Biên giới Tây Nam những ngày đầu năm trở nên nóng hơn khi Nam Bộ bước vào mùa khô. Nhiều địa danh gắn bó với dòng người Campuchia chạy nạn khỏi chế độ diệt chủng Pol Pot hơn 40 năm trước như Suối Rúc, bàu Châu É, ngã ba chợ Miên... ở Tây Ninh giờ đã không còn.

Khu vực bàu Châu É nay là cánh đồng xanh mướt, trải dài hàng chục nghìn ha thuộc xã Tân Phú, huyện Tân Châu. Đường trải nhựa vào tận cuối xóm, nhiều căn nhà bêtông khang trang. Hàng chục nghìn người Khmer ngày ấy giờ chỉ còn chừng 20 gia đình với gần 100 nhân khẩu bám lại lập nghiệp.

Ông Lắc Son (58 tuổi), một người Khmer gốc Campuchia vừa cắt cỏ về cho bò ăn, ngồi trầm ngâm trước cửa nhà. Sau khi Phnom Penh giải phóng, đồng bào lũ lượt trở về quê hương thì gia đình ông ở lại, chọn Việt Nam là quê hương thứ hai. Cuộc sống bình yên không làm ông lãng quên ký ức đau thương về cuộc trốn chạy khỏi đất mẹ năm nào. Khi nhắc lại, ông thốt lên: "hãi hùng, khổ cực lắm".

Quê ông Son là một ngôi làng nhỏ ở tỉnh Svay Rieng, cách biên giới Việt Nam chừng 50 km. Trong trí nhớ của người nông dân, nơi ấy có cánh đồng lúa bao quanh, cuộc sống nghèo khó nhưng êm đềm. Nhưng mọi thứ đã đảo lộn khi tập đoàn Pol Pot - Ieng Sary lên nắm quyền năm 1975.

Năm 1977, thiếu niên Lắc Son vừa tròn 17 tuổi. Chàng trai bị Khmer Đỏ bắt đi làm thủy lợi, cày cuốc... cùng hàng trăm thanh thiếu niên trong vùng. Đàn ông thì cuốc đất, đào hầm, đàn bà con gái thì tát nước, cấy lúa... "Mặt trời chưa mọc, bụng chưa ăn gì thì chúng đã bắt mọi người ra đồng làm. Ngày ăn được hai bữa trưa và chiều, mỗi lần một chén cơm", ông Son kể.

Bị bắt lao động như khổ sai, nhưng người làng không ai dám kháng cự vì sợ làm phật ý sẽ bị giết. Son mới lớn nhưng đã hiểu chuyện, chỉ im lặng làm việc. Dưới ách cai trị hà khắc của Khmer Đỏ, nỗi sợ hãi bao trùm, cái chết treo lửng trên đầu ngôi làng vốn yên bình. "Có lần chúng nghi ngờ người anh họ của tôi ăn riêng, chia rẽ tập thể nên trói tay, bịt mắt đưa đi. Từ ngày đó, anh ấy không về nữa", ông ngậm ngùi.

Hai năm sau khi Pol Pot nắm quyền, ngôi làng ngày càng tiêu điều, số người chết vì bị hành quyết tập thể, hoặc bị bắt đi lính ngày càng nhiều. Những người còn sống sức lực kiệt quệ, suy dinh dưỡng. "Không còn đường sống nếu ở lại, chúng tôi bàn nhau cách trốn sang Việt Nam để lánh nạn", ông nói về quyết định của gia đình.

Đêm khuya trung tuần tháng 10/1977, trời Svay Rieng tối mịt, cha mẹ ông dắt bốn anh em rời làng. Hành trang cho cuộc chạy trốn là 20 kg gạo, xoong nồi, chén bát và ít quần áo.

Cùng đi có bốn gia đình khác, nhóm 40 người có nhiều người già và trẻ nhỏ. Họ vừa đi vừa dò la, quan sát, bởi lúc này, quân Pol Pot đóng dày đặc trên các con đường để ngăn chặn dòng người chạy trốn. "Hễ phát hiện là chúng giết tại chỗ", ông Son chợt rùng mình, cắt ngang lời kể.

