).
Nguyễn Văn Vĩnh đã chính thức được học chính khóa thông ngôn tòa sứ khóa 1893-1896 (ngoài thầy d'Argence còn có ông Đỗ Đức Toại - thủ khoa khóa 1890, cùng dạy). Kết thúc khóa học này, Nguyễn Văn Vĩnh đỗ thủ khoa, lúc đó cậu mới 14 tuổi.
15 tuổi, Nguyễn Văn Vĩnh được đưa đi làm thông ngôn (phiên dịch - nv) tại Tòa sứ Lào Cai. Năm 1898, Nguyễn Văn Vĩnh khi đó 16 tuổi, được điều về Tòa sứ Hải Phòng, đúng lúc người Pháp đang mở mang việc kiến thiết bến cảng.

Ông Nguyễn Lân Bình - cháu nội của học giả Nguyễn Văn Vĩnh.

Do tính chất công việc nên Nguyễn Văn Vĩnh đã được giao tiếp hằng ngày với thủy thủ của các tàu Pháp, Anh, Hoa... Vì vậy, ông đã học thêm tiếng Trung và tiếng Anh để giúp cho công việc được thuận lợi.
Sau này, khi có cơ hội đọc lại những di cảo của Nguyễn Văn Vĩnh, người ta mới thấy việc học ngoại ngữ với ông là một khả năng thiên bẩm. Trong thiên phóng sự cuối cùng của cuộc đời làm báo (1936), Nguyễn Văn Vĩnh gửi từ miền Nam nước Lào về và đăng trên tờ báo L’Annam Nouveau - Nước Nam mới, có đầu đề “Một tháng với những người tìm vàng”, gồm 11 bài, ông đã tâm sự khi đến nước Lào, ông mất có 8 ngày để học tiếng Lào.
Cũng chính giai đoạn Nguyễn Văn Vĩnh làm việc ở Tòa sứ Hải Phòng, ông đã “tự tốt nghiệp phổ thông” nhờ việc mua lại từ một thuỷ thủ người Anh, bộ sách giáo khoa tiếng Pháp (Encyclopédie autodidactique quilet - Sách tự học chương trình phổ thông). Ngày đó, ông đã tâm sự với người thân rằng: “Tôi mua bộ sách hết 15 đồng, thế là mất toi nửa tháng lương”.
Ông Lân Bình giải thích: “Đây là số tiền rất lớn thời bấy giờ. Vì hơn 100 năm trước, nước ta vẫn còn tiêu bằng tiền chinh, xu, hào rồi mới đến đồng”...
Giai thoại suýt mất mạng vì bắt tay vua Khải Định
Trong nhiều giai thoại của gia đình kể lại, ông Bình nhớ một cách đầy đủ việc vì sao trong những người con của Nguyễn Văn Vĩnh, có người mang tên Nguyễn Kỳ (1918-2013).
Câu chuyện cũng đã được Phạm Huy Lục, nhân sỹ danh tiếng cùng thời với Nguyễn Văn Vĩnh và là người đại diện cho báo giới đọc điếu văn trong lễ tang Nguyễn Văn Vĩnh ngày 8/5/1936 ghi lại và đưa cho gia đình. Chuyện là thế này:
Năm 1916, vua Khải Định (1885-1925) lên ngôi. Theo thông lệ, nhà vua mới phải thực hiện nghi lễ (nay ta hiểu như sự trình diện) yết kiến vị quan người Pháp là Toàn quyền Đông Dương (vị trí cao nhất của Chính phủ Thuộc địa).
Chuyến vi hành của vua Khải Định được diễn ra năm 1917, đi từ Huế đến kinh thành Thăng Long. Trong các nghi lễ mang tính lễ tân được tổ chức tại Phủ Toàn quyền (nay là Dinh Chủ tịch) ở Hà Nội, ngài Toàn quyền Albert Pierre Sarraut (1872-1962) đứng trên khán đường sát bên cạnh là vua Khải Định, để đón các nhân vật đại diện cho các giới chức trong xã hội lần lượt đến chào xã giao vị vua mới của Triều đình Nhà Nguyễn. Nghi thức muôn đời của Triều đình Phong kiến dành cho mọi đối tượng khi tiếp cận Đức Vua, chỉ được phép bái lạy (hai tay chắp trước ngực và cúi chào).
Nguyễn Văn Vĩnh dẫn đầu nhóm dân biểu Hà Nội (nay gọi là Hội đồng Nhân dân), khi đến trước ngài Toàn quyền (đứng tiếp là Đức Vua), vì đã từng biết nhau từ trước, quan Toàn quyền thấy Nguyễn Văn Vĩnh đến trước mặt, liền giơ tay ra bắt. Vua Khải Định thấy vậy, cũng giơ tay ra bắt tay Nguyễn Văn Vĩnh. Vào thời khắc và bối cảnh đó, ông không thể lùi, và đành giơ tay bắt tay nhà vua.
Lập tức cả khán phòng ồ lên khi chứng kiến sự bất thường này của Nguyễn Văn Vĩnh. Các triều thần râm ran, rằng ông mắc tội khi quân, dám động vào long thể của Đức Vua.
Khi nhà vua nhận được bản tấu của các quan trong triều dâng lên, kết tội Nguyễn Văn Vĩnh xử trảm. Vua Khải Định nói: “Các ông lạ kỳ thật, chuyện có thế mà đòi chém người ta!”.
Đầu năm 1918, người vợ cả của Nguyễn Văn Vĩnh sinh thêm người con trai. Nguyễn Văn Vĩnh lại nói với vợ: “Đặt tên con là Kỳ, để nhớ mình bị chém hụt”.
(Còn nữa)
Diệu Bình - Ngọc Trang

Đám tang rúng động miền Bắc, hàng chục ngàn người đưa tiễn học giả lớn

Số phận bi ai của 3 tuyệt sắc giai nhân trong cuộc đời Nguyễn Văn Vĩnh