Ninh Bình là một tỉnh nằm ở cửa ngõ cực nam miền Bắc Việt Nam, thuộc khu vực đồng bằng sông Hồng
dù chỉ có 2 huyện duyên hải là Yên Khánh và Kim Sơn có địa hình bằng
phẳng. Quy hoạch xây dựng phát triển kinh tế xếp Ninh Bình vào vùng duyên hải Bắc Bộ.
Vùng đất Ninh Bình xưa là kinh đô của Việt Nam giai đoạn 968 - 1010 với
3 triều đại Đinh, Tiền Lê, Hậu Lý và cũng là địa bàn quan trọng về quân
sự qua các thời kỳ lịch sử. Với vị trí đặc biệt về giao thông, địa
hình, lịch sử văn hóa đồng thời sở hữu 2 khu vực là di sản thế giới và khu dự trữ sinh quyển thế giới, Ninh Bình hiện là một trung tâm du lịch có tiềm năng phong phú và đa dạng.
Ninh Bình nằm ở vị trí ranh giới 3 khu vực địa lý: Tây Bắc, châu thổ sông Hồng và Bắc Trung Bộ. Tỉnh này cũng nằm giữa 3 vùng kinh tế: vùng Hà Nội,
vùng duyên hải Bắc Bộ và vùng duyên hải miền Trung. Ninh Bình nằm ở
trọng tâm của nửa phía Bắc Việt Nam, khu vực các tỉnh từ Thừa Thiên Huế
trở ra.
Điểm cực Đông tại cảng Đò Mười, xã Khánh Thành, Yên Khánh; điểm cực Tây tại rừng Cúc Phương, Nho Quan; điểm cực Nam tại bãi biển gần xã Kim Đông, Kim Sơn và điểm cực Bắc tại vùng núi xã Xích Thổ, Nho Quan. Trung tâm tỉnh là thành phố Ninh Bình cách thủ đô Hà Nội 93 km về phía nam. Thành phố Tam Điệp cách Thủ đô Hà Nội 105 km.
Chùa Bái Đính Ninh Bình
Địa hình
Ở vị trí điểm mút của cạnh đáy tam giác châu thổ sông Hồng, Ninh Bình bao gồm cả ba loại địa hình. Vùng đồi núi và bán sơn địa ở phía tây bắc bao gồm các huyện Nho Quan, Gia Viễn, Hoa Lư, Tam Điệp. Đỉnh Mây Bạc thuộc rừng Cúc Phương với độ cao 648 m là đỉnh núi cao nhất Ninh Bình.[2] Vùng đồng bằng ven biển ở phía đông nam thuộc 2 huyện Kim Sơn và Yên Khánh.
Xen giữa 2 vùng lớn là vùng chiêm trũng chuyển tiếp. Rừng ở Ninh Bình
có đủ cả rừng sản xuất và rừng đặc dụng các loại. Có 4 khu rừng đặc dụng
gồm rừng Cúc Phương, rừng môi trường Vân Long, rừng văn hóa lịch sử môi trường Hoa Lư và rừng phòng hộ ven biển Kim Sơn. Khu rừng đặc dụng Hoa Lư - Tràng An đã được UNESCO công nhận là di sản thế giới thuộc quần thể danh thắng Tràng An.
Ninh Bình có bờ biển dài 18 km. Bờ biển Ninh Bình hàng năm được phù sa
bồi đắp lấn ra trên 100m. Vùng ven biển và biển Ninh Bình đã được UNESCO
công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới. Hiện 2 đảo thuộc Ninh Bình
là đảo Cồn Nổi và Cồn Mờ.
Ninh Bình nằm trong vùng khí hậu cận nhiệt đới ẩm:
mùa hè nóng ẩm, mưa nhiều từ tháng 5 đến tháng 9; mùa đông khô lạnh từ
tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm sau; tháng 4, tháng 10 là mùa xuân và
mùa thu, tuy không rõ rệt như các vùng nằm phía trên vành đai nhiệt đới. Lượng mưa trung bình hàng năm: 1.700-1.800 mm; Nhiệt độ trung bình 23,5 °C; Số giờ nắng trong năm: 1.600-1.700 giờ; Độ ẩm tương đối trung bình: 80-85%.
Tài nguyên đá vôi: Đá vôi là nguồn tài nguyên khoáng sản lớn nhất
của Ninh Bình. Với những dãy núi đá vôi khá lớn, chạy theo hướng tây bắc
– đông nam, qua Nho Quan, Gia Viễn, Hoa Lư, Tam Điệp, Yên Mô,
tới tận biển Đông, dài hơn 40 km, diện tích trên 1.2000ha, trữ lượng
hàng chục tỷ mét khối đá vôi và hàng chục triệu tấn đôlômít. Đây là
nguồn nguyên liệu lớn để sản xuất xi măng và vật liệu xây dựng và một số
hóa chất khác.
Tài nguyên đất sét: Phân bố rải rác ở các vùng đồi núi thấp thuộc xã Yên Sơn, Yên Bình (Tam Điệp), huyện Gia Viễn, Yên Mô, dùng để sản xuất gạch ngói và nguyên liệu ngành đúc.
Tài nguyên nước khoáng: Nước khoáng Ninh Bình chất lượng tốt, tập trung chủ yếu ở Cúc Phương (Nho Quan) và Kênh Gà (Gia Viễn)
có thể khai thác phục vụ sinh hoạt và du lịch với trữ lượng lớn. Đặc
biệt nước khoáng Kênh Gà có độ mặn, thường xuyên ở độ nóng 53÷540C. Nước
khoáng Cúc Phương có thành phần Magiêbicarbonat cao, sử dụng chế phẩm nước giải khát và chữa bệnh.
Tài nguyên than bùn: Trữ lượng khoảng trên 2 triệu tấn, phân bố ở các xã Gia Sơn, Sơn Hà (Nho Quan), Quang Sơn (Tam Điệp), có thể sử dụng để sản xuất phân vi sinh, phục vụ sản xuất nông nghiệp.
Lịch sử - Văn hóa
Lịch sử
Ninh Bình xưa cùng với Thanh Hóa thuộc bộ Quân Ninh, nước Văn Lang. Thời thuộc Hán thuộc quận Giao Chỉ, thời thuộc Đông Ngô về sau thuộc Giao Châu, thuộc Lương là châu Trường Yên.
Năm 968, vua Đinh Tiên Hoàng dẹp xong loạn 12 sứ quân lên ngôi hoàng đế đóng đô tại Hoa Lư và đổi tên gọi Trường Châu thành Trường An.
Năm Thuận Thiên thứ nhất (1010) Lý Thái Tổ dời kinh đô về Thăng Long, và Ninh Bình nằm trong phủ Trường An. Nhưng đến cuối đời Lý có lúc gọi là châu Đại Hoàng Giang
Đầu đời Trần đổi là lộ Trường Yên. Đời Trần Thuận Tông, năm Quang Thắng 10 (1397) đổi trấn Trường Yên làm trấn Thiên Quan.
Thời thuộc Minh lấy lại tên cũ là châu Trường Yên thuộc phủ Kiến Bình.
Đời Lê Thái Tổ lại gọi là trấn. Năm Quang Thuận 10 (1469) đời Lê Thánh Tông định bản đồ toàn quốc, chia trấn Trường Yên làm 2 phủ Trường Yên và Thiên Quan thuộc trấn Sơn Nam với trung tâm đặt tại Vân Sàng. Đời Lê Trung hưng gọi là trấn Thanh Hoa ngoại.
Đời Tây Sơn và đầu Nguyễn vẫn gọi là Thanh Hoa ngoại trấn, gồm 2 phủ:
phủ Trường Yên (sau đổi là Yên Khánh) gồm 3 huyện: Yên Khang (sau đổi
là Yên Khánh), Yên Mô, Gia Viễn, và phủ Thiên Quan (sau đổi là Nho Quan)
gồm 3 huyện: Yên Hoá, Phụng Hoá, Lạc Thổ (sau đổi là Lạc Yên). Năm Gia
Long 5 (1806) đổi Thanh Hoa ngoại trấn làm đạo Thanh Bình. Năm Minh Mệnh
3 (1822) đổi làm đạo Ninh Bình. Năm Minh Mệnh 10 (1829) lại đổi làm
trấn, lập thêm 1 huyện mới Kim Sơn (cộng 7 huyện). Năm thứ 12 (1831) đổi
làm tỉnh Ninh Bình ,
quan đầu tỉnh là tuần phủ, đặt dưới quyền của tổng đốc Hà Ninh (quản
hạt cả vùng Hà Nội đến tận Ninh Bình). Cho đến đời Đồng Khánh không thay
đổi. Đầu đời Thành Thái cắt huyện Lạc Yên về tỉnh Hoà Bình mới lập.
Ngày 27 tháng 12 năm 1975, Ninh Bình hợp nhất với các tỉnh Nam Định và Hà Nam thành tỉnh Hà Nam Ninh rồi lại tái lập ngày 12 tháng 8 năm 1991. Khi tách ra, tỉnh Ninh Bình có diện tích 1.386,77 km², dân số 787.877 người, gồm 2 thị xã Ninh Bình (tỉnh lị), Tam Điệp và 5 huyện: Gia Viễn, Hoa Lư, Hoàng Long, Kim Sơn, Tam Điệp. Ngày 23 tháng 11 năm 1993, huyện Hoàng Long đổi lại tên cũ là huyện Nho Quan. Ngày 4 tháng 7 năm 1994, huyện Tam Điệp đổi lại tên cũ là huyện Yên Mô và tái lập huyện Yên Khánh từ 10 xã của huyện Tam Điệp cũ và 9 xã của huyện Kim Sơn. Ngày 7 tháng 2 năm 2007, chuyển thị xã Ninh Bình thành thành phố Ninh Bình. Ngày 6 tháng 4 năm 2015, chuyển thị xã Tam Điệp thành thành phố Tam Điệp.
Về mặt quân sự, Ninh Bình cũng giữ một vị trí then chốt vì đèo Ba Dội nằm trong dãy Tam Điệp là một cửa giao thông hiểm yếu giữa Ninh Bình và Thanh Hóa, dùng đường bộ từ Thăng Long vào Thanh Hóa hay từ Đàng Trong ra Đàng Ngoài, đều phải vượt đèo này. Hiện tại, nơi đây là đại bản doanh của Quân đoàn 1
- Binh đoàn Quyết Thắng, là một trong bốn binh đoàn chủ lực của quân
đội nhân dân Việt Nam. Các đơn vị quân đội khác đóng quân trên địa bàn
Ninh Bình gồm có: Lữ đoàn 279 (Phường Nam Sơn, thành phố Tam Điệp); Lữ đoàn 241 (Quỳnh Lưu, Nho Quan); Trung đoàn 202 (Phú Lộc, Nho Quan); Kho J 102 (Thạch Bình, Nho Quan); Sư đoàn 350 (Bích Đào, thành phố Ninh Bình); Viện Quân y 5 (Phúc Thành, TP Ninh Bình); Đồn Biên phòng Kim Sơn và Đồn Biên phòng cửa khẩu cảng Ninh Bình (Kim Đông, Kim Sơn).
Ninh Bình nằm ở vùng giao thoa giữa các khu vực: Tây Bắc, đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ. Đặc điểm đó đã tạo ra một nền văn hóa Ninh Bình tương đối năng động, phát triển trên nền tảng văn minh châu thổ sông Hồng.
Đây là vùng đất phù sa cổ ven chân núi có con người cư trú từ rất sớm.
Các nhà khảo cổ học đã phát hiện trầm tích có xương răng đười ươi và các
động vật trên cạn ở núi Ba (Tam Điệp) và một số hang động khác của kỳ đồ đá cũ thuộc nền Văn hóa Tràng An; động Người Xưa (Cúc Phương) và một số hang động ở Tam Điệp, Nho Quan có di chỉ cư trú của con người thời văn hoá Hoà Bình. Sau thời kỳ văn hoá Hoà Bình, vùng đồng bằng ven biển Ninh Bình là nơi định cư của con người thời đại đồ đá mới Việt Nam. Di chỉ Đồng Vườn (Yên Mô)
đã được định niên đại muộn hơn di chỉ Gò Trũng. Cư dân cổ di chỉ Đồng
Vườn đã phát triển lên cư dân cổ di chỉ Mán Bạc (Yên Thành, Yên Mô)
ở giai đoạn văn hoá đồ đồng từ cuối Phùng Nguyên đến đầu Đồng Đậu. Ninh
Bình là địa bàn có nhiều di tích khảo cổ học thuộc các thời kỳ văn hóa Tràng An, Hòa Bình, Bắc Sơn, Đa Bút và Đông Sơn.
Vùng đất Ninh Bình là kinh đô của Việt Nam thế kỷ X, mảnh đất gắn với sự nghiệp của 6 vị vua thuộc ba triều đại Đinh - Lê – Lý với các dấu ấn lịch sử: Thống nhất giang sơn, đánh Tống - dẹp Chiêm và phát tích quá trình định đô Hà Nội.
Do ở vào vị trí chiến lược ra Bắc vào Nam, vùng đất này đã chứng kiến
nhiều sự kiện lịch sử oai hùng của dân tộc mà dấu tích lịch sử còn để
lại trong các đình, chùa, đền, miếu, từng ngọn núi, con sông. Đây còn là
vùng đất chiến lược để bảo vệ Thăng Long của triều đại Tây Sơn với phòng tuyến Tam Điệp, là căn cứ để nhà Trần 2 lần chiến thắng giặc Nguyên - Mông với hành cung Vũ Lâm, đất dựng nghiệp của nhà Hậu Trần với đế đô ở Yên Mô, các căn cứ quân sự khác như thành nhà Mạc, thành nhà Hồ hiện vẫn còn dấu tích ở Yên Mô...
Thế kỷ XVI - XVII, đạo Công giáo được truyền vào Ninh Bình, dần dần hình thành trung tâm Công giáo Phát Diệm, nay là giáo phận Phát Diệm đặt tại Kim Sơn với 60% tổng số giáo dân toàn tỉnh. Bên cạnh văn hoá của cư dân Việt cổ, Ninh Bình còn có "văn hoá mới" của
cư dân ven biển. Dấu ấn về biển tiến còn in đậm trên đất Ninh Bình.