Cố gạt nỗi sợ, họ hướng về phía Đông để đến Việt Nam, men theo những đồng ruộng, mương nước. Cánh đồng lúa lúc này đã gần chín, thân lúa cao gần một mét trở thành "thành lũy" che chở cho những người bỏ trốn. "Chúng tôi phải khom người để đi. Những lúc thấy bóng dáng của chúng, người lớn dặn cả đoàn nằm xuống trườn trên mặt đất, áo quần đồ đạc, gạo ướt hết", ông nhớ lại. 

Vừa rời khỏi làng chưa xa, một nhóm người đi sau bị phát hiện, quân Khmer Đỏ nổ súng giết sạch, không còn một ai. "Thấy vậy ai cũng sợ, em trai tôi lúc đó còn nhỏ nghe tiếng súng liền khóc, mẹ phải bịt miệng lại dỗ dành, cứ nghĩ chết đến nơi", người đàn ông nói. Vì sợ bị phát hiện, mẹ ông không dám nấu cơm, cả nhà ăn gạo sống cầm hơi.

Một ngày sau cuộc tháo chạy, gia đình Son đến xóm nhỏ bỏ hoang khi trời chạng vạng. Ở đây họ nấu cơm ăn và nghỉ ngơi lấy sức. Nhưng khi mọi người vừa chợp mắt thì tiếng súng nổ lại vang lên chát chúa. Ánh đèn và tiếng hò hét của quân Khmer Đỏ dội vào xóm nhỏ hoang vắng. "Chúng tôi bật dậy, ôm đồ đạc bỏ chạy ra hướng cánh đồng, nhiều người già bệnh tật không chạy nổi đành ở lại", ông kể tiếp.

Giọng ông Son chùng xuống khi nhắc về ông ngoại: "Sau một ngày lăn lê bò trườn trên những cánh đồng, chân cụ sưng lên, không thể chạy được nữa. Ông nói chúng tôi cứ chạy đi để tìm đường sống, còn ông già rồi chết cũng không sao". Nuốt nước mắt, cha mẹ ông dắt bốn anh em chạy theo nhóm người hỗn loạn. Phía sau họ, tiếng súng nổ như dí sát theo.

Trốn ở ngoài đồng chừng một giờ, thấy tiếng súng đã ngớt, ông Son được mẹ bảo quay lại tìm cụ. Nhưng khi ông lần về lại căn nhà nơi gia đình trú ngụ thì chỉ còn cảnh hoang vắng, xung quanh xác người ngổn ngang. Tìm chừng mười phút, ông quay lại tiếp tục đi về phía Việt Nam.

Tiếng súng vẫn không ngớt trên những cánh đồng biên giới. Nhưng trên đường trốn chạy, gia đình ông phát hiện một toán quân với màu cờ khác. Đó là bộ đội Việt Nam trên đường rút quân về. "Gia đình tôi reo hò chạy lại. Các anh ấy thấy người dân cũng vui vẻ, hối thúc đi nhanh về phía trước để họ bảo vệ đằng sau. Những cụ già, trẻ em đi không nổi được đưa lên xe tăng, xe đò, người lớn thì đi bộ theo một hàng dài, lúc này sự sống như mới nẩy mầm", mắt ông sáng lên khi tả niềm vui lúc đó.

Nhóm người được đưa về Bến Sỏi, lên sà lan qua sông Vàm Cỏ Đông, đến khu vực lánh nạn thuộc huyện Châu Thành. Cuối năm 1977, thấy pháo kích của quân Khmer Đỏ ngày càng dữ dội, chính quyền tỉnh Tây Ninh quyết định đưa họ về bàu Châu É để khai hoang, lập nghiệp, ổn định cuộc sống.

Trên vùng đất mới, nhờ siêng năng cần cù, gia đình ông khai phá được vài mẫu đất để trồng lúa, khoai mì, bắp... Một năm sau, ông nên duyên vợ chồng với một cô gái Khmer cũng là người Campuchia chạy nạn.

