THIÊN NHIÊN HOANG DÃ 42

(ĐC sưu tầm trên NET)

Ngỡ ngàng tre Việt!

Cuộc đời tre, giá trị tre, hình ảnh tre… đã gắn bó hết sức thân thuộc với mỗi người chúng ta và đây cũng là loài có sức chịu đựng phi thường. Âu đó cũng là phẩm chất của người Việt: “Tre xanh không đứng khuất mình bóng râm” (Nguyễn Duy)

Quê tôi ở thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Từ xưa, 1 xã đã có đến 2 thôn chuyên nghề chẻ tre đan cót. Đến sau năm 1975, hàng trăm gia đình vẫn tiếp tục nghề này. Từ nghề đan cót, đan phên truyền thống, nhiều người dùng tre chế tác ra hàng chục mặt hàng gia dụng khác, đưa đi bán khắp nơi. Người quê tôi đa số biết đốn tre, đánh trối, chẻ nan và đan đát từ nhỏ. Họ sống dưới bóng râm của những lũy tre, sinh nhai bằng lợi tức làm ra từ tre nên thường vui vẻ tự xưng mình là “người Việt gốc... tre” khi có cháu con ngoài thành thị trở về thăm và trầm trồ nhìn họ biểu diễn tay nghề. Vì vậy, dù đi đâu, hình bóng cây tre vẫn luôn ám ảnh...
Người “bị tre ám”
Cố nhà thơ Thu Bồn là người đồng hương của chúng tôi. Thuở nhỏ, nhà ông ở khuất sau những lũy tre ven con sông Ngũ Giáp. Lớn lên, Thu Bồn đi kháng chiến và làm thơ. Tre là một hình ảnh luôn “ám” lấy ông. Tập thơ đầu tiên viết vào đầu những năm 1960, ông lấy tên là “Tre xanh”, lời lẽ dung dị mà giàu hình ảnh và cảm xúc: “Tôi bước đi dưới tre gió bồng chân sáo/ Đường hành quân những lần tre níu áo/Lòng bồi hồi rộn bóng tre xưa...”; hoặc: “Ông cha ta xưa trồng tre thành chiến lũy/Nên rừng chông đứng sẵn thế xung phong”.
Khi Thu Bồn nằm hầm bí mật và khao khát nhìn thấy bầu trời xanh thì qua lỗ thông hơi của căn hầm, thứ đầu tiên mà ông nhìn thấy cũng chính là 1 cành tre: “Nhìn qua lỗ nhỏ thấy cành tre non” (bài “Căn hầm bí mật của tôi”). Ngày hòa bình, ông vào ở tại quận 5, TP HCM. Dù đất sân không nhiều, ông vẫn trồng một khóm tre ngà trước cổng và thường ngày vẫn ngủ trên chiếc chõng tre nhỏ với tấm vạt giường láng mượt. Văn nghệ sĩ kháo nhau rằng ông quyết định dời nhà lên suối Lồ Ồ sau đó và sống đến cuối đời một phần cũng là từ tình yêu ban đầu ấy!