Những địa danh cửa biển như: Phúc Thành, Đại An, Con Mèo Yên Mô, cửa Càn, cửa biển Thần Phù
cùng với các con đê lịch sử như đê Hồng Đức, đê Hồng Lĩnh, đê Đường
Quan, đê Hồng Ân, đê Hoành Trực, đê Văn Hải, đê Bình Minh I, đê Bình
Minh II... Cho đến nay vùng đất Ninh Bình vẫn tiến ra biển mỗi năm gần
100 m. Ninh Bình là một tỉnh mở rộng không gian văn hoá Việt xuống biển
Đông, đón nhận các luồng dân cư, các yếu tố văn hoá từ Bắc vào Nam, từ
biển vào. Kinh tế biển đóng vai trò quan trọng nổi bật như nghề đánh bắt
cá biển, nuôi tôm sú, tôm rảo, nuôi cua... Nếp sống của cư dân lấn biển
mang tính chất động trong vùng văn hoá môi trường đất mở.
Dãy núi đá vôi ngập nước tạo ra nhiều hang động kỳ thú như: Tam Cốc - Bích Động, động Vân Trình, động Tiên, động Thiên Hà, Tràng An, động Mã Tiên... Bích Động được mệnh danh là "Nam thiên đệ nhị động", Địch Lộng là "Nam thiên đệ tam động". Ở phía nam thành phố Ninh Bình có một quả núi giống hình một người thiếu nữ nằm ngửa nhìn trời gọi là núi Ngọc Mỹ Nhân.
Một yếu tố khác vô cùng quan trọng, góp phần không nhỏ làm nên diện mạo
đa dạng, phong phú của văn hoá Ninh Bình, đó là sự lưu lại dấu ấn văn
hoá của các tao nhân mặc khách khi qua vùng sơn thanh thuỷ tú này. Các
đế vương, công hầu, khanh tướng, danh nhân văn hoá lớn như Trương Hán Siêu, Trần Thái Tông, Lê Thánh Tông, Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương, Tản Đà, Xuân Quỳnh
về đây, xếp gương, đề bút, sông núi hoá thành thi ca. Nhân cách bác học
và phẩm cách văn hoá lớn của các danh nhân đó đã thấm đẫm vào tầng văn
hoá địa phương, được nhân dân tiếp thụ, sáng tạo, làm giàu thêm sắc thái
văn hoá Ninh Bình.
Hệ thống các di tích lịch sử - văn hóa ở Ninh Bình gắn liền với tín
ngưỡng của vùng đất sinh Vua, sinh Thánh, sinh Thần thông qua các đền
thờ Vua (đặc biệt là các Vua Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Trần Thái Tông, Quang Trung và Triệu Quang Phục với số lượng vài chục đền thờ mỗi vị); thờ Thánh (Nguyễn Minh Không và các tổ nghề); thờ Thần (phổ biến là các vị thần Thiên Tôn, thần Cao Sơn và thần Quý Minh trong không gian văn hóa Hoa Lư tứ trấn). Ninh Bình là vùng đất phong phú các lễ hội văn hóa đặc sắc như Lễ hội cố đô Hoa Lư, lễ hội chùa Bái Đính, lễ hội đền Nguyễn Công Trứ, lễ hội đền Thái Vi... Các lễ hội khác: Lễ hội Báo bản làng Nộn Khê, lễ hội Yên Cư, hội thôn Tập Minh, lễ hội động Hoa Lư, đền Thánh Nguyễn, đền Dâu, hội vật Yên Vệ, lễ hội đền Trần Ninh Bình... các công trình kiến trúc văn hóa như đền Vua Đinh Tiên Hoàng, đền vua Lê Đại Hành, nhà thờ Phát Diệm, chùa Bái Đính, đền Thánh Nguyễn,
làng chèo Phúc Trì, Nam Dân, Thượng Kiệm, những trung tâm hát chầu văn,
xẩm, ca trù ở đền Dâu, phủ Đồi... Ninh Bình là đất tổ của nghệ thuật
hát Chèo, là quê hương các làn điệu hát xẩm, ca trù và của nhiều làng
nghề truyền thống như nghề điêu khắc đá Ninh Vân - Hệ Dưỡng, Xuân Vũ,
nghề mộc Phúc Lộc, nghề thêu ren Văn Lâm, nghề chiếu cói ở Kim Sơn...
Giáo sư, tiến sỹ Đinh Gia Khánh; Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Giáo sư Nguyễn Lương Ngọc, Nguyên Hiệu trưởng trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Quang, Nghệ sỹ Nhân dân, Nguyên Hiệu
trưởng trường Đại học Sân khấu Điện ảnh, nguyên Thứ trưởng Bộ văn hoá -
Thông tin.
Giáo sư, Tiến sĩ, nhà giáo nhân dân Nguyễn Ngọc San, trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Tử Siêm, nguyên Cục trưởng Cục Khuyến nông, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. vv...
Ninh Bình cũng là vùng đất gắn với đỉnh cao sự nghiệp của các danh nhân như Doanh điền Nguyễn Công Trứ, Bà tổ hát chèo Phạm Thị Trân,...
Du lịch Hoa Lư, Tam cốc, Ninh Bình
Hạ tầng
Giao thông
Quốc lộ 10 vào thành phố Ninh Bình
Ninh Bình là một điểm nút giao thông quan trọng, có 9 quốc lộ (trong
đó có 6 quốc lộ khởi đầu và 3 quốc lộ đi qua) dàn đều trên tất cả các
huyện, thành phố, thị xã trong tỉnh:
Đường Bái Đính - Ba Sao - Hà Nội là tuyến quốc lộ mới đang được nâng cấp; đoạn cầu Trường Yên - Đá Hàn dài 16 km.
Ninh Bình cũng là điểm đầu của 3 dự án đường cao tốc là: đường cao
tốc Ninh Bình - Cầu Giẽ; Ninh Bình - Thanh Hóa và Ninh Bình - Hải Phòng - Quảng Ninh. Bến xe Ninh Bình nằm gần nút giao thông giữa quốc lộ 1 và quốc lộ 10 ở thành phố Ninh Bình. Mạng lưới giao thông tỉnh lộ khá thuận tiện với những tuyến xe buýt nội tỉnh.
Về giao thông đường sắt Ninh Bình có trục đô thị Tam Điệp – Ninh Bình nằm trên tuyến đường sắt Bắc-Nam. Trên địa bàn tỉnh có các ga Ninh Bình, ga Cầu Yên, ga Ghềnh và ga Đồng Giao.
Về giao thông đường thủy Ninh Bình có hệ thống sông hồ dày đặc: sông Đáy là sông lớn nhất chảy vào giữa ranh giới Ninh Bình với Hà Nam, Nam Định. Hệ thống sông Hoàng Long chảy nội tỉnh cung cấp tưới tiêu cho các huyện phía Bắc. sông Vạc, Sông Càn với nhiều nhánh nhỏ ở các huyện phía Nam. Các sông nội tỉnh khác: sông Vân, sông Bôi, sông Lạng, sông Bến Đang và các hồ lớn như hồ Đồng Thái, hồ Yên Quang, hồ Yên Thắng đem lại nguồn lợi đáng kể về tưới tiêu, giao thông và khai thác thuỷ sản. Cảng Ninh Phúc là cảng sông đầu mối quốc gia. Ngoài ra có cảng Ninh Bình, cảng Cầu Yên, cảng Gián Khẩu, cảng tổng hợp Kim Sơn và cảng Phát Diệm... Hệ thống đường thuỷ gồm 22 tuyến sông trong đó Trung ương quản lý 4 tuyến (sông Đáy, sông Hoàng Long, sông Vạc và kênh nhà Lê) với tổng chiều dài gần 364,3 km.
Có 4 cảng chính do trung ương quản lý là cảng Ninh Bình, cảng Ninh Phúc, cảng ICD Phúc Lộc và cảng Cầu Yên. Cảng K3 (nhà máy nhiệt điện Ninh Bình)
cũng đã được nâng cấp là cảng chuyên dụng. Các bến xếp dỡ hàng hoá, khu
neo tránh tàu thuyền nằm trên các bờ sông và cửa sông. Cảng sông Ninh
Bình có thể đạt công suất 9 triệu tấn/năm, chỉ đứng sau Hà Nội ở miền
Bắc.
Một số Cầu thông suốt giao thông có quy mô lớn như: cầu Ninh Bình, cầu Non Nước, cầu Gián Khẩu, cầu Nam Bình, cầu Trường Yên, cầu Kim Chính.
Đô thị
Theo
Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống đô thị Ninh Bình đến năm 2030,
tầm nhìn 2050, tỉnh Ninh Bình sẽ có 1 đô thị trung tâm loại I là thành phố Ninh Bình mở rộng khoảng 21.124 hecta, 1 đô thị loại II là Tam Điệp, 2 đô thị loại III là Nho Quan, Phát Diệm và 15 đô thị khác là: Me, Yên Ninh, Yên Thịnh, Gián Khẩu, Rịa, Ngã ba Anh Trỗi, Gia Lâm, Khánh Thành, Khánh Thiện, Vân Long, Bút, Lồng, Bình Minh, Kim Đông, Cồn Nổi. Quy mô với tổng diện tích quy hoạch được xác định là gần 1.390 hecta. Quy hoạch cũng xác định thành phố Ninh Bình sẽ trở thành thành phố trực thuộc Trung ương đến năm 2030 với dân số 1 triệu người.
Đô thị Ninh Bình hiện là đô thị loại II. Dự kiến giai đoạn 2015-2020
sẽ điều chỉnh mở rộng phạm vi, ranh giới để trở thành đô thị loại I như
sau: Lấy thành phố Ninh Bình làm trung tâm và sáp nhập toàn bộ diện tích huyện Hoa Lư, một phần đất của thành phố Tam Điệp, Yên Mô, Yên Khánh, Gia Viễn, Nho Quan.
Thành phố Ninh Bình là trung tâm văn hóa, lịch sử, du lịch cấp Quốc
gia, có ý nghĩa Quốc tế. Là đô thị đầu mối giao thông, cửa ngõ phía Nam vùng duyên hải Bắc Bộ;.
Đô thị Tam Điệp:
là thành phố trực thuộc tỉnh, định hướng đến năm 2020 là đô thị loại
II. Là trung tâm kinh tế, văn hóa xã hội, khoa học kỹ thuật, dịch vụ, du
lịch, công nghiệp. Là đô thị đầu mối giao thông và có vị trí quan trọng
về mặt an ninh quốc phòng.
Đô thị Phát Diệm:
định hướng giai đoạn 2015-2020 trở thành đô thị loại IV và là thị xã
trực thuộc tỉnh. Là trung tâm kinh tế, văn hóa xã hội vùng Đông Nam tỉnh
Ninh Bình; có ưu thế phát triển dịch vụ du lịch, tiểu thủ công nghiệp,
nông nghiệp và nuôi trồng thủy hải sản. Là trung tâm dịch vụ du lịch văn
hóa, lịch sử, sinh thái và tôn giáo tín ngưỡng phía Bắc Việt Nam.
Đô thị Nho Quan:
Hiện tại là đô thị loại V, định hướng giai đoạn 2015-2020 trở thành đô
thị loại IV và là Thị xã trực thuộc tỉnh. Là trung tâm kinh tế, văn hóa
xã hội vùng Tây Bắc tỉnh Ninh Bình. Là đô thị du lịch, công nghiệp, dịch
vụ, thương mại khu vực Tây Bắc tỉnh Ninh Bình.
Đô thị Rịa sẽ trở thành trung tâm huyện mới Nho Quan và đô thị Bình Minh sẽ trở thành trung tâm huyện mới Kim Sơn.
Đô thị Vân Long và đô thị Cồn Nổi được xác định là những đô thị du lịch.
Ninh Bình có vị trí quan trọng của vùng cửa ngõ miền Bắc và vùng kinh
tế trọng điểm phía Bắc. Đây là nơi tiếp nối giao lưu kinh tế và văn hoá
giữa khu vực châu thổ sông Hồng với Bắc Trung Bộ, giữa vùng đồng bằng Bắc Bộ với vùng rừng núi Tây Bắc. Thế mạnh kinh tế nổi bật của Ninh Bình là các ngành công nghiệp vật liệu xây dựng và du lịch.
Năm 2015, Ninh Bình là địa phương đứng thứ 6 ở Việt Nam chỉ sau Tp
HCM, Hà Nội, Bình Dương, Quảng Ninh, Đồng Nai về số doanh nghiệp tư nhân
lớn trong tốp 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam với 11 doanh nghiệp
là: Công ty cp ô tô Hyundai Thành Công, Tập đoàn The Vissai, Công ty cp
Xi măng Hướng Dương, DN TNXD Xuân Trường, Công ty TNHH ĐTXD và PT Xuân
Thành, Công ty cp xăng dầu dầu khí Ninh Bình, DNTN Nam Phương, Công ty
TNHH Hoàng Hà, Tập đoàn ThaiGroup, Tập đoàn Công nghiệp Quang Trung, Tập
đoàn Cường Thịnh Thi.
Năm 2010 chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh
xếp thứ 11/63, liên tục nằm trong nhóm tỉnh đứng đầu miền Bắc. Ninh
Bình là một trong những tỉnh thu hút vốn đầu tư nước ngoài lớn của Việt
Nam. Cơ cấu kinh tế trong GDP năm 2014: Công nghiệp - xây dựng: 46,08%;
Nông, lâm - ngư nghiệp: 13,94%; Dịch vụ: 39,98%
Thung Nham Vùng lõi Du lịch sinh thái Tràng An, NINH BÌNH
Ninh Bình có tiềm năng và thế mạnh phát triển công nghiệp vật liệu xây dựng với số lượng nhà máy sản xuất xi măng nhiều
trong đó nổi bật là các doanh nghiệp xi măng The Vissai, xi măng Hệ
Dưỡng (công suất 3,6 triệu tấn/năm), xi măng Tam Điệp, xi măng Phú Sơn,
xi măng Duyên Hà, xi măng Hướng Dương... Sản phẩm chủ lực của địa phương
là xi măng, đá, thép, vôi, gạch...