"Sau giải phóng Phnom Penh, tôi có quay lại quê cũ nhưng căn nhà của cha mẹ đã bị phá bỏ, ruộng đồng cũng không còn nên ở lại. Cuộc sống giờ đã ổn định, tôi thấy hài lòng khi chọn Việt Nam làm quê hương thứ hai", ông Son tâm sự.

Sống cạnh nhà ông Lắc Son, ông Nhô Rưng (49 tuổi) đến Việt Nam sau đó một tháng. Rời Campuchia khi mới tám tuổi, ông Rưng vẫn không thể quên tuổi thơ khắc nghiệt nơi cố hương. 

Gia đình ông Rưng có cha mẹ và bốn chị em.  Làng cũ của họ tại Campuchia cách biên giới Việt Nam chừng 5 km. Khi đó, ông Rưng phải chăn bò cho Khmer Đỏ. "Sợ tôi bị bắt đi xa, cha mẹ luôn dặn dò không được nói bậy, làm phật ý lính Pol Pot", ông kể.

"Lúc ấy, chùa chiền ở làng tôi bị đập bỏ, ruộng lúa bị tịch thu, tiền không xài, giao thương với người Việt coi như là điều cấm kỵ. Việc bắt cá dưới ruộng ăn cũng không được, muốn ăn thì phải lén lút chứ không là bị giết", ông Rưng nói với vẻ hãi hùng.

Ngày chạy trốn sang Việt Nam, cha mẹ ông mang được ít chén bát, quần áo, bạt che mưa, mùng mền, và hai con bò. Họ men theo những con đường ruộng để đi trong đêm, đến gần biên giới thì gặp bộ đội Việt Nam. "Ở đây, bộ đội cho chúng tôi ở tạm hai ngày trong một vườn cao su. Họ cấp gạo, khoai mì, mùng mền cho dân lánh nạn. Sau đó dùng ôtô chở về bàu Châu É", ông nói.

Hiện gia đình ông Rưng gồm bốn thế hệ đã sinh sống và lập nghiệp ở huyện Tân Châu. Chị gái ông trong thời gian lánh nạn đã chọn người đàn ông Việt Nam làm chồng. "Con cái giờ cũng đã lập gia đình và ở riêng, vợ chồng cô con gái cũng được nhà nước quan tâm tặng nhà tình nghĩa nhằm ổn định cuộc sống", ông Rưng niềm nở.

Cùng chạy trốn với gia đình ông Rưng, nhiều người như ông Lóc Lao, Nhô Ram, Nhô Rát, Nhô Lon... cũng đã ở lại Tân Châu lập nghiệp.

Bà Hà Thị Huệ, Phó chủ tịch UBND xã Tân Phú, cho biết cộng đồng người Khmer gốc Campuchia ở ấp Tân Châu chủ yếu làm nông nghiệp, kinh tế tương đối ổn định với mức trung bình khá. "Cùng với người Chăm, người Khmer cùng hòa nhập với cộng đồng người Việt. Chúng tôi luôn tạo điều kiện tốt nhất cho họ yên tâm phát triển kinh tế cũng như đời sống tinh thần, phong tục", bà Huệ nói.

Trung tướng Triệu Xuân Hòa, nguyên Tư lệnh Quân khu 7 cho biết trong hai năm 1977-1978, đã có hàng chục nghìn người dân Campuchia chạy sang Việt Nam lánh nạn, trong đó có nhiều nhà hoạt động cách mạng như Hun Sen (Thủ tướng Campuchia hiện nay), Heng Samrin, Tea Banh, Bu Thoong... 

Việc bố trí nơi định cư cho họ diễn ra liên tục trong thời gian đó trên các tỉnh biên giới, phần lớn tập trung ở Tây Ninh, Bình Phước (Sông Bé cũ), Long An...

Ban đầu, với tinh thần hữu nghị giữa hai nước, giải quyết xung đột biên giới trên tinh thần đàm phán hòa bình, những người chạy sang đều được Nhà nước trao trả về. "Tuy nhiên sau mỗi lần trả về ấy, tập đoàn Pol Pot tàn ác giết sạch, thì chúng ta bắt đầu mới dang vòng tay giúp đỡ, kể cả người dân và lực lượng cách mạng", trung tướng Hòa cho biết.