Chú họ tôi tên Thà, năm nay tuổi đã gần 70. Nhà chú Thà ở bên này sông Ngũ Giáp, giữa làng Thanh Quít (thị xã Điện Bàn). Chú không làm thơ và yêu tre như cách của Thu Bồn nhưng là 1 nghệ nhân về tre với tính tình kỳ lạ. Người bình thường trong làng hạ được một bụi tre khoảng vài chục cây phải mất nhiều ngày, còn chú chỉ trong 1 buổi. Có lần, chú hạ 60 cây tre chỉ trong 1 ngày bằng chính sự thông minh và hiểu được tính nết của loài cây này. Chú phát sạch gai dước gốc, dọn hết cành nhánh trên thân và ngọn trước khi đốn ở vị trí cách mặt đất khoảng gần 2 m và rút từng cây đã chặt ném ra khoảng đất trống bên cạnh trước sự ngạc nhiên của người làng.
Chẻ nan tre, đan đát…, chú cũng là quán quân. Nhưng cũng như mọi nghệ sĩ trên đời, chú có cái tật khó chịu khi bị ai đó phê bình. Một lần, chú mất mấy ngày đi chọn tre, chẻ nan và đan vừa xong chiếc ghe câu thì có khách quen trong làng vào. Người ấy khen hết lời song lại lỡ mồm chê một chi tiết nhỏ ở mũi ghe. Chú Thà liền vất điếu thuốc rồi cầm ngay cái rựa băm nát chiếc ghe và lẳng lặng bỏ vào giường nằm. Mấy hôm sau, chú lại tiếp tục đi tìm tre và đan chiếc ghe khác!
Lại có một anh bạn Việt kiều yêu... tre ở San Jose (Mỹ) về quê sau nhiều năm kiếm tiền bằng nghề làm báo, viết văn, tổ chức các chương trình giải trí bên ấy. Về tay không nhưng khi đi thì không biết bao nhiêu là thứ “hàng hóa” mà ngay cả người nhà quê cũng không thèm sờ tới: Vài cái rổ, rá; mấy chục ống tre lồ ô, rồi gáo múc nước bằng sọ dừa và chiếc chum sành.
Anh ta giải thích: “Mấy chục năm bên ấy mà vẫn không quên được những câu ca dao, hình bóng cây tre quê mình. Tôi vừa làm nhà xong và mua mấy thứ này sang để thiết kế ngay trong phòng khách một đường ống dẫn nước bằng tre đổ vào chum sành. Một tấm liếp tre đậy hững hờ trên miệng chum, trên ấy không thể không có vài cái rá, cái rổ tre. Bên cạnh là một gốc tre có cái mắc dài để móc chiếc gáo dừa. Hồi nhỏ ở quê, cảnh nhà tôi nó vậy...”.
Ba người yêu tre theo 3 cách thế khác nhau. Và ai cũng có cái lý của riêng mình!
Ẩn chứa bao điều thú vị
Theo Tổ chức Tre thế giới, loài cây này có 11 giá trị đặc trưng, trong đó có giá trị tiêu biểu là một hình tượng trong văn học, nghệ thuật.
Yêu tre nên phải mày mò tìm tre nhưng sau khi chạy quanh mỏi mệt, anh bạn Việt kiều lại quay về với cây tre Việt Nam và bất ngờ tìm thấy bao điều thú vị. Anh kể: “Chúng ta có một kho tàng văn học dân gian đồ sộ mà trong đó có đến hàng trăm câu ca dao, tục ngữ rất hay liên quan đến cây tre cùng cuộc sống của người Việt. Thương em vì cá trích ve/Vì rau muống luộc vì mè trộn măng; Khó nhất đốn tre/Khó nhì ve gái; Cha ơi đừng đánh con khờ/ Để con ra bụi con rờ mụt măng; Chẻ tre lựa cật đan nia/Có chồng con một khỏi chia gia tài; Gió đưa cây trúc ngã quỳ/Ba năm thủ tiết còn gì là xuân”...
Sau một lèo những câu ca dao, tục ngữ như vậy, cả người đọc và người nghe đều mướt mồ hôi. Để dứt lời bạn, tôi hỏi:
- Vậy cậu biết câu “Thương chồng nấu cháo măng le? Chồng ăn, chồng ngủ, chồng đè em ra” chưa?
Anh ta trố mắt nhìn tôi, rồi nói nhỏ:
- Thì ra tớ vẫn là “ếch ngồi đáy giếng” thôi. Té ra cậu cũng là “người Việt gốc… tre” à?!


Kỳ tới: Trong ngôi nhà tre 100 tuổi

Cây tre mới là biểu tượng văn hóa Việt

- Có rất nhiều ý kiến đề xuất xung quanh việc chọn quốc hoa trong những ngày gần đây. Trong đó, cây tre là hình ảnh luôn gắn với quê hương đất nước vì thế rất phù hợp để trở thành biểu tượng văn hóa của người Việt Nam. 

Các tin liên quan

Hoa Cúc, quốc hoa của mùa Thu Hoa lúa mới xứng là biểu tượng Quốc hoa? Hoa nào làm quốc hoa cũng tốt cả Tranh luận nóng về việc chọn Quốc hoa

Tại sao lại không chọn cây tre?
Dù có đến hơn 60% số người được hỏi đồng ý với phương án hoa Sen (theo kết quả điều tra dư luận của Bộ Văn hóa - Thể thao – Du lịch), tuy nhiên ai cũng biết Sen là quốc hoa của Ấn Độ, việc chọn một loại hoa đã trở thành biểu tượng cho tâm hồn, cốt cách của một nền văn hóa lớn như vậy dễ bị hiểu là “ăn theo”, “đạo ý tưởng”…
Những phương án khác thì bị chê không vì nhược điểm này thì nhược điểm nọ. Hoa Mai vàng chỉ phổ biến ở miền Nam, hoa Đào rực rỡ lại ưa cái rét miền Bắc. Hơn nữa Mai và Đào dù đẹp nhưng đều là những loài cây chỉ khoe sắc được vào một thời điểm nhất định trong năm.
 