Ninh Bình hiện có 7 khu công nghiệp sau:
Khu công nghiệp Khánh Cư: nằm ở huyện Yên Khánh, bên quốc lộ 10
Khu công nghiệp Kim Sơn nằm trong khu kinh tế tổng hợp ven biển có diện tích 500 ha thuộc huyện Kim Sơn, gần đường quốc lộ ven biển Việt Nam.
Ninh Bình còn có 22 cụm công nghiệp với diện tích 880 ha. Các dự án thuộc khu công nghiệp lớn như: Nhà máy đạm Ninh Bình,Công
ty Phân lân Ninh Bình (một trong 4 công ty sản xuất phân lân lớn nhất
cả nước), Nhà máy xi măng The Vissai; Nhà máy sản xuất và lắp ráp ô tô
Thành Công; Nhà máy may xuất khẩu Nien Hsing; Nhà máy sản xuất gia công
giày, dép xuất khẩu ADORA; Nhà máy xi măng Tam Điệp... Giá trị sản xuất
công nghiệp năm 2010 đạt 3.242 tỷ đồng, chiếm 33,6% giá trị sản xuất
công nghiệp toàn tỉnh, nộp ngân sách Nhà nước 665 tỷ đồng, chiếm 22% thu
ngân sách toàn tỉnh; kim ngạch xuất khẩu đạt 39,6 triệu USD, chiếm 49%
kim ngạch xuất khẩu toàn tỉnh. Năm 2011, giá trị sản xuất công nghiệp ước đạt 12.826 tỷ đồng, tăng 4.168 tỷ đồng so với thực hiện năm 2010.
Về thu hút đầu tư, Ninh Bình đã có những dự án công nghiệp với mức
đầu tư lớn được xây dựng như: Nhà máy Luyện, Cán thép chất lượng cao
Kyoei Việt Nam với công suất triệu tấn/năm, công nghệ tự động hóa tiên
tiến nhất khu vực Đông Nam Á giải quyết việc làm cho 1500 lao động. Nhà máy đạm Ninh Bình
công suất 56 vạn tấn/năm, nhà máy sản xuất phụ tùng động cơ tàu thuỷ
Vinashin, nhà máy sản xuất sôđa, nhà máy sản xuất phôi thép Ninh Bình.
Nghề thủ công truyền thống địa phương có: thêu ren Văn Lâm, đá mỹ nghệ Ninh Vân ở Hoa Lư, dệt chiếu và làm hàng cói mỹ nghệ ở Kim Sơn, Yên Khánh..., đan lát mâytre ở Gia Viễn, Nho Quan, làng nghề mộc Phúc Lộc, Ninh Phong (Tp Ninh Bình).
Nông nghiệp
Vùng ven biển Kim Sơn là khu dự trữ sinh quyển thế giới
Ninh Bình có lợi thế phát triển ngành nông nghiệp đa dạng nhiều thành
phần. Các vùng chuyên canh nông nghiệp chính của tỉnh: vùng nông trường
Đồng Giao chuyên trồng cây công nghiệp như cây dứa thơm, vùng Kim Sơn
trồng cây cói làm chiếu, hàng mỹ nghệ, nuôi tôm sú, hải sản, khu vực
làng hoa Ninh Phúc, Ninh Sơn trồng hoa và rau sạch. Cơ cấu Nông, lâm,
thuỷ sản trong GDP của tỉnh, năm 2007 đạt 26% (mục tiêu đến năm 2010 là
17%). Lĩnh vực nuôi thuỷ sản phát triển khá ổn định, nhất là ở khu vực
nuôi thả thuỷ sản nước ngọt. Diện tích nuôi thuỷ sản năm 2007 đạt 9.021
ha, tăng 27,7% so với năm 2004; trong đó diện tích nuôi thả vùng nước
ngọt đạt 6.910 ha, nuôi thuỷ sản nước lợ 2.074 ha. Sản lượng thuỷ sản
năm 2007 đạt 18.771 tấn. Trong đó sản lượng tôm sú đạt 1.050 tấn, cua
biển đạt 1.280 tấn. Tổng giá trị thuỷ sản năm 2007 đạt 350 tỷ đồng, tăng
73,4 tỷ đồng so với năm 2004. Về hạ tầng, tỉnh đang đầu tư, nâng cấp,
xây mới nhiều trạm bơm nước, kênh mương. Các tuyến đê quan trọng như: đê
biển Bình Minh II; đê tả, hữu sông Hoàng Long; đê Đầm Cút, đê Năm Căn, hồ Yên Quang, âu Cầu Hội... được nâng cấp theo hướng kiên cố hoá.
Thương mại - Dịch vụ
Bệnh viện đa khoa 700 giường
Ninh Bình có vị trí hội tụ giao thông liên vùng rất thuận lợi cho
phát triển lưu thông hàng hóa với các địa phương khác trong cả nước. Về
dịch vụ hạ tầng du lịch, Ninh Bình có điều kiện phát triển đa dạng các
loại hình du lịch: sinh thái - nghỉ dưỡng, văn hóa - lịch sử - tâm linh,
du lịch mạo hiểm, thể thao.
Ninh Bình đang có nhiều nỗ lực kêu gọi đầu tư vào lĩnh vực du lịch,
dịch vụ. Tỉnh coi đây là lĩnh vực kinh tế mũi nhọn. Tốc độ tăng giá trị
sản xuất các ngành dịch vụ đạt 16%
Từ năm 2004, Sở Công thương Ninh Bình đã xây dựng quy hoạch mạng lưới
chợ trên địa bàn tỉnh đến năm 2010 và định hướng đến năm 2015. Năm 2008,
toàn tỉnh có 107 chợ, trong đó hiện có Chợ Rồng ở thành phố Ninh Bình
là chợ loại 1 và 5 chợ loại 2. Các chợ Rồng, chợ Đồng Giao, chợ Nam
Dân, chợ Ngò đều được Bộ Công thương quy hoạch thành chợ đầu mối tổng
hợp, 3 chợ đầu mối nông sản được đầu tư xây mới là chợ thủy sản Kim
Đông, chợ rau quả Tam Điệp và chợ nông sản Nho Quan.
Thể thao - Y tế - Giáo dục
Từ năm 2005 tỉnh có một đội bóng chuyền hạng mạnh là Tràng An Ninh Bình,
một đội bóng mạnh trong hệ thống thi đấu bóng chuyền Việt Nam, đoạt
danh hiệu vô địch quốc gia các năm 2006, 2010 và năm 2012. Các môn thể
thao thế mạnh khác của Ninh Bình là vật, cầu lông và bóng bàn. Một số
vận động viên thể thao Ninh Bình tiêu biểu như Nguyễn Đình Cương, Trương Thanh Hằng...
Trước năm 2014, Ninh Bình cùng với Hà Nội, Hải Phòng là 3 địa phương ở phía bắc Việt Nam có đội bóng chuyên nghiệp tham gia giải bóng đá vô địch quốc gia. Câu lạc bộ bóng đá Xi măng The Vissai Ninh Bình lấy sân vận động Tràng An làm sân nhà. sân vận động Ninh Bình là sân vận động cấp 1. Tuy nhiên, từ sau vụ bán độ năm 2014, Câu lạc bộ này đã giải thể.
Từ năm 2010, ngành Y tế Ninh Bình hiện có 2 bệnh viện quân đội là Bệnh viện Quân y 5 của Quân khu 3 và bệnh viện Quân y 145 của Quân đoàn 1; 7 bệnh viện tuyến tỉnh đó là bệnh viện đa khoa Ninh Bình,
bệnh viện Y học cổ truyền Ninh Bình (100 giường), Bệnh viện điều dưỡng -
PHCN (100 giường), bệnh viện Lao và bệnh phổi Ninh Bình (100 giường),
Bệnh viện Tâm thần Ninh Bình (100 giường), Bệnh viện Sản - Nhi Ninh Bình
(200 giường) và bệnh viện Mắt Ninh Bình (50 giường).
Về giáo dục và đào tạo tỉnh có Trường Đại học Hoa Lư và 5 trường cao đẳng: Trường Cao đẳng nghề Cơ giới Ninh Bình; Trường Cao đẳng nghề LILAMA-1; Trường Cao đẳng Y tế Ninh Bình; Trường Cao đẳng Nghề số 13 và Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Xây dựng Tam Điệp. Năm 2011, Ninh Bình cùng với Nam Định là 2 tỉnh dẫn đầu về tỷ lệ đỗ tốt nghiệp THPT với 99,8%. Kỳ thi tuyển sinh vào các trường đại học, cao đẳng năm 2013, tỉnh Ninh Bình xếp thứ 2 toàn quốc về điểm bình quân 3 môn thi của các thí sinh.
Ninh Bình có tiềm năng du lịch rất lớn, là nơi có tới 3 danh hiệu UNESCO với quần thể di sản thế giới Tràng An, ca trù và khu dự trữ sinh quyển thế giới Bãi ngang - Cồn Nổi. Nơi đây sở hữu nhiều danh lam, thắng cảnh và di tích lịch sử văn hoá nổi tiếng như:
Cố đô Hoa Lư
là kinh đô của nhà nước phong kiến tập quyền đầu tiên ở Việt Nam, hiện
còn nhiều di tích cung điện, đền, chùa, lăng mộ... liên quan đến các
triều đại Đinh, Tiền Lê và Lý. Nơi đây được Chính phủ Việt Nam xếp hạng
là di tích quốc gia đặc biệt.
Chùa Bái Đính là một quần thể gồm khu chùa cổ và khu chùa mới với quy mô là ngôi chùa lớn nhất Đông Nam Á.
Quần thể danh thắng Tràng An với hệ thống các hang động, thung nước, rừng cây và các di tích lịch sử gắn với kinh thành xưa của cố đô Hoa Lư. Nơi đây có 3 vùng lõi đã được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt và được Unesco công nhận là di sản thế giới.
Khu du lịch Tam Cốc - Bích Động
đã được tặng chữ: "Nam thiên đệ nhị động" hay "vịnh Hạ Long cạn" cũng
được công nhận di tích thắng cảnh hạng đặc biệt với các điểm du lịch
như: Tam Cốc, đền Thái Vi, chùa Bích Động, động Tiên, hang Bụt, thung Nắng, thung Nham, vườn chim v.v.
Vườn quốc gia Cúc Phương
với diện tích rừng nguyên sinh khoảng 22.000 ha, là rừng quốc gia đầu
tiên của Việt Nam. Nơi đây có nhiều động thực vật quý hiếm, có cây chò
ngàn năm tuổi, có động Người Xưa.
Nhà thờ Phát Diệm
là công trình kiến trúc tôn giáo kết hợp hài hòa giữa kiến trúc phương
đông và phương tây. Là một công trình kiến trúc đá độc đáo.
Công viên động vật hoang dã quốc gia Việt Nam
là nơi bảo tồn và phát triển nguồn gen các loài động vật quý hiếm với
khoảng 3.000 cá thể thuộc 250 loài, cung cấp dịch vụ du lịch, vui chơi
giải trí.
Vùng ven biển Kim Sơn - Cồn Nổi với những giá trị kiến tạo địa chất và đa dạng sinh học nổi bật toàn cầu được UNESCO đưa vào danh sách các địa danh thuộc khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng, là một khu dự trữ sinh quyển thế giới tại Việt Nam.
Lễ hội Trường Yên
là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Là một trong những lễ hội
lớn nhất ở Việt Nam, hiện đang được đề nghị tổ chức theo nghi thức Nhà
nước với vai trò là ngày Quốc lễ.
Ngoài ra, Vườn quốc gia Cúc Phương, hệ thống núi rừng Cố đô Hoa Lư, khu sinh thái Tràng An là những khu vực của Việt Nam có thể được UNESCO công nhận công viên địa chất toàn cầu
Năm 2013, ngành du lịch Ninh Bình
đón được 4,5 triệu lượt du khách, trong đó khách quốc tế là 520.000
lượt; doanh thu đạt 920 tỷ đồng. Năm 2014, ngành đặt mục tiêu phấn đấu
đón 4,7 triệu lượt khách, trong đó khách quốc tế là 600.000 lượt, khách
nội địa là 4,1 triệu lượt.
Theo Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm
nhìn đến năm 2030. Ninh Bình cùng với Hà Nội và Quảng Ninh được xác
định là các trung tâm du lịch của khu vực đồng bằng sông Hồng và duyên
hải Đông Bắc.
Theo Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống đô thị Ninh Bình đến năm 2030, thành phố Ninh Bình sẽ trở thành một thành phố du lịch; khu vực Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long sẽ trở thành thị trấn Vân Long với vai trò là một đô thị du lịch ở phía bắc Ninh Bình khu vực Cồn Nổi sẽ trở thành thị trấn Cồn Nổi với vai trò là một đô thị du lịch phía nam Ninh Bình.
Được tỉnh xác định là lĩnh vực kinh tế mũi nhọn (Định hướng thu nhập du lịch thuần tuý >10%). Trong những năm gần đây, ngành Du lịch Ninh Bình đang khai thác hiệu quả những tiềm năng, thế mạnh góp phần vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế của toàn tỉnh.
Ninh Bình được xác định là một trung tâm du lịch của vùng duyên hải Bắc Bộ, sẽ trở thành thành phố du lịch trong tương lai.
Đặc sản ẩm thực
Đặc sản Ninh Bình nổi tiếng gồm có các món ăn chế biến từ thịt dê núi Ninh Bình, Rượu Kim Sơn, nem chua (Yên Mạc - Yên Mô), miến lươn, cá rô Tổng Trường, dứa Đồng Giao và cơm cháy Ninh Bình. Đặc biệt phát triển mạnh ở các khu du lịch và dọc theo tuyến quốc lộ 1A.