Tháng 5/1978, tại căn cứ Suối Râm, nay là xã Long Giao, huyện Cẩm Mỹ (Đồng Nai), dưới sự giúp đỡ của Quân đội Việt Nam, Lực lượng vũ trang cách mạng đoàn kết cứu nước Campuchia ra đời do Hun Sen làm Chỉ huy trưởng với 125 thành viên. Sau sáu tháng, đoàn 125 đã thành lập 15 tiểu đoàn, 76 đội công tác và một đội văn công với tổng số quân gần 10.000 người. 

Họ chính là những đơn vị vũ trang đầu tiên sát cánh cùng các đơn vị Quân tình nguyện Việt Nam tấn công giải phóng Phnom Penh khỏi ách thống trị của tập đoàn diệt chủng Pol Pot - Ieng Sary vào ngày 7/1/1979.

Căn cứ Suối Râm hiện vẫn còn dấu tích của lực lượng cách mạng Campuchia. Nơi yên nghỉ của 49 người lính trẻ trong thời gian chiến đấu và huấn luyện được Quân khu 7 xây dựng, sửa sang thành Di tích lịch sử căn cứ 125 vào năm 2012. Phần lớn họ nằm lại do bị thương nặng từ Campuchia đưa về hoặc bệnh khi ở Việt Nam. Những người yêu nước ấy vĩnh viễn nằm lại khi chưa kịp nhìn đất nước được giải phóng (ngày 17/1/1979).

Phước Tuấn

Một ngày đầu năm, ông Út Oanh (Lê Văn Oanh, 60 tuổi) lấm tấm mồ hôi sau buổi phụ hồ. Tranh thủ giờ nghỉ trưa, ông tạt vào chợ mua nén nhang, rồi rẽ về hướng Nhà mồ Ba Chúc, nơi lưu giữ hơn 1.000 hài cốt trong tổng số 3.000 người dân bị Pol Pot sát hại trong 12 ngày đêm, hơn 40 năm trước.

Đốt nén nhang, ông đưa mắt nhìn quanh bốn bức tường, nơi những chiếc sọ người được đánh số, phân loại theo độ tuổi, hốc mắt trống rỗng, như tìm kiếm một niềm an ủi, rằng trong đó có mẹ mình.

Người đàn ông da ngăm đen đứng mãi một hồi lâu, đưa tay dụi mắt, ký ức đau thương ùa về như chỉ mới hôm qua. Chạy lên núi trốn Pol Pot cùng 200 người dân Ba Chúc, Út Oanh may mắn sống sót, nhưng hình ảnh người mẹ bị sát hại đến giờ vẫn khiến ông đau nhói.

"Trưa hôm đó, Pol Pot tràn qua xã Ba Chúc, chúng đốt nhà, sát hại tất cả ai nhìn thấy dọc đường", ông Oanh mở đầu dòng hồi ức ngày 18/4/1978 bằng khung cảnh hỗn loạn, nháo nhác. 11 người trong gia đình ông không chạy kịp, trốn vào hầm bí mật dưới nền nhà.

Hôm sau, thấy cả nhà mệt lả vì đói khát, Út Oanh đánh liều kéo nắp hầm, "mở đường máu" cho cả nhà chạy thoát. Chàng trai 20 tuổi cầm dao, rựa tử thủ, thoát sau cùng, bị quân Khmer Đỏ phát hiện, bắn suýt chết.

Chạy được chừng trăm mét, nam thanh niên ngoái nhìn căn nhà bị thiêu rụi, rồi tiếp tục men theo đường núi, đến chùa Long Châu, nơi có hơn 200 người dân đang tá túc để tìm gia đình nhưng không thấy ai. "Lát sau, Pol Pot tiếp tục tràn vào bắn chết nhiều người, tôi cùng những người còn lại chạy trối chết lên núi Tượng trú ẩn", ông kể, giọng gấp gáp.