Tại sao lại không chọn cây tre làm biểu tượng văn hóa Việt? Tre khắc phục được tất cả những nhược điểm trên, phổ biến ở khắp vùng miền trên cả nước, lại là bạn đồng hành thủy chung, can đảm của dân tộc từ thuở xa xưa khai hoang, dựng nước và giữ nước. Tre hóa thân thành thế giới văn hóa tre trúc quây quần thân thiết với đời người, in hình in bóng đậm đà vào văn hóa, thi ca, nhạc họa, vào sâu xa tâm thức con người Việt Nam. Thêm nữa, dù tre không phải là một loại hoa nhưng vẫn có thể là biểu tượng văn hóa Việt Nam giống như lá phong là biểu tượng của Canada.
Việt Nam là xứ nhiệt đới gió mùa nên “xanh muôn ngàn cây lá khác nhau” (Thép Mới). Từ núi cao cực Bắc tới sông nước Cà Mau, mỗi vùng sinh thái đều tươi xanh những loài thảo mộc, hoa trái đặc trưng. Nhưng thân thương xiết bao, khi đâu đâu cũng bốn mùa xanh những lũy tre tươi tốt. Từ Bắc chí Nam, trên núi trên đồi bạt ngàn tre nứa giang vầu… Đồng bằng thì làng quê nào cũng lũy tre bao bọc, bờ đê nào cũng tre xanh chắn sóng và ngăn lũ, nên sông quê "nước gương trong soi tóc những hàng tre" (Tế Hanh).
Nay giữa Ba Đình, hai hàng tre xanh bình yên mang hồn quê xứ sở muôn đời che mát giấc ngàn thu Lãnh tụ Hồ Chí Minh - Người tiêu biểu nhất cho giang sơn và văn hóa Việt Nam.
Tre là bạn đồng hành thủy chung, thân thiết của người từ thuở xa xưa gian lao suốt nhiều thế kỷ khai hoang mở đất để rồi dựng nước. Những làng xã định cư với lũy tre xanh bao bọc ngăn gió bão, từ ấy đã là đặc trưng không chỉ của không gian sinh tồn của làng, mà còn là đặc trưng văn hóa - thẩm mỹ riêng có của làng quê Việt Nam ta. Trong sâu xa tâm thức người Việt từ thuở ấy, đã bình yên và xanh mát bóng tre.
Tre theo người cùng một lúc làm nên cả văn hóa vật thể lẫn văn hóa phi vật thể cho xứ sở chúng ta. Kiến trúc ư? Thì nhà tranh tre nứa lá, với phên với liếp tre đan. Tiện nghi ư? Thì nào giường chõng, bàn ghế, tủ chạn... cho đến lắm thứ đồ ăn thức làm: Nong nia, dần sàng, thúng mủng, rổ rá, cối xay tre... Công cụ nhà nông ư? Thì đòn càn đòn xóc, quang gánh... Đi lại trên sông nước, đánh bắt cá ư? Thì thuyền nan, thuyền thúng, cần câu, vó bè, nơm, đó, dậm tre đan... Đồ chơi và nhạc cụ ư? Thì que khăng, que chuyền, cây đu, diều sáo, sáo, tiêu, khèn bè, đàn tơ rưng tre nứa, cả cây nêu ngày Tết và cột cờ lễ hội đình làng...
Đó là thời đất nước chưa phát triển như hiện nay. Ở thời hiện đại, từ tre và nhờ có tre, có nứa cùng với song, mây, mà nên nghề thủ công, mỹ nghệ với lắm thứ hàng hóa tre trúc song mây, với những làng nghề tre mây có tiếng nay được nâng niu như một dạng văn hóa phi vật thể.
 Hàng tre trúc, mây tre đan tinh xảo thời hội nhập đi ra thế giới, thu ngoại tệ và hơn thế, quảng bá hình ảnh Việt Nam.
Tre phản ánh cốt cách người Việt
Đến lượt con người lại nhận ra sự tương hợp kỳ lạ giữa phẩm chất của tre với cốt cách của chính mình, đến mức như là tri kỷ. Có thể kể đến áng văn tùy bút Cây tre Việt Nam của Thép Mới viết sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, và bài thơ Tre Việt Nam của Nguyễn Duy viết thời đánh Mỹ.
Tre "ăn ở với người, đời đời, kiếp kiếp", "sống có nhau, chết có nhau chung thủy". Tre "mộc mạc", "nhũn nhặn" mà nhẫn nại không chê đất cằn, sá gì sương gió. Tre "ngay thẳng, thủy chung, can đảm", giàu lòng vị tha, bao dung, đùm bọc. Tre "thanh cao, giản dị, chí khí như người". "Tre xanh không đứng khuất mình bóng râm".
Có thể nói rằng cây tre là biểu tượng cho phẩm chất đặc sắc nhất của con người Việt Nam ta: đoàn kết, thủy chung, thanh cao, bất khuất. Là đức tính kiên cường ẩn tàng trong khả năng thích ứng dẻo bền vô hạn trước mọi tai họa thiên nhiên cũng như mọi biến thiên, bão táp và bi kịch lịch sử, cả do đến từ mọi phía lẫn do nội sinh, để trường tồn và phát triển.
Giống như cộng đồng người Việt, tre là lũy thép trước xâm lăng và bão lũ. Tre nhẫn nại chịu oằn mình, ngả rạp trước cuồng phong, bão lớn, để khi gió yên trời lặng lại vươn mình đứng thẳng thành lũy thành rừng, tre già măng mọc vô tận sinh sôi...
Tre xanh hiên ngang, nhũn nhặn, cứng cáp mà dẻo bền vô hạn nên xứng đáng là biểu tượng của cốt cách và các phẩm chất đặc sắc của con người và văn hóa Việt Nam ta.
Hà Quỳnh

Cây tre Việt Nam nét đẹp trong tâm hồn người Việt.