Trong các đặc sản Ninh Bình thì thịt dê núi Ninh Bình
là nổi tiếng và độc đáo nhất. Thịt dê Ninh Bình ngon hơn các vùng khác
vì: Dê ở đây nuôi trên núi đá vôi, ăn đa dạng các loại lá cây nên thịt
săn chắc hơn so với dê thả đồi; Món ăn từ thịt dê được đi kèm với các
loại rau thơm địa phương như lá đinh lăng, lá mơ, lá sung và thịt dê
được địa phương xây dựng thành món ẩm thực đặc trưng, đậm đà hương vị
sông núi quê hương, được kế thừa truyền thống với những bí quyết riêng,
biến thịt dê thành món đặc sản nổi tiếng.
Thơ ca, văn học
Trương Hán Siêu có thể coi là người có công đầu phát hiện và khai thác vẻ đẹp Ninh Bình qua hình ảnh núi Non Nước. Ông đặt tên núi là Dục Thúy Sơn
và là người đầu tiên lưu bút tích một bài thơ cho các thi sĩ đến thưởng
ngoạn, ngắm cảnh làm những bài thơ khắc vào hệ thống đá núi, hang động ở
Ninh Bình. Các vua nhà Hậu Lê cũng đặt hành cung ở trên núi Dục Thúy Sơn
để đến chơi thăm và vịnh thơ. Hiếm có ngọn núi nào có trên 30 bài thơ
văn khắc vào núi như núi Thuý và còn đến hàng trăm bài thơ vịnh cảnh của
các nhà thơ qua các triều đại: Trần Anh Tông, Phạm Sư Mạnh, Trương Hán Siêu, Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Phan Huy Ích, Ngô Thì Nhậm, Ninh Tốn, Cao Bá Quát, Nguyễn Khuyến, Phạm Văn Nghị... Bài thơ "Dục Thúy Sơn khắc thạch" của Trương Hán Siêu nói về vẻ đẹp núi Dục Thúy ở thành phố Ninh Bình được khắc bên sườn núi, hãy còn bút tích. Các thắng cảnh nằm ở cửa ngõ Ninh Bình như Kẽm Trống và Đèo Ba Dội trên quốc lộ 1A; núi Non Nước, núi Ngọc Mỹ nhân gần quốc lộ 10 đều rất nổi tiếng từ xa xưa trong thơ ca.
Bài thơ "Dục Thuý sơn" của Nguyễn Trãi vừa lột tả vẻ đẹp của thiên nhiên Ninh Bình vừa thể hiện một tâm hồn đẹp và tinh tế về con người và đất nước của Nguyễn Trãi, đó là thái độ trân trọng tha thiết đối với những giá trị văn hóa dân tộc qua tình cảm mà ông dành cho Trương Hán Siêu và vùng đất cố đô:
Nữ sĩ Xuân Hương có 2 bài thơ là Kẽm Trống và Đèo Ba Dội nổi tiếng khi đến và chia tay Ninh Bình. Bài thơ Kẽm Trống mở đầu bằng cái nhìn rất cá tính của bà:
Hai bên thì núi, giữa thì sông
Có phải đây là Kẽm Trống không?
Bài Đèo Ba Dội vừa mô tả cảnh đẹp vừa hàm chứa những ẩn ý:
Ninh Bình là
tỉnh ở phía nam đồng bằng Bắc Bộ. Thiên nhiên đã ban tặng cho vùng đất
này nhiều danh lam thắng cảnh kỳ thú được nhiều khách du lịch trong và
ngoài nước biết đến, một điểm du lịch tiềm năng của cả nước
Du lịch Ninh Bình được biết đến với nhiều hang động nổi tiếng như Tam Cốc – Bích Động,
Địch Lộng, động Tiên, động Hoa Sơn…Vườn quốc gia Cúc Phương nổi tiếng
với hệ động thực vật phong phú, đa dạng ở đây có cây chò 1,000 năm tuổi.
Vùng đất này còn có rất nhiều di tích lịch sử văn hóa tôn giáo như cố
đô Hoa Lư, quần thể nhà thờ đá Phát Diệm, chùa Non Nước…Tất cả những di
tích này đã trở thành những điểm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài
nước.
Ngoài những danh lam thắng cảnh Ninh
Bình còn nổi tiếng với những món ăn đặc sản đã gắn liền với tên tuổi của
vùng đất này như cơm cháy, thịt dê, rượu kim sơn .. .. đến với du lịch
Ninh Bình việc tìm chỗ nghỉ chân hợp lí là một vấn đề luôn khiến du
khách phải đắn đó. Nằm trong khu du lịch Tam Cốc - Bích Động, giao thông thuận lợi cho việc di chuyển đến các địa danh du lịch Ninh Bình nổi tiếng. Khách sạn Thế Long cung cấp các phòng nghỉ tiện nghi cho du khách với hệ thông khách sạn và nhà hàng Thế Long trong
khuôn viên rộng lớn thoáng đãng sẽ làm du khách cảm thấy thoải mái khi
chọn đây là địa điểm nghỉ chân, ngoài những dịch vụ về phòng nghỉ và ăn
uống khách sạn Thế Long còn
có dịch vụ cho thuê xe du lịch như xe đạp địa hình, xe máy, xe ô tô 4
chỗ, 7 chỗ, 16 chỗ và các tuyến xe bus giường nằm cao cấp Ninh Bình - Hạ
Long ... khách sạn còn có các phòng giá rẻ giành cho các du khách có
túi tiền khiêm tốn.
Với kinh nghiệm du lịch Ninh Bình, bạn hãy cùng Du lịch Việt Nam điểm qua một số điểm đến không thể bỏ qua khi đến du lịch nơi đây nhé!
1. Khu du lịch Tam Cốc - Bích Động
Khu du lịch Tam Cốc – Bích Động cách thành phố Ninh Bình 7km về phía Nam, là một danh thắng nổi tiếng của các điểm du lịch Ninh Bình nơi
được ví như “Vịnh Hạ Long trên Cạn”. Nơi có nhiều tuyến điểm du lịch
độc đáo, mới lạ như: Tuyến tham quan Tam Cốc – Thái Vi – hang Múa; Tuyến
tham quan mới Thạch Bích - Thung Nắng; Tuyến tham quan chùa Bích Động -
động Tiên – hang Chùa – hang Ghé – Thung Chim và khu du lịch sinh thái
Đồi Nham. Tuỳ thuộc vào quỹ thời gian của mình, Khách tham quan, du lịch
có thể đi một hay nhiều tuyến hoặc khám phá theo loại hình du lịch học
tập nghiên cứu, khám phá hang động, thăm làng nghề.....
2. Cố đô Hoa Lư
Là kinh đô của nhà nước phong kiến tập
quyền đầu tiên ở Việt Nam, hiện còn nhiều di tích cung điện, đền, chùa,
lăng mộ (đền Đinh – Lê)… Khu di tích Hoa Lư còn có một số ngôi chùa đẹp
như: chùa Ngân Xuyên (gần chân núi Mã Yên), chùa Nhất Trụ (cách đền vua
Lê khoảng 200 mét) thu hút được nhiều du khách đến du lịch Ninh Bình đến
dâng hương, vãn cảnh
3. Chùa Bái Đính
Cách thành phố Ninh Bình khoảng 15km về
phía tây Bắc, chùa Bái Đính là khu chùa có quy mô lớn nhất Việt Nam với
nhiều kỷ lục đã được xác nhận như: Đại hồng chuông lớn nhất Việt Nam;
Pho tượng Phật Thích ca bằng đồng cao và nặng nhất Việt Nam; Ngôi chùa
có bộ tượng Tam Thế bằng đồng lớn nhất Việt Nam; Ngôi chùa có giếng lớn
nhất Việt Nam; Ngôi chùa có nhiều tượng La Hán bằng đá nhất Việt Nam.
Một điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Ninh Bình
4. Vườn quốc gia Cúc Phương
Cách Hà Nội hơn 120 km về phía Tây Nam.
Rừng có diện tích 22,200 ha, trong đó ¾ là núi đá vôi cao từ 300m đến
600m so với mặt biển. Cúc Phương có 71 loài thú, 319 loài chim, 33 loài
bò sát, 16 loài lưỡng cư, nhiều thú quý như: gấu, ngựa, lợn lòi, báo…Tại
đây có khu chăn nuôi bán tự nhiên nhằm bảo tồn một số loài: nai, khỉ
vàng, sóc bay…Cúc Phương còn là nơi hội tụ của nhiều loài côn trùng,
hàng trăm loài chim lạ, đẹp và quý hiếm.
5. Nhà thờ đá Phát Diệm
Là một điểm du lịch Ninh Bình cách
Hà Nội 130 km về phía Nam – Một kiệt tác về kiến trúc do cha Phê Rô
Trần Lục (quen gọi là cụ Sáu) xây dựng từ năm 1875 đến năm 1899. Đây là
một quần thể kiến trúc kiểu Đình chùa Phương Đông, kết hợp với lối kiến
trúc Gôtic của nhà thờ Phương Tây bao gồm: Ao hồ, Phương Đình, nhà thờ
lớn, các nhà thờ cạnh, Nhà thờ đá, hang đá…
6. Khu du lịch sinh thái Tràng An
Cách thành phố Ninh Bình 7km, Khu du
lịch sinh thái Tràng An là điểm du lịch sinh thái khám phá hang động kỳ
thú, tìm hiểu lịch sử văn hóa của Ninh Bình, có diện tích 1961ha bao gồm
31 thung, gần 50 hang động xuyên thủy chạy dài trên 10km theo hướng bắc
nam cùng với nhiều di tích lịch sử gắn liền với cố đô Hoa Lư.
Ngoài một số điểm du lịch Ninh Bình kể
trên vẫn còn rất nhiều những điểm du lịch khác hấp dẫn du khách của
Ninh Bình như: Động Tiên, Động Hoa Sơn, Động Vân Trình, Kênh Gà...
Đến với Ninh Bình, người ta sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của cố đô
Hoa Lư, sự tôn nghiêm của nhà thờ đá Phát Diệm, bất ngờ trước sự “nhào nặn” tài
tình của tạo hóa ở khu hang động sinh thái Tràng An, khu Tam Cốc – Bích Động…
hay sự độc đáo trong hệ động thực vật đa dạng của khu bảo tồn thiên nhiên đất
ngập nước Vân Long... Khu du lịch sinh thái Tràng An
Đến với khu du lịch sinh thái Tràng An, quý vị có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc
đáo của các hang động nơi đây với tổng chiều dài hơn 12.226m. Nơi đây được coi
như một quần thể hang, động, núi, thung, hồ, suối,... tất cả được tạo nên như
một sinh cảnh Tràng An thơ mộng “độc nhất vô nhị” ở đồng bằng Bắc Bộ cũng như
mọi vùng miền của đất nước.
Khu du lịch hang động Tràng An thuộc dãy núi Thành Trì Thiên Tạo của kinh đô
Hoa Lư xưa. Chung quanh nơi đây, núi bao bọc bốn phía, ẩn dưới mỗi ngọn núi là
những hang động, điều kỳ diệu ở đây là các hang động được thông với nhau bởi các
thung nước hết sức hiểm trở tạo nên một kinh đô Hoa Lư với thế phòng thủ vững
chắc.
Những ngọn núi cao chót vót chính là đài quan sát, cũng là tường thành bảo vệ
Kinh đô. Nhiều nhà khảo cổ khi đến khu sinh thái hang động Tràng An đã ví đây là
một "bảo tàng địa chất ngoài trời" bởi toàn bộ khu vực Tràng An được các dãy núi
đá vôi hình cánh cung bao bọc giữa vùng chiêm trũng ngập nước. Những khe nứt từ
các dãy núi đá vôi thể hiện sự vận động địa chất tạo ra các dòng chảy trong hang
động.
Đặc sắc trong hệ thống hang động là loại hang nước nằm ngang, xuyên qua lòng
các dãy núi lớn, ngập nước thường xuyên. Những hang, động này chuyển tải nước
đối lưu chảy thông giữa các khe núi thành một dòng nối liền giữa các thung với
nhau. Nơi đây sẽ là địa điểm hấp dẫn khi du khách ghé qua. Nhà thờ đá Phát Diệm
Quần thể Nhà thờ đá Phát Diệm được xây dựng nhiều hạng mục khác nhau: ao hồ,
tượng đài, Phương Đình, Nhà thờ lớn, các nhà nguyện, hang đá nhân tạo... Tất cả được bố trí trên một mặt
bằng tổng thể hình chữ “Vương”, không gian đóng mở theo phong cách tạo cảnh
phương Đông rất rõ nét, trước có hồ, sau có núi, không những làm cho phong cảnh
thêm hữu tình mà còn thể hiện tư duy, quan niệm của người Á đông “Tiền có thuỷ,
hậu có sơn”, mọi việc sẽ diễn ra tốt đẹp, an lành cho cuộc sống hiện tại và mai
sau.
Phương Đình là hạng mục công trình được hoàn thành sau cùng vào năm 1899, là
điểm nhấn, kiệt tác về nghệ thuật, kiến trúc. Phương Đình có nghĩa là “Nhà
vuông” thay vì vút cao trên bầu trời theo hình tháp vuông hoặc tròn thường thấy
ở các thánh đường phương Tây, Phương Đình mang hình dáng của một ngôi đình làng
rộng lớn, kích thước gần như vuông, chiều ngang 21m, sâu 17m, cao 25m. Tầng dưới
lớn nhất, nếu bỏ đi hai lối lên gác thì phần giữa có hình dáng của một cổng tam
quan trong kiến trúc truyền thống, được xây dựng bằng đá xanh với kỹ thuật thủ
công tinh xảo. Trên các vách có phù điêu bằng đá tạc một số vị thánh, hai vách
ngoài của Phương Đình là những chấn song đá hình câu trúc, trên các vách ngoài
của tầng dưới có những phù điêu tạc sự tích chúa Giêsu từ khi vào thành
Giêrusalem đến khi lên trời.