Cuộc truy đuổi của quân Pol Pot chưa dừng lại. Rạng sáng hôm sau, những người chạy trốn đói lả, Út Oanh cùng 20 người khác mò xuống núi, đến ruộng khoai mì tìm thức ăn. Đang cặm cụi đào mì thì nghe tiếng bước chân rầm rập, Út Oanh chỉ kịp kêu lên một tiếng thất thanh "Miên tới", nhưng đã quá muộn.

Nhóm năm tên Pol Pot da ngăm đen, phần lớn là thiếu niên độ 15,16 tuổi với ánh nhìn man dại, chĩa súng vào người dân. 20 người, trong đó có cả những đứa trẻ bụng lép kẹp, đói khát bị chúng sát hại trong chốc lát, bằng súng và cả dao, gậy gộc, riêng Út Oanh chạy thoát.

"Đêm đến, khi quân Pol Pot rút đi, tôi bò lại rẫy mì, dùng tay bới được hơn chục củ, ăn sống ngấu nghiến cho đỡ đói, rồi cột số còn lại vào cạp quần, bò lại hang núi tiếp tục lẩn trốn", ông nhớ lại. Trên hang núi, ông cùng những người còn sống lựa những hốc đá nơi gần các tử thi bị sát hại trú ẩn, nhờ mùi hôi thối mà Pol Pot bỏ qua không phát hiện.

Đến ngày 20/4, ông tình cờ gặp lại mẹ trên núi, mừng mừng tủi tủi. Mẹ con họ hỏi tung tích những người thân còn lại trong gia đình, trong lòng đầy lo lắng. Đoàn tụ chưa được bao lâu, họ thấy một toán quân Pol Pot từ xa đi tới.

Biết mình khó thoát, người mẹ rưng rưng xoa đầu con: "Tao già rồi chạy không nổi nữa, mày còn trẻ nên ráng sống cho đàng hoàng, nghe con", rồi đẩy ông vào  lùm tre. Nhóm lính xuất hiện, xả đạn vào bà. Chiều hôm đó, ông cố lần theo vết máu và hỏi thăm những người gặp dọc đường tung tích mẹ nhưng không được.

Ngày tiếp theo, Pol Pot tiếp tục càn lên núi, chúng xua chó đánh hơi khắp các hang động. Nhiều gia đình trốn trong hang đang giữa bữa ăn, bị chúng phát hiện ném lựu đạn, không ai sống sót.

"Có gia đình đang lẩn trốn trong hang thì trẻ con khóc thét, sợ bại lộ liên lụy nhiều người khác, họ phải đau đớn bịt mũi con đến khi chúng bất động", ông Oanh mắt rơm rớm nhớ lại như in từng chi tiết dù đã 40 năm trôi qua.

Nhóm người đợi đêm đến mò trở lại xóm ấp tìm gạo, cơm khô, sau đó múc nước mưa ở các hốc đá nấu cháo cho trẻ con ăn. Buổi sáng, họ tiếp tục di chuyển từ hang này sang hang khác, từ núi Tượng đến núi Dài tránh Pol Pot.

Út Oanh dùng cây nhọn đâm vào thân chuối tìm thấy dọc đường lấy nước cho đoàn người uống, rồi đào củ rừng ăn cầm cự qua ngày. Nhờ có kinh nghiệm theo bộ đội tải đạn từ trước, khá rành mọi ngóc ngách trên núi, ông dẫn nhóm người đi bằng những con đường ít ai biết. Ông cũng dặn mọi người cởi hết đồ màu trắng, thay đồ đen để khó bị phát hiện từ xa.

Bốn ngày sau cuộc trốn chạy, quân Pol Pot đốt cây cỏ xung quanh núi để xua đuổi người dân. Út Oanh cùng nhóm người đang tháo chạy thì gặp một toán lính, chúng lạnh lùng xả súng vào đoàn người.

Nhiều người gục ngã, ông hoảng loạn, nấp vào một hốc đá, sau đó chạy theo quán tính, băng đường rừng, rẽ xuống một cánh đồng trống. Tiếng súng vẫn còn vang vọng từ xa, Út Oanh vẫn chạy theo bản năng dù sức lực đã gần như cạn kiệt. Trời chập choạng tối, chân ông bị vấp phải sợi dây kẽm của một chốt địch bỏ lại, ngã xuống va vào một mỏm đá bất tỉnh.