Có thể nói, quần thể Thánh đường Phát Diệm là sự giao thoa, sự kết hợp hài
hoà, tinh tế của lối kiến trúc nhà thờ phương Tây và kiến trúc truyền thống
phương Đông. Công giáo mang đức tin đến cho con người nhưng phong cách kiến
trúc, không gian thờ tự mang đậm hình ảnh mái đình, ngôi chùa vốn đã ăn sâu vào
tiềm thức của người Á Đông nói chung và người Việt Nam nói riêng, tạo nên sự
bình an, che chở, đây cũng là biểu tượng của sự gặp gỡ giữa Công giáo và truyền
thống tín ngưỡng của dân tộc Việt Nam. Nhà thờ Phát Diệm còn là điểm tham quan
du lịch hấp dẫn của du khách trong nước và quốc tế, là điểm nhấn trong bức tranh
toàn cảnh về di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh của quê hương Ninh Bình. Khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long
Vân Long là miền đất huyền thoại, một vùng du lịch tuyệt đẹp, đồng thời là
khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước lớn nhất đồng bằng Bắc bộ. Trong rừng Vân
Long có 457 loài thực vật bậc cao. Có nhiều loại động và thực vật quý hiếm được
ghi trong sách Đỏ Việt Nam.
Điều đáng chú ý là tại khu vực ngập nước Vân Long có loài cà cuống thuộc chân
bơi, một loài côn trùng quý hiếm đã được đưa vào sách Đỏ. Không chỉ là khu bảo
tồn thiên nhiên đất ngập nước, Vân Long còn là nơi có cảnh quan và di tích văn
hoá.
Đứng trên mặt đê, du khách thấy mặt nước là một không gian rộng lớn. Nhìn xa
các dãy núi sừng sững tạo thành một bức tường thành thiên nhiên hùng vĩ. Một
cảnh núi ẩn mây trời, mây che ấp núi. Nước ở đây mênh mông phẳng lặng, không có
sóng to gió lớn, mang phong cảnh một miền quê yên ả của hương đồng gió nội hiền
hoà.
Du khách hãy xuống thuyền đi thăm non nước vân Long. Đây là núi Nghiên, núi
Hòm Sách, núi Đá Bàn, núi Mèo Cào. Kia là núi Cô Tiên, núi Voi Dựng, núi Cánh
Cổng, núi Mồ Côi. Kế tiếp là một mỏm núi giống như mâm xôi là lộc trời ban tặng
đầy đủ ấm no giữa thanh thiên bạch nhật. Mỗi trái núi là huyền thoại hấp dẫn.
Du khách sẽ ngồi thuyền đến thăm Kẽm Chăm, rồi đến đền Mẫu ở chân núi Mèo Cào
(các vách núi dựng đứng có vết lồi lõm kéo dài từ trên xuống như mèo cào nên gọi
là núi Mèo Cào), Đền thờ mẹ bốn tướng Hồng Nương. Non nước Vân Long chính là nơi
du lịch sinh thái rất tốt, cũng sẽ là hiện trường nghiên cứu, học tập cho các
nhà khoa học, các sinh viên, học sinh trong và ngoài nước muốn đến nghiên cứu và
học tập về vùng đất ngập nước nội đồng của Việt Nam.
Tam Cốc
Ngồi trên những chiếc thuyền nan, lướt nhẹ trên dòng sông Ngô Đồng trong
không gian tĩnh lặng, du khách có thể cảm nhận rõ cái trong trẻo của không gian
nơi đây, không tiếng còi xe, tiếng máy nổ, không có những chùm âm thanh tạp nham
nơi phố thị, chỉ có tiếng mái chèo nhè nhẹ, ràn rạt, tiếng gió vi vu vuốt qua
những cung đàn đá, tiếng chim lảnh lót buông từng nốt nhạc trong không gian và
tiếng những giọt nước tong tong nhỏ như cách giữ nhịp thời gian của đá núi.
Theo nhịp mái thuyền, du khách sẽ được đắm mình trong màu xanh của những cánh
đồng lúa trải dài dọc hai bờ sông Ngô Đồng với những dãy núi trùng điệp. Hang Cả
là hang lớn nhất và cũng là hang đẹp nhất của Xuyên Thuỷ động, với chiều dài
127m, nằm dưới một quả núi lớn vắt ngang qua hai dãy núi lớn hai bên sông Ngô
Đồng. Khi thuyền vào trong hang, du khách sẽ cảm thấy mát lạnh và không khỏi
ngạc nhiên trước những dải nhũ đá buông xuống... thuyền đưa du khách ra ngoài
cửa hang tiếp tục cuộc hành trình xuyên thuỷ tới thăm hang hai và hang ba.
Nếu thuyền du khách đi đầu tiên vào đây, khi mặt nước chưa bị các mái chèo khua
động, nhìn dưới dòng sông, nước in hình những đám mây đá tuyệt đẹp. Du khách có
cảm giác rằng trong hang chỉ toàn dành riêng cho nước và mây. Với những du khách
ưa thích mạo hiểm có thể xuôi thuyền tiếp tục trên sông trên 2km nữa tới thăm
suối Tiên. Suối Tiên với dòng nước trong vắt có thể nhìn thấy từng đàn cá bơi
lượn trong các lớp rong rêu ở phía dưới. Theo truyền thuyết, nơi đây xưa kia
Tiên thường xuống tắm nên mới gọi là suối Tiên...
Trên đường ra, thuyền đưa du khách tới bến Thánh, đi bộ khoảng 50m du khách
sẽ gặp động Thiên Hương có chiều cao trên 60m. ở phía sau động này có lối lên
thẳng đỉnh núi - đường lên trời. Đi bộ tiếp 50m nữa là đền Thái Vi, được xây
dựng vào thế kỷ 13 là nơi thờ vua Trần Thái Tông (vị vua đầu tiên của nhà Trần).
Đền Thái Vi được xây dựng theo kiểu “nội công ngoại quốc”. Trước đền có giếng
Ngọc xây bằng đá xanh, sau đền là dãy núi đá Cấm Sơn đứng sừng sững. Đền Thái Vi
là một tác phẩm nghệ thuật của con người hoà nhập với kiệt tác của thiên nhiên
kỳ thú.
Chùa Bích Động
Du khách tới thăm chùa Bích Động, một trong những thắng cảnh nổi tiếng được
mệnh danh là “Nam thiên đệ nhị Động”. Chùa Bích Động là một công trình kiến trúc
cổ, mái cong lượn, dáng nét trang nghiêm được xây cất ở trên sườn núi cao, dựa
vào thế núi. Du khách sẽ được hướng dẫn vào thăm động tối, thâm nghiêm và tĩnh
mịch... thiên nhiên đã miệt mài bao thế kỷ để tạo nên muôn vàn các “tượng đá”.
Không xa chùa Bích Động là động Tiên đẹp mê hồn nằm bên sườn một quả núi hùng vĩ
tiếp tục với bao điều ngạc nhiên cho khách. Núi, động và chùa ở đây đã tạo nên
một sự hài hoà và có sức thu hút kỳ lạ đến từng du khách. Bích Động là cả một
cái đẹp hoàn hảo và vĩnh hằng.
Điều độc đáo của chùa Bích Động là núi, động và chùa bổ sung cho nhau, lại ẩn
hiện giữa những cây đại thụ xanh biếc, làm cho chùa hoà nhập với cảnh trí thiên
nhiên ngoại mục. Toàn cảnh như một bức tranh núi rừng hùng tráng, dát lên một
phù điêu gồm 3 ngôi chùa cổ kính, mái ngói rêu phong, có đủ 8 cảnh đẹp mà người
xưa đã gọi là ''Bích sơn bát cảnh'', ba chùa lại được xây trên sườn núi cao,
dưới gầm lại có động Xuyên Thuỷ.
Chùa Bích động quả là một ngôi chùa độc nhất vô nhị ở Việt Nam, không nơi nào
có thế đất, thế núi như vậy. Chùa Bái Đính
Chùa Bái Đính tọa lạc trên một ngọn núi cao 187m, nơi có nhiều giai thoại và
huyền thoại về các Đức Thánh ở nơi đây. Chùa được lập vào thời Lý khi các Đức
Thánh về đây tìm cây thuốc quý chữa bệnh cho vua.
Chùa Bái Đính được tạo dựng theo lối kiến trúc chùa động khá phổ biến ở Ninh
Bình. Toàn bộ các ban thờ Phật, thò Mẫu của chùa được đặt giữa lòng sơn động u
minh cành làm tăng thêm không khí linh thiêng và huyền bí nơi cửa thiền.
Bái Đính không chỉ là nơi để người đời tỏ lòng mộ đạo mà còn là một thắng
cảnh đẹp. Để khi kinh lý qua đây, vua Lê Thánh Tông đã tự tay đề tặng bốn chữ
Minh Đỉnh danh lam ca ngợi vẻ đẹp chốn này. Và sẽ không thể nào quên nơi đây khi
du khách đã một lần đặt chân lên nơi này. Ảnh: Internet Vũ Minh Thu
Cá nướng Thái Xuyên Ninh Bình
5 điểm du lịch tâm linh nổi tiếng của Ninh Bình
Không chỉ nổi tiếng với các danh
lam thắng cảnh như Tràng An, Tam Cốc – Bích Động… Ninh Bình còn được
biết đến bởi rất nhiều khu di tích lịch sử và điểm du lịch tâm linh.
Hiện nay Ninh Bình có hàng trăm di tích lịch sử văn hóa gắn với các
triều Đinh, Tiền Lê, Lý... Một số điểm di tích nổi tiếng nay đã được đưa
vào các tour du lịch tâm linh như cố đô Hoa Lư, chùa Bích Động…
Chùa Bích Động
Được mệnh danh là “Nam thiên đệ nhị động”, chùa Bích Động nằm cách bến
thuyền Đình Các 3 km về phía tây nam và tọa lạc trên sườn núi Bích Động.
Công trình kiến trúc cổ này được xây dựng theo kiểu "Tam" Hán tự, ba
tòa không liền nhau, tam cấp theo sườn núi, dựa vào thế núi từ dưới lên
tạo thành ba ngôi chùa riêng biệt là Hạ, Trung và Thượng. Nhờ vậy chùa,
núi và động kết hợp hài hòa với nhau, ẩn hiện giữa những vòm cây đại thụ
xanh biếc.
Những nét chạm trổ đắp nổi trên vòm mái của cổng chùa Bích Động.
Đền thờ Đức Thánh Nguyễn
Đền thờ Đức Thánh Nguyễn thờ Lý Triều Quốc Sư Nguyễn Minh Không (hay Lý
Quốc Sư) thuộc địa phận huyện Gia Viễn. Đền được xây dựng trên nền ngôi
chùa Viên Quang do chính Nguyễn Minh Không dựng vào năm 1121. Sau khi
ông mất người dân đã thờ ông tại đây. Đền Thánh Nguyễn đã được xếp hạng
Di tích kiến trúc nghệ thuật Quốc gia tháng 2/1989.
Đền thờ Đức Thánh Nguyễn ở xã Văn Thắng, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình.
Khu tâm linh núi chùa Bái Đính
Khu tâm linh núi chùa Bái Đính có diện tích khoảng 700 ha được xây dựng
tại xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn. Không chỉ có vẻ đẹp uy nghiêm, trầm
mặc, chùa Bái Đính còn vô cùng nguy nga, hoành tráng. Đây là một
địa điểm du lịch tâm linh xác lập được nhiều kỷ lục bậc nhất, không chỉ
trong mà cả ngoài nước: bộ Tam Thế bằng đồng lớn nhất Việt Nam, hành
lang La Hán dài nhất, chùa có pho tượng Phật Thích Ca bằng đồng cao và
nặng nhất, chuông đồng lớn nhất… Ngoài ra, tại đây đang lưu giữ nhiều
viên ngọc xá lợi, báu vật quý của Phật.
Bái Đính hiện nơi sở hữu rất nhiều tượng Phật có kích thước lớn.
Cố đô HoaLư
Cho đến ngày nay cố đô Hoa Lư vẫn còn gìn giữ được nhiều công trình
kiến trúc văn hóa lịch sử có giá trị như đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng,
đền thờ vua Lê Đại Hành, lăng vua Đinh, lăng vua Lê…Bên cạnh đó là cả
những dấu tích thành trì cổ xưa còn sót lại, những núi non, hang động kỳ
thú.
Cổng vào cố đô Hoa Lư.
Nhà thờ đá Phát Diệm
Nhà thờ đá Phát Diệm nằm tại thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn có diện
tích khoảng 22 ha. Đây được coi là một trong những nhà thờ đẹp nhất Việt
Nam. Điều đặc biệt ở kiến trúc của nhà thờ đá Phát Diệm là một công
trình Công giáo nhưng lại mang những nét đặc trưng của kiến trúc triều
đình, chùa truyền thống của Việt Nam. Nhà thờ được xây dựng hoàn toàn
bằng đá nên mọi người quen gọi là Nhà thờ đá. Đây không chỉ là công
trình bằng đá đặc sắc nhất Việt Nam mà cũng rất hiếm thấy trên cả thế
giới.
Bên
cạnh các địa điểm du lịch, danh lam thắng cảnh thiên nhiên nổi tiếng:
quần thể Bái Đính – Tràng An, Tam Cốc – Bích Đông thì Ninh Bình còn là
nơi lưu giữ nhiều di tích lịch sử từ thời xa xưa.
Bài viết sau đây Du lịch Ninh Bình xin giới thiệu về Động Hoa Lư (còn có tên là Thung Lau) ở xã Gia Hưng, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình là một di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
Động Hoa Lư ở Ninh Bình
Động
Hoa Lư là căn cứ đầu tiên của sứ quân Đinh Bộ Lĩnh đối với sự nghiệp
thống nhất giang sơn thế kỷ X. Động nằm cách Cố đô Hoa Lư khoảng 15 km
và thành phố Ninh Bình 20 km đường bộ về phía Bắc. Tuy được gọi là động
nhưng di tích này là một thung lũng rộng khoảng 16 mẫu nằm lộ thiên được
bao bọc bởi các ngọn núi vòng cung. Bốn bề động Hoa Lư được núi đá bao
quanh vô cùng kiên cố, chỉ có một lối vào duy nhất là một quèn nhỏ cao
khoảng 30 m. Bao bên ngoài động là đầm Cút, dài khoảng 3 km rộng 500 m,
như con hào thiên nhiên chắn giữ, từ đây có thể tiến ra sông Đáy.
Động Hoa Lư
Cùng
với cố đô Hoa Lư ở huyện Hoa Lư, các di tích động Hoa Lư, thung Lá, đền
thờ Đinh Bộ Lĩnh thuộc huyện Gia Viễn là những di tích liên quan đến
cuộc đời và sự nghiệp của vua Đinh Tiên Hoàng. Trong các di tích trên
thì đền thung Lá đã được đầu tư xây dựng xong. Đây là nơi thờ thân mẫu
của Đinh Bộ Lĩnh. Thung Lá ngay cạnh Thung Lau, cũng nằm lọt giữa thành
núi cao ngất, tương truyền xưa kia có một nữ vương chuyên bói lá rất
giỏi, thường xem lá cho Vua Đinh Tiên Hoàng trước khi xuất quân hay làm
một việc gì đó. Nơi này cũng có nhiều cây thuốc chữa bệnh tốt nên khi
nghĩa quân Vua Đinh bị thương đều được bí mật đưa về đây cứu chữa.
Người
ta cũng kể rằng, Thung Lá là vùng rừng linh thiêng nên mọi người đều
vào đây thắp hương trước khi đi rừng. Thung Lá có đền thờ Mẫu hậu vua
Đinh và thờ Vương bà bí ẩn đã có nhiều công lao giúp Vua Đinh Tiên Hoàng
dẹp loạn.
Giải
thích vùng rừng thiêng nước độc này được Vua Đinh Tiên Hoàng chọn làm
căn cứ khởi nghiệp, những người am hiểu lịch sử Ninh Bình cho biết nơi
này độc đạo, không thể vào sâu hơn và là nơi có nhiều huyền thoại bí
hiểm, không ai dám vào để đảm bảo tuyệt mật về quân sự. Khu vực Thung
Lau, Thung Lá được vua Đinh giấu một đội quân đặc biệt tinh nhuệ và khi
cần thiết đưa ra giao chiến.
Nằm
ở giữa động Hoa Lư là ngôi đền nhỏ 3 gian thờ vua Đinh Tiên Hoàng cùng
với thánh Nguyễn Minh Không. Đền xây trên nền dinh luỹ xưa kia của ông.
Theo truyền thuyết thuở nhỏ Đinh Bộ Lĩnh chăn trâu cùng lũ trẻ ở đây
thường bầy binh tập trận lây bông lau làm cờ. Lũ trẻ thường tôn Bộ Lĩnh
làm chủ soái tổ chức nghi lễ đưa rước rất oai vệ.
Tượng đài Lau ở Động Hoa Lư
Đinh
Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế. Định đô trên đất Hoa Lư, đặt quốc hiệu là
Đại Cồ Việt, mở đầu triều đại nhà Đinh trong lịch sử Việt Nam.
Hàng
năm, dịp đầu xuân ở đây diễn ra lễ hội động Hoa Lư. Lễ hội tương đối
giống lễ hội cố đô Hoa Lư nhưng có quy mô nhỏ hơn. Lễ hội động Hoa Lư
còn diễn ra vào ngày 8 tháng 10 âm lịch hàng năm.
Từ
lâu, Ninh Bình đã nổi tiếng với những danh lam thắng cảnh thơ mộng,
quyến rũ và đậm chất văn hóa. Đó là nhà thờ đá Phát Diệm, Tam Cốc, Bích
Động (cảnh quan môi trường giống như Vịnh Hạ Long trên cạn), rừng nguyên
sinh Cúc Phương, khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long, động Vân Trình, suối
nước nóng Kênh Gà và cố đô Hoa Lư gắn liền với tên tuổi vị vua có công
dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước - Đinh Tiên Hoàng.
Ninh
Bình, vùng đất chứa đựng biết bao sự tích huyền thoại và chứng tích
lịch sử. Qua thần tích và thần phả các đình chùa miếu mạo, các đền thờ
còn lưu lại, kết hợp với các sử liệu từ thời dựng nước, người và đất
Ninh Bình đã gắn liền với nhiều sự tích truyền thuyết và huyền thoại. Đó
là một vùng đất cổ, có con người cư trú từ rất sớm.
Dấu
tích của con người sinh sống ở Ninh Bình đã được tìm thấy ở hang Thung
Lang (thuộc phường Nam Sơn, thị xã Tam Điệp) do nhà địa chất học người
Pháp Frômagét phát hiện năm 1948. Các nhà khảo cổ học khẳng định, người
Thung Lang cùng loại hình người Kéo Lèng (Lạng Sơn) - tức người khôn
ngoan có niên đại cách đây 3 vạn năm. Năm 1966, Viện khảo cổ học đã phát
hiện ở hang Đăng Đắng (Cúc Phương, Nho Quan) có di tích của người thuộc
văn hoá Hoà Bình, cách ngày nay từ 7.000 đến 8.000 năm …
Cửa
biển Thần Phù (đất Yên Mô ngày nay) với huyền thoại từ thời vua Hùng đã
xuất hiện đạo sĩ La Viện được phong hiệu là Áp Lãng chân nhân từng
nhiều lần hiện lên đè sóng cả, giữ cho biển lặng giúp nhà vua đi đánh
giặc. Vua Hùng đã cho xây thành Lưu Thủ để bảo vệ cửa biển Thần Phù,
thành đã bị phá từ thời thuộc Minh (1407 - 1427), nhưng hiện nay vẫn còn
dấu tích ở vùng Yên Tế, xã Yên Đồng, huyện Yên Mô.
Năm
968, Đinh Bộ Lĩnh (người động Hoa Lư, châu Đại Hoàng, nay thuộc huyện
Gia Viễn) dẹp xong loạn 12 sứ quân, thống nhất giang sơn, lập triều Đinh
(968-980), đặt tên nước là Đại Cồ Việt, dựng đô ở Hoa Lư (nay thuộc xã
Trường Yên, huyện Hoa Lư), vùng đất này gọi là châu Đại Hoàng; thời nhà
Tiền Lê (980-1009) gọi là Châu Trường Yên sau đổi là châu Đại Hoàng.
Thành
Trường Yên, kinh đô nước Đại Cồ Việt xưa kia do Đinh Bộ Lĩnh xây đắp
nằm trên khoảng đất phẳng trong khu vực núi đá thuộc huyện Gia Khánh (
nay là huyện Hoa Lư). Thành có địa thế hiểm trở, bên bờ sông Hoàng Long,
gồm 2 khu Thành Ngoại và Thành Nội; mỗi khu có 5 bức tường thành nối
liền các ngoại núi tạo nên một thành lũy kiên cố về mặt quân sự. Những
bức tường thành ngày nay vẫn còn di tích, là biểu tượng tự hào của dân
tộc, đời đời nhắc đến Cố đô đầu tiên của Nhà nước phong kiến tập quyền
triều Đinh - Tiền Lê. Năm 1009, Lý Công Uẩn lập nên triều Lý
(1009-1225).
Năm
1010, Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long (nay là Hà Nội). Thời
nhà Lý, vùng đất này thuộc phủ Trường Yên (chủ yếu là vùng đất phía nam
Ninh Bình, còn phần đất phía Tây Bắc huyện Gia Viễn và Nho Quan là châu
Đại Hoàng). Đầu thời nhà Trần, vùng đất này gọi là lộ Trường Yên, sau
đổi là trấn Trường Yên. Năm Quang Thái thứ 10 (1398) đời vua Trần Thuận
Tông, đổi gọi là trấn Thiên Quan. Thời thuộc Minh (1407-1428), gọi là
Châu Trường Yên.
Thời
nhà Lê, vùng đất này chia làm 2 phủ Trường Yên và Thiên Quan, thuộc
trấn Thanh Hoa. Đời Vua Lê Thánh Tông, 2 phủ Trường Yên và Thiên Quan
nhập vào Sơn Nam thừa tuyên.
Cuối
đời Trần và đầu đời Hồ, Hồ Quý Ly cho xây thành Quảng Công trên đất xã
Yên Thái, Yên Mô ngày nay. Ở địa đầu huyện Yên Mô còn có Cửu Chân quan
và thành Lê Thiên Phúc. Cửu Chân quan (cửa ải Cửu Chân) được xây dựng
trên Kẽm Đó gần đèo Ba Dội. Cách Cửu Chân quan chừng 4 km theo đường
chim bay là thành Lê Thiên Phúc do Vua Lê Đại Hành cho xây dựng từ năm
Thiên Phúc thứ 3 (982) khi ông đem quân đi đánh Chiêm Thành. Thành Lê
Thiên Phúc hiện nay còn dấu tích trên khu đất cao đầu làng Quảng Nạp (
xã Yên Thắng, Yên Mô). Đây còn là nơi đóng quân của Chiêu Văn Vương Trần
Nhật Duật, này còn đền thờ ông ở xã Yên Thắng.
Năm
Đinh Tỵ (1257), Trần Thái Tông nhường ngôi cho con là Trần Thánh Tông
rồi lên làm Thái Thượng Hoàng. Ông về lập am Thái Vi trong một thung
lũng nhỏ. Năm 1285, trong cuộc chiến đấu chống quân xâm lược Nguyên Mông
lần thứ 2, các vua Trần rút khỏi kinh thành Thăng Long, vào ở trong
điện Thái Vi, lập hành dinh Văn Lâm - Vũ Lâm nay thuộc hai xã Ninh Hải
và Ninh Thắng thuộc huyện Hoa Lư. Cuối đời Trần, khi cuộc kháng chiến
chống quân Minh của nhà Hồ thất bại, con cháu nhà Trần là Trần Ngỗi đã
dựa vào đất Mô Độ (Yên Mô) đứng lên khởi nghĩa năm 1047 và lập nên nhà
Hậu Trần. Trần Ngỗi lên ngôi ở đất Yên Mô, xưng là Giản Định Đế. Nay ở
xã Yên Thành còn lăng và đền thờ các đời vua nhà Hậu Trần.
Thời
nhà Mạc (527-1592), 2 phủ Trường Yên và Thiên Quan gọi là Thanh Hoa
ngoại trấn. Sau khi nhà Mạc bị diệt, nhà Lê lại đem 2 phủ là Trường Yên
và Thiên Quan nhập vào Thanh Hoa, gọi là Thanh Hoa ngoại trấn. Thời Tây
Sơn gọi là Thanh Hoa ngoại trấn thuộc Bắc thành.
Triều
đại Tây Sơn cũng đã để lại trên đất Ninh Bình biết bao dấu tích hào
hùng. Người anh hùng dân tộc Quang Trung đã cho quân sĩ ăn Tết trước ở
đèo Ba Dội (Tam Điệp) để chuẩn bị đại thắng quân Thanh vào Tết năm Kỷ
Dậu (1789) và dấu tích quân Tây Sơn còn để lại trên chiến tuyến Tam Điệp
- Biện Sơn. Hiện nay, trên đỉnh núi Sậu (thông Tịch Trân, xã Khánh
Thượng, huyện Yên Mô) còn cột cờ quân Tây Sơn năm nào, khi Ngô Văn Sở
đem toàn quân rút vào đóng ở vùng Tam Điệp, lập đồn luỹ án ngữ con đường
quân Thanh tiến vào Nam và chờ Quang Trung đem đại quân ra.
Thời
nhà Nguyễn, đầu đời Gia Long, vùng đất này vẫn gọi là Thanh Hoa ngoại
trấn, gồm 2 phủ, 6 huyện (phủ Yên Khánh 3 huyện: Yên Khang, Yên Mô, Gia
Viễn; phủ Thiên Quan 3 huyện: Phụng Hoá, Yên Hoá, Lạc Thổ). Năm Gia Long
thứ 5 (1806), đổi Thanh Hoa ngoại trấn thành đạo Thanh Bình thuộc trấn
Thanh Hoa. Năm Minh Mạng thứ 3 (1822), đổi đạo Thanh Bình thành đạo Ninh
Bình, địa danh Ninh Bình có từ đây, thuộc trấn Thanh Hoa. Năm Minh Mạng
thứ 10 (1829), đổi đạo Ninh Bình thành trấn Ninh Bình (không còn thuộc
trấn Thanh Hoa nữa). Cũng trong năm1829, thành lập huyện mới Kim Sơn
thuộc phủ Yên Khánh do doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ lập nên. Năm Minh
Mạng thứ 12 (1831), đổi trấn Ninh Bình thành tỉnh Ninh Bình, lúc đầu còn
phụ thuộc vào sự cai quản của tổng đốc Hà Ninh (Hà Nội - Ninh Bình),
gồm 2 phủ, 7 huyện (phủ Yên Khánh 4 huyện: Yên Khánh, Yên Mô, Gia Viễn,
Kim Sơn; phủ Thiên Quan 3 huyện: Phụng Hoá, Yên Hoá, Lạc Thổ). Năm Minh
Mạng thứ 19 (1838), cắt tổng Thần Phù (huyện Nga Sơn, Thanh Hoá) về
huyện Yên Mô. Năm Tự Đức thứ 15 (1862), đổi tên phủ Thiên Quan thành phủ
Nho Quan. Thời thuộc Pháp năm 1888, cắt huyện Lạc Thổ về tỉnh Hoà Bình,
đổi tên huyện Phụng Hoá thành huyện Nho Quan. Năm 1906, thành lập huyện
Gia Khánh, gồm 4 tổng thuộc huyện Yên Khánh, 4 tổng thuộc huyện Gia
Viễn, huyện Yên Hoá giải thể, huyện Gia Viễn chuyển về thuộc phủ Nho
Quan.