Đêm đó, ông thức dậy giữa rẫy mì vắng hoe, đầu đau như búa bổ, hai đầu gối ê ẩm, bê bết máu. Quanh ông, tiếng dế kêu râm ran, những người bị Pol Pot sát hại những ngày trước đó nằm vắt lên nhau, bắt đầu trương lên. Mùi tử thi xộc vào mũi.

Nằm thêm một lúc, Út Oanh sờ khắp người lần nữa xem có bị thương chỗ nào không, rồi ông cố trườn qua các tử thi, hướng về phía bờ sông cách đó gần một cây số. Cổ họng khát cháy, ông đưa tay định vốc nước uống thì phát hiện có mùi lạ. Sau phút định thần, ông rụng rời phát hiện quanh đó xác người trôi dập dềnh cả một đoạn sông.

Cách đó vài trăm mét, những cái bóng đen từ phía bên này cánh đồng đang lom khom, cố băng qua phía bên kia sông. Nhưng đường đạn sáng lòa xé toạc màn đêm, kèm theo tiếng súng đì đùng từ một chốt địch đã ngăn cản họ.

Những bóng đen từ từ gục xuống, phía sau họ, những cái bóng đen còn lại im bặt, bởi chỉ cần một tiếng gào khóc của ai đó vào lúc này cũng có thể khiến cả nhóm bị giết. Út Oanh ứa nước mắt, cắn răng, mười đầu ngón tay bấu chặt vào doi đất cặp bờ sông.

Ông nhận ra những người mặc áo đen đó là dân Ba Chúc đã cùng mình trốn chạy suốt bốn ngày đêm trước lúc ông bất tỉnh. Út Oanh định lao về phía họ, nhưng kịp dằn lòng, chờ đến lúc đạn ngớt. Nằm giữa "cánh đồng thi thể người", Út Oanh không còn sợ chết nữa, nhưng ông tự dặn mình phải cố sống để tìm lại gia đình đang thất lạc.

Những ngày sau đó, ông và những người còn sống chạy gần 30 cây số, khi đến địa phận Kiên Giang, lớp bị giết, lớp giẫm phải mìn chỉ còn lại hơn 20 người. Suốt tám ngày trốn chạy, ông gần như không tắm, trên người chỉ mặc đúng một cái quần ngắn, người đen đúa như lính Pol Pot, da mọc đầy ghẻ lở, cổ họng lở loét, giọng lơ lớ vì nhiều ngày uống nước từ thân cây chuối.

"Khi thấy bộ đội từ xa, tôi lấy hết sức lực la lớn, con ở Ba Chúc, là người Việt Nam. Hôm đó nếu la chậm xíu có khi họ tưởng mình Pol Pot thì bị ăn đạn xong đời rồi", ông Út tươi cười nói.

Được bộ đội cho đi nhờ xe, ông trở về lại Ba Chúc, gặp lại chín người còn lại trong gia đình, vẫn bình yên vô sự sau cuộc trốn chạy. Ông kể lại lúc gặp mẹ, cả nhà chia nhau đi tìm thi thể bà nhưng không thấy. Nhưng như vậy đã là may mắn so với những gia đình khác.

Đưa tay sờ vết sẹo khá to ở một bên đùi do trúng pháo của Pol Pot, ông Nguyễn Văn Nghiệp (59 tuổi) bảo rằng, trong buổi sáng định mệnh ấy, nhờ vết sẹo này mà ông cùng người em trai thoát chết.

Một sáng giữa tháng 4/1978, một trái pháo của Pol Pot rơi trúng chùa Tam Bảo (Ba Chúc), nơi gia đình ông Nghiệp cùng nhiều người dân khác đang trú ẩn. 80 người chết, riêng ông cùng đứa em trai bị thương ở chân, tay, được đưa đến Tri Tôn, sau đó chuyển về Long Xuyên. Nằm bệnh viện đúng một tuần, người anh thứ ba đang chăm sóc ông tại bệnh viện trở lại nhà lấy tiền, và đó là lần cuối cùng hai anh em gặp nhau.