Trong
lịch sử chống Pháp cuối thế kỷ XIX, các nghĩa sỹ Cần Vương và sĩ phu
yêu nước tỉnh Ninh Bình cũng đã đóng góp nhiều công tích. Đó là đội quân
nghĩa dũng 500 người sẵn sàng đợi lệnh đánh giặc - Đó là di tích các
đồn trong và đồn ngoài ở huyện Yên Khánh, gần ngã ba Độc Bộ của nghĩa
quân Nguyễn Văn Giản tức Thiên Hộ Giản (1822-1892) chống Pháp và các di
tích Vườn Bia (chỗ bắn bia), Gò Ngựa (nơi buộc ngựa), Gò Cán đàn tức
vọng gác …
Trong
lịch sử đấu tranh cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Đông
Dương, đất Lũ Phong (xã Quỳnh Lưu, Nho Quan) và đất Côi Trì (xã Yên Mỹ,
Yên Mô) là hai nơi lập thành hai chi bộ cộng sảng đầu tiên của Ninh
Bình.
Đất
Ninh Bình cũng đã đóng góp nhiều danh nhân cho Tổ quốc. Đặc biệt đây
còn là nơi được chọn làm kinh đô của hai triều đại Đinh - Lê, những
triều đại tiêu biểu cho một chế độ trung ương tập quyền chính thống đầu
tiên trong lịch sử dân tộc.
Đinh
Bộ Lĩnh, người anh hùng dân tộc đã có công dẹp 12 sứ quân, thu giang
sơn về một mối. Dưới triều Đinh, Ninh Bình còn có “tứ trụ triều đình” là
Ngoại giáp Đinh Điền, Định Quốc công Nguyễn Bặc, Lưu Cơ và Trịnh Tú. Họ
đều là những người Ninh Bình (làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng, nay là xã
Gia Phương, huyện Gia Viễn), đã xây dựng triều Đinh ngay từ thuở ban
đầu. Tiếc rằng sử liệu để lại không nhiều nên các nhân vật như Lưu Cơ,
Trịnh Tú chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ.
Các
nhân vật lịch sử của triều Đinh - Lê còn có Đinh Liễn, Lê Đại Hành,
Dương Vân Nga, Phạm Bạch Hổ, Nguyễn Đê, Đào Cam Mộc, Phạm Hạp, Phạm Cự
Lượng, Ngô Nhật Khánh, Đỗ Pháp Thuận, Ngô Chân Lưu v.v..
Triều
Lý mở đầu ở đất Hoa Lư. Năm 1010 với Chiếu dời đô, Lý Thái Tổ dời đô về
Thăng Long. Sử sách còn nhắc nhiều đến thiền sư Nguyễn Minh Không,
người thông Đàm Xá (xã Gia Tiến, Gia Viễn) đã có công chữa bệnh cho
Hoàng thái tử Dương Hoán năm 1136.
Về
đời Trần, có Trương Hán Siêu, người thôn Phúc Am (thị xã Ninh Bình) là
một nhà văn hóa lớn, đã để lại cho Bạch Đằng giang phú. Ông đã tham gia
cuộc kháng chiến chống Nguyên - Mông lần thứ 2 (1285) và lần thứ 3
(1287-1288) dưới tướng Trần Hưng Đạo, được phong Hàn lâm học sĩ từ 1308,
năm 1326 giữ chức Hành khiển dưới đời Trần Minh Tông, năm 1351 được
thăng Tham tri chính sự; trên 80 tuổi còn đem quân Thần Sách trấn giữ
Hóa Châu chống quân Chiêm Thành. Ông là một danh nhân mà sau mất, được 3
lần truy tặng: Thái Bảo, rồi Thái Phó, sau lại được Trần Nghệ Tông ban
cho tòng tự ở Văn Miếu, sánh ngang với Chu Văn An.
Về
mặt khoa bảng, đất Ninh Bình có 10 vị đỗ đại khoa (phó bảng và tiến sĩ
trở lên), có một trạng nguyên, hai hoàng giáp, 4 tiến sĩ và 3 phó bảng.
Người Ninh Bình đỗ đại khoa đầu tiên là Trương Hán Siêu (?-1354)
Dưới
các triều địa Trần - Lê, Nho học phát triển, các danh nhân, nho sĩ đất
Ninh Bình đã có nhiều đóng góp đáng kể cho đất nước. Ngoài Trương Hán
Siêu đời Trần, vào đời Lê phải kể đến họ Ninh ở Côi Trì (xã Yên Mỹ, Yên
Mô), một nhà có ba tiến sĩ: Ninh Đạt đỗ tiến sĩ khoa Kỷ Hởi (1659) đời
Lê Thần Tông làm đến Giám sát Ngự sử; Ninh Địch đỗ Hoàng Giáp khoa Mậu
Tuất thời Lê Dụ Tông (1718) là tới Đông Các Đại học sĩ và Ninh Tốn 19
tuổi đỗ Cử nhân, 35 tuổi đỗ Hội nguyên, làm tới Tham Tri chính sự kiêm
Bồi Tụng thời Lê, đến thời Tây Sơn ông được phong Hàn lâm trực học sĩ,
Thượng thư bộ Binh.
Dưới
thời Lê, ở Thạch Lỗ ngũ thôn, nay là các xã Khánh Dương, Khánh An,
Khánh Thịnh thuộc huyện Yên Khánh, các hậu duệ Tạ Đại Lang, Tạ Đại Thanh
là Tạ Nhân Thọ, Tạ Nhân Niên, Tạ Nhân Khả đều có công lớn và được phong
công hầu khanh tướng. Cũng ở huyện Yên Khánh, tổng Bồng Hải (xã Khánh
Thiện) có Độ Tổng binh sứ Phạm Xuân chỉ huy quân đội triều định ở đạo
Trường Yên đã cùng Phạm Đình Trọng dẹp loạn, được phong là “Oanh liệt
Đại tướng quân, Hải Lượng hầu”.
Đại
Nam nhất thống chí có nói đến “Trường Yên thất hào”, bảy người Ninh
Bình nổi danh đời Lê. Đó là Hiển trung đại phu Hoàng Trọng Cung người
huyện Yên Khánh, Tham nghị Nguyễn Tử Dự người Giá Hộ (Hoa Lư), Thừa
chính Nguyễn Đoan Tước người Phúc Am (thành phố Ninh Bình), Thị độc Ninh
Thấu người Côi Trì (Yên Mỹ, Yên Mô), Hiến phó sứ Nguyễn Đình Chí, người
Bồ Xuyên (Yên Thành, Yên Mô), Thiêm sự Trịnh Xuân người Yên Liêu (Khánh
Thịnh, Yên Mô) và Tham chính Phạm Kiêm Huyền người Thiên Trì (Yên Mạc,
Yên Mô).
Cuối
thời Lê, ở Quảng Phúc (xã Yên Phong, Yên Mô) có Cử nhân Lê Khắc Hài,
thời thế nhiễu nhương về quê nghỉ lấy cớ dưỡng bệnh, nhưng lại đảm nhiệm
vai trò ấp trưởng, một chức sắc thấp nhất cốt để bảo vệ quyền lợi dân
chúng tránh tệ quan liêu đục khoét của hào mục, sau mày được dân tông
làm phúc thần. Ở thôn Đồng Phú (xã Khánh Thượng, Yên Mô) có Nguyễn Chính
Dư đã có công dưới trướng Nhập nội “Đô đốc Bình Chương Lê Thụ đem đại
quân đi đánh Chiêm Thành vào tận kinh đô Chà Bàn, sau được thăng Phụ
quốc Thượng tướng quân, tước Đông phù hầu, được nhân dân thờ làm phúc
thần. Ở Gia Viễn có Đinh Huy Đạo, người thôn Ngọc Động làm đến Thượng
thư bộ Công, tước Viễn Mưu bá, đã từng giúp vua Quang Trung trong nhiều
trận mạc trên đường Quang Trung tiến quân ra Bắc tiêu diệt quân Thanh
Tết năm Kỷ Dậu (1789).
Dưới
triều Nguyễn cũng vậy, biết bao công thần nghĩa sĩ đất Ninh Bình đã có
công cho đất nước. “Yên Mô tứ xã” nay gồm Yên Mạc và một phần của 2 xã
Yên Mỹ và Yên Từ huyện Yên Mô là bốn làng có nhiều nhà khoa bảng nổi
tiếng. Ở Thiên Trì (Phượng Trì, Yên Mạc) có Vũ Phạm Khải, người mà Tiến
sĩ Dương Khuê đã coi là “… Văn chương mạc đại ư thị” (Văn chương chưa ai
lớn được như thế); và Hoàng Giáp Phạm Văn Nghi phải thốt lên: “… Ông
Đông Dương ở Phượng Trì là người bạn đáng sợ của tôi, mắt cao vượt một
thời, tâm hùng hơn muôn kẻ. Những thơ văn ông làm, ý tứ cao siêu, cổ
kính, chữ dùng tươi tắn, rắn rỏi, chinh phục được lòng người… Tài khí
của bạn tôi, bút lực của bạn tôi, tôi còn xa mới kịp..”. Cũng ở Yên Mạc,
nhưng ở thôn Yên Mô thượng, nơi mà chỉ trong một thôn, đến giữa thế kỷ
XIX đã có 56 vị đạt học vị sinh đồ (tú tài), có Phạm Thận Duật chỉ đỗ cử
nhân, nhưng cuộc đời ông đã từng hai lần làm sơ khảo và phúc khảo
trường thi Hương, ba lần làm quan độc quyển chấm thi Hội, thi Đình để
lấy các bậc Tiến sĩ, Phó bảng. Ông là một nhà văn hóa đa diện: nhà giáo
dục, nhà sử học, nhà thủy lợi, nhà kinh tế, từng làm đến Thượng thư bộ
Hình và bộ Hộ, Phó tổng tài Quốc sử quán kiêm quản Quốc tử giám, đại
thần Viện Cơ mật, đã cùng với Tôn Thất Thuyết kiên quyết chủ chiến, phò
vua Hàm Nghi xuất bôn hạ chiếu Cần vương và kết thúc là cuộc đời của một
nghĩa sĩ bị tù nơi Côn đảo, rồi thân xác gửi nơi biển cả trên đường bị
thực dân Pháp đưa đi lưu đày ra đảo Tahiti. Cũng ở “Yên Mô tứ xã”, Côi
Trì (nay thuộc xã Yên Mỹ) có nhà họ Ninh gồm ba Tiến sĩ: Ninh Đạt, Ninh
Địch, Ninh Tốn; lại còn có nhà họ Nguyễn ba đời liền chiếm bảng vàng
khoa cử: Nguyễn Tuyên đỗ phó bảng, làm Án sát Hải Dương, con là Nguyễn
Khôi đỗ Cử nhân, cháu nội là Nguyễn Đình Chuyên cũng đỗ cử nhân. Còn ở
Nội Khê có Lục Khê cư sĩ Phạm Đức Diệu, cả đời chuyên ngồi dạy học đào
tạo nhiều bậc khoa bảng có tên tuổi. Cũng ở thôn này có hai anh em ruột
cùng đỗ Cử nhân, đó là Phạm Chấn Lang đỗ khoa Mậu Thìn (1868) và em là
Phạm Quý Liêm đỗ khoa Kỷ Dậu (1909).
Huyện
Hoa Lư, dưới triều Nguyễn, có nhà thơ và là nhà địa chí học Nguyễn Tử
Mẫn. Ông quy ở thôn Đống Cao, nay là làng Thư Điền, xã Ninh Nhất, đỗ Cử
nhân năm 1841, làm tri huyện ít lâu rồi về quê dạy học và viết sách. Ông
để lại cho đời sau cuốn Ninh Bình toàn tỉnh lục địa chí khảo biên bằng
chữ Hán, một tài liệu quý cho người đời sau tìm hiểu về đất Ninh Bình.
Thời
kỳ Pháp thuộc, biết bao nghĩa sĩ Cần Vương, rồi những nhà hoạt động
cách mạng, từ phong trào Đông Du, Duy Tân, Việt Nam Quốc dân Đảng và
nhất là từ sau khi có Đảng Cộng sản Đông Dương, trên giải đất Ninh Bình
đã có nhiều nhân vật hiến cả cuộc đời mình cho đất nước. Đó là Lương Văn
Thăng, Đinh Tất Miễn, Tạ Uyên, Trần Kiên, Lương Văn Tụy. Đó là những
người con ưu tú của nhân dân Ninh Bình trong sự nghiệp cách mạng giải
phóng dân tộc.
Trong
hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhân dân Ninh Bình đã góp
phần đáng kể vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc của đất nước.
Biết bao liệt sĩ, anh hùng đã nối tiếp các bậc tiền nhân hy sinh thân
mình cho Tổ quốc, cho mảnh đất Ninh Bình, một vùng đất vừa đẹp, vừa anh
hùng trong lịch sử đấu tranh.
Từ
năm 1975 đến nay, Ninh Bình có nhiều thay đổi về địa lý hành chính.
Theo đó, ngày 27/12/1975, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa V ban hành
Nghị Quyết hợp nhất tỉnh Ninh Bình và tỉnh Hà Nam thành tỉnh Hà Nam
Ninh. Thị xã Ninh Bình và 6 huyện khu vực Ninh Bình thuộc tỉnh Hà Nam
Ninh.
Ngày
27/7/1979, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 125/QĐ-CP về hợp
nhất và điều chỉnh địa giới một số huyện, thị xã: Hợp nhất huyện Nho
Quan và huyện Gia Viễn thành huyện Hoàng Long; huyện Gia Khánh hợp nhất
với thị xã Ninh Bình thành huyện Hoa Lư (thị xã Ninh Bình chuyển thành
thị trấn Ninh Bình thuộc huyện Hoa Lư); Hợp nhất huyện Yên Mô với 9 xã
phía Bắc huyện Yên Khánh và thị trấn Tam Điệp thành huyện Tam Điệp; sáp
nhập 9 xã phía Nam huyện Yên Khánh vào huyện Kim Sơn. Thời gian này khu
vực Ninh Bình gồm 4 huyện: Hoàng Long, Hoa Lư, Tam Điệp và Kim Sơn.