"Qua hôm sau, người quen báo tin người anh thứ ba bị kẹt lại với cha mẹ, anh em, gia đình tôi tổng cộng 11 người đều bị Pol Pot sát hại, lúc nghe xong, tôi bị sốc nặng đến mức không khóc nổi", ông Nghiệp nhớ lại. Điều trị gần một năm, hai anh em ông Nghiệp về quê, phải sống chung với người bác vì nhà cửa đã bị Pol Pot đốt sạch. Một người quen sau đó đưa tấm thẻ căn cước của cha ông mà họ nhặt được trong lúc thu dọn các thi thể để đưa vào nhà mồ Ba Chúc.

"Không tìm được thi thể người thân, nhưng tôi cũng an ủi phần nào vì tin chắc họ có trong hơn 1.000 hài cốt hiện ở nhà mồ Ba Chúc", ông Nghiệp xúc động. Ông tự an ủi rằng mình còn may mắn vì không tận mắt chứng kiến cảnh đau lòng, để phải sống nốt phần đời còn lại với nổi ám ảnh ấy.

Cách nhà mồ Ba Chúc khoảng 100 mét, hơn một năm nay, bà Hà Thị Nga (80 tuổi), người cuối cùng trong dòng họ gần 100 người bị sát hại còn sống sót trở bệnh nặng bởi di chứng của những vết thương cũ.

"Sau năm 1978, chị tôi nhận dọn dẹp, hương khói tại nhà mồ Ba Chúc để được ở bên chồng con cho nguôi ngoai nỗi buồn. Mấy năm gần đây, vết thương ở đầu tái phát, chị trở bệnh, giờ đã gần như quên hết mọi thứ", em gái bà Nga nói.

Sáng tháng Tư 41 năm trước, bà Nga cùng chồng và 6 đứa con đang cùng người dân trên đường chạy trốn thì bị Pol Pot bắt giữ. Chúng đưa gia đình bà cùng gần 80 người họ hàng ra cánh đồng vắng, rồi lần lượt xử tử.

Từng người thân bà bị sát hại dã man. Bà Nga sau đó bị chúng bắn, viên đạn xuyên qua cổ trúng phần mềm. Chúng tiếp tục dùng gậy bồi thêm nhiều nhát vào đầu bà. Tưởng bà chết nên chúng bỏ đi.

Chập choạng tối, bà Nga tỉnh dậy giữa "cánh đồng xác người", hóa điên dại vì thi thể chồng cùng sáu đứa con và 80 thi thể họ hàng nằm bên cạnh.

Bà nén đau, cố lê khỏi nơi chết chóc, sau đó trầm mình dưới một con kênh vì phát hiện quân Pol Pot phía xa. Suốt 12 ngày sau đó, thân mang thương tích và liên tục trốn chạy, nhưng người phụ nữ đã tận mắt chứng kiến thảm cảnh có một sức mạnh phi thường, vẫn cố sống sót cho đến khi gặp bộ đội giải phóng.

Chiều buông ở cánh đồng Ba Chúc, ông Nghiệp đứng trầm ngâm bên bờ đê phía sau nhà, phóng tầm mắt về phía "cánh đồng xác người" năm xưa, giờ đã là đồng lúa, mướp, khổ qua xanh mướt. Cách đó vài cây số, ông Út Oanh vượt qua dốc núi Tượng về nhà sau một ngày phụ hồ mệt nhoài.

Ngọn núi năm xưa 200 người lẩn trốn giờ xanh màu xoài, mít. Mấy năm qua, vợ ông lên các hốc đá núi, cưa thân cây mít về đẽo thành những cái mõ tròn, bán cho du khách kiếm chút tiền nuôi thằng cháu nội. Bà bảo gỗ cây mít ở núi Tượng đẽo mõ tiếng thanh, trong ít nơi nào sánh được.

"Tôi vẫn luôn nói với bà nhà, rằng mình còn sống là đã may mắn hơn hàng nghìn người khác, nên giờ đôi khi có vất vả chút, nhưng cũng ráng sống cho đàng hoàng tử tế", ông Út Oanh nói.

Hoàng Nam