Ngày
09/4/1991, Chính phủ ban hành Quyết định số 151-CP điều chỉnh một số
huyện, thị trấn thuộc tỉnh Hà Nam Ninh, tách huyện Hoàng Long thành hai
huyện: Hoàng Long và Gia Viễn, cắt 5 xã Xích Thổ, Gia Sơn, Gia Lâm, Gia
Tường, Gia Thủy (thuộc huyện Gia Viễn trước năm 1977) nhập vào huyện
Hoàng Long; tách thị trấn Ninh Bình (thuộc huyện Hoa Lư) thành lập thị
xã Ninh Bình; cắt xã Ninh Thành (huyện Hoa Lư) nhập vào thị xã Ninh
Bình.
Từ
ngày tái lập tỉnh 01/4/1992, Ninh Bình đã có nhiều thay đổi với khí thế
vươn lên mạnh mẽ. Ngày 17/12/1982, Hội đồng Bộ trưởng ban hành quyết
định số 200-HĐBT thành lập thị xã Tam Điệp gồm thị trấn Tam Điệp và 2 xã
Yên Sơn, Yên Bình (thuộc huyện Tam Điệp tách ra).
Ngày
26/12/1991, tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa VIII ra Nghị quyết tách
tỉnh Hà Nam Ninh thành 2 tỉnh Nam Hà, Ninh Bình. Ngày 1/4/1992, tỉnh
Ninh Bình chính thức hoạt động theo đơn vị hành chính mới (tái lập) gồm 5
huyện: Hoàng Long, Gia Viễn, Hoa Lư, Tam Điệp, Kim Sơn và hai thị xã
Ninh Bình, Tam Điệp.
Ngày 23/11/1993, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 88-CP đổi tên huyện Hoàng Long thành huyện Nho Quan (như trước đây).
Ngày
04/7/1994, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 59-CP thành lập lại huyện
Yên Khánh gồm 10 xã phía bắc Yên Khánh (thuộc huyện Tam Điệp từ năm
1977) và 9 xã phía nam Yên Khánh (thuộc huyện Kim Sơn từ năm 1977), đổi
tên huyện Tam Điệp thành huyện Yên Mô (như trước đây).
Ngày
09/01/2004, Chính phủ ra Nghị định số 16/2004/NĐ-CP cắt 6 xã thuộc
huyện Hoa Lư (Ninh Khánh, Ninh Nhất, Ninh Tiến, Ninh Sơn, Ninh Phong,
Ninh Phúc) nhập vào thị xã Ninh Bình.
Đầu
năm 2005, tỉnh Ninh Bình gồm 8 đơn vị hành chính: thị xã Ninh Bình là
thị xã tỉnh lỵ, trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh, gồm 8
phường và 6 xã, thị xã Tam Điệp - khu công nghiệp của tỉnh, gồm 3 phường
và 4 xã; huyện Nho Quan gồm 1 thị trấn và 26 xã; huyện Gia Viễn gồm 1
thị trấn và 19 xã, huyện Kim Sơn gồm 1 thị trấn và 25 xã.
Tỉnh
Ninh Bình nằm ở phía Đông Nam đồng bằng Bắc Bộ, trong tọa độ 19050 đến
20027 vĩ độ Bắc, 105032 đến 106027 kinh độ Đông, cách thủ đô Hà Nội hơn
90 km về phía Nam. Phía Bắc tỉnh Ninh Bình giáp tỉnh Hà Nam; phía Đông
Bắc và Đông giáp tỉnh Nam Định, có sông Đáy là ranh giới; phía Đông Nam
giáp biển Đông; phía Nam và Tây Nam giáp tỉnh Thanh Hóa, có dãy núi Tam
Điệp là ranh giới; phía Tây và Tây Bắc giáp tỉnh Hòa Bình.
Với vị trí đó, tỉnh Ninh Bình là một địa bàn chiến lược vô cùng quan trọng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.
Tỉnh
Ninh Bình có diện tích tự nhiên hơn 1400 km2 trong đó diện tích đất
nông nghiệp hơn 70.000 ha(48,9%), đất lâm nghiệp gần 20.000 ha (14,4%);
diện tích đất chuyên dùng gần 17.000 ha (12,1%); diện tích khu dân cư
hơn 5.000 ha (3,7%).vv…
Địa
hình tự nhiên phân thành 3 vùng rõ rệt: Vùng đồi núi bán sơn địa gồm
huyện Nho Quan và một phần thị xã Tam Điệp; vùng đồng bằng chiêm trũng
gồm huyện Gia Viễn và huyện Hoa Lư…; vùng Đồng bằng ven biển gồm phía
Nam huyện Yên Khánh, một phần phía Đông huyện Yên Mô, huyện Kim Sơn.
Hằng năm, vùng bãi bồi thuộc huyện Kim Sơn tiếp tục tiến ra biển khoảng
80 đến 100m. Rừng núi Ninh Bình nằm trong hệ đá vôi hình cánh cung, chạy
dài từ vùng Tây Bắc theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Khu rừng nguyên sinh
Cúc Phương thuộc huyện Nho Quan có rất nhiều thực vật, động vật quý
hiếm.
Trong
các núi ở Ninh Bình có nhiều hang động đẹp nổi tiếng, như Nam thiên đệ
nhị động (Bích Động), Nam thiên đệ tam động (Địch Lộng), động Thiên Tôn,
động Liên Hoa …. Đặc biệt, có vùng đèo Ba Dội là “cổ họng Bắc - Nam”
cửa ải trọng yếu giữa khu III và khu IV của đất nước.
Khí
hậu ở Ninh Bình tương đối đồng nhất - là vùng tiểu khí hậu, mang đặc
điểm của khí hậu nhiệt đới, chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc va gió
mùa Đông Nam. Khu rừng nguyên sinh Cúc Phương thuộc huyện Nho Quan có
rất nhiều thực vật, động vật quý hiếm.
Hệ
thống giao thông thủy bộ ở Ninh Bình tương đối thuận tiện, thuận lợi
giao lưu kinh tế - văn hóa, thông thương vào Nam ra Bắc và ngược lên các
tỉnh vùng Tây Bắc. Đường bộ có Quốc lộ 1A chạy qua địa bàn tỉnh khoảng
30 km. Quốc lộ 10 chạy qua các tỉnh miền duyên hải Bắc Bộ, đường 59,
đường 12A, 12B, 12C …. tổng chiều dài 120 km, với các tuyến đường bộ
trong tỉnh, liên huyện, liên xã tổng chiều dài hàng ngàn km.
Đường
sắt xuyên Việt chạy qua địa bàn tỉnh khoảng hơn 20 km, với 4 nhà ga:
Ninh Bình, Cầu Yên, Ghềnh, Đồng Giao … Đường thủy gồm hệ thống các con
sông lơn nhỏ tổng chiều dài gần 500 km, trong đó có các sông lớn như
sông Hoàng Long, sông Đáy, sông Bôi, sông Lạng, sông Vạc v.v…
Ninh
Bình có 2 cảng sông: Cảng Ninh Bình và Cảng Ninh Phúc thông ra biển
Đông. Tài nguyên thiên nhiên ở Ninh Bình có than bùn, đá vôi (trữ lượng
hàng tỷ m3), nước khoáng .v.v… Thiên nhiên đã tạo cho Ninh Bình một vùng
đất có biển, có rừng núi, có đồng bằng giàu tiềm năng phát triển kinh
tế toàn diện. Và là một địa bàn có thế hiểm yếu về quân sự: tiến có thể
đánh, lui có thể giữ, Ninh Bình - một vùng đấy mang đầy dấu tích lịch sử
chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước từ thời Hai Bà Trưng đến ngày
nay.
Dân
số Ninh Bình những năm 1927 - 1928 khoảng gần 300.000 ngàn người; năm
1945 khoảng 350.000 người; năm 2005 hơn 900.000 người. Mật độ trung
bình 662 người/km.
Những
thành tựu kinh tế- xã hội 20 năm qua tiếp thêm niềm tin mới, quyết tâm
mới. Thành phố Ninh Bình đang hướng đến một Thành phố văn minh, hiện
đại. Đảng bộ, quân và dân Ninh Bình tiếp tục vượt qua khó khăn, thử
thách, xây dựng Ninh Bình phát triển bền vững, phấn đấu trở thành tỉnh
khá trong khu vực đồng bằng sông Hồng.
Với
xu hướng tìm về cội nguồn, gần gũi với thiên nhiên, Tam Cốc, Bích Động,
khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long và suối nước nóng Kênh Gà được khá
nhiều khách du lịch lựa chọn, nhất là khách du lịch nước ngoài. Tất
nhiên, không ai có thể không ghé qua cố đô Hoa Lư cổ kính mà uy nghiêm.
Đến
với Ninh Binh, du khách không chỉ được thả hồn vào khung cảnh sơn thủy
hữu tình mà còn được đắm mình trong không gian văn hóa đậm đà của vùng
đất châu thổ Sông Hồng với những lễ hội truyền thống như lễ hội Đền Thái
Vi, đền Hoa Lư và nhiều hội làng mang đậm yếu tố dân gian.
Qua
những lễ hội ấy, nét văn hóa, truyền thống của người dân xứ Bắc và tập
quán của người vùng quê Ninh Bình càng rõ nét. Đó cũng là thói quen của
những con người hiền hậu, giản dị, quanh năm bươn bải nắng mưa với ruộng
đồng, mùa màng, nhớ ngày hội làng, nhớ về tổ tiên xếp lại mọi việc để
hành lễ.
Tất
cả những điều đó đã làm nên nét riêng của đất và người Ninh Bình. Và
mỗi người chỉ có thể cảm nhận được điều đó khi đến với những con người
và những danh lam thắng cảnh nơi Cố đô Hoa Lư và Ninh Bình hiện đại
trong thời kỳ hội nhập và phát triển./.
Đèo Tam Điệp : Một di tích, danh thắng nổi tiếng của Ninh Bình
19/11/2007
Đèo Tam Điệp là một tuyến phòng ngự rất lợi hại, mang vị trí chiến lược
quan trọng trong quân sự cũng như bức tường thành thiên nhiên án ngữ
cong đường thiên lý ra Bắc vào Nam.
Đèo
thuộc thị xã Tam Điệp, cách phía Nam thị xã Ninh Bình khoảng 18 km. Nơi
đây có 3 dẫy núi chạy suốt từ Hoà Bình về. Chỗ đá hạ thấp xuống gọi là
đèo. Từ bắc vào đến địa phận này có ba đèo liền nhau nên gọi là Tam
Điệp. Đèo thứ nhất cao 68m, đèo ở giữa cao 110m, đèo thứ ba cao 80m (so
với mặt nước biển).
Đèo
Tam Điệp còn gắn liền với một sự kiện lịch sử. Tháng Chạp năm Mậu Thân,
tại nơi đây vua Quang Trung đã mở tiệc khao quân ở đèo Tam Điệp trước
khi ra bắc lần thứ hai.
Đèo
Tam Điệp không chỉ là một thắng cảnh đẹp mà còn là một di tích lịch sử
nổi tiếng đã đi vào thơ văn của các thi sĩ xưa và nay. (Nguồn Ninhbinhtourism)
Mảnh
đất Ninh Bình xinh đẹp nổi tiếng với những giá trị lịch sử lâu đời cùng
những danh thắng đã được ghi nhận là di sản văn hóa thế giới luôn là sự
lựa chọn trong mỗi hành trình du lịch của du khách gần xa. Cùng với
phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp là những món ăn nổi tiếng mà khi nhắc
tới người ta sẽ nghĩ ngay tới Ninh Bình. Hanoiskyteam sẽ chia sẻ những đặc sản Ninh Bình hấp dẫn để du khách nếm thử mỗi khi có dịp ghé chân nơi đây.
1. Cơm cháy Ninh Bình
Đặc sản đầu tiên phải kể đến đó là cơm cháy,
đây cũng là món nổi tiếng nhất của Ninh Bình. Được làm 100% từ gạo
nguyên chất, cơm cháy Ninh Bình mang hương vị đặc trưng của mảnh đất Cố
đô mà không thể lẫn lộn với bất cứ tỉnh thành nào khác. Cơm cháy có màu
vàng nhạt của gạo chiên giòn, khi ăn có vị thơm ngon của hạt gạo, vị
ngậy của ruốc, bùi béo mà không ngán, thích hợp cho mọi lứa tuổi. Cơm
cháy được bày bán ở khắp mảnh đất Ninh Bình, từ thành phố cho đến các
khu du lịch chùa Bái Đính, Tràng An, Tam Cốc…kể cả dọc đường quốc lộ, du khách sẽ không khó để tìm mua đượcmón đặc sản Cố đô hấp dẫn này.
Đặc sản cơm cháy Ninh Bình
2. Gỏi cá nhệch Kim Sơn
Là một trong những đặc sản ẩm thực nổi tiếng của Ninh Bình, gỏi cá nhệch
khiến bao du khách phải say lòng, ăn một lần nhớ mãi không quên. Những
con cá được chọn phải tươi ngon, thuộc loại to từ 400kg trở lên, bụng
béo trắng, lưng xanh màu đá thẫm qua nhiều khâu chế biến hết sức tỉ mỉ,
cầu kỳ mới làm nên được món gỏi không có vị tanh của cá, khi ăn có hương
vị thơm ngon xen lẫn vị bùi của gạo nếp rang cùng vị chua thanh của dấm
và vị cay nồng ấm của gừng, tiêu, ớt, xả trong nước chấm. Đến Ninh Bình
phải ăn gỏi cá Kim Sơn mới cảm nhận hết được hương vị thơm ngon của món
gỏi cá này.
3. Ốc núi Ninh Bình
Ốc núi Ninh Bình
là một đặc sản mới nổi của Ninh Bình. Loài ốc này cực hiếm vì chúng chỉ
sống trong các hốc đá, đến mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 8 mới bò ra
kiếm ăn và sinh sản. Ốc núi xuất hiện ở hầu hết các nơi tỉnh Ninh Bình
nhưng tập trung nhiều nhất là ở các dãy núi đá vôi Tam Điệp, Yên Mô và
Nho Quan. Ốc núi trong hang rất khó phát hiện, người ta thường phải dậy
từ sáng sớm khi ốc bò ra khỏi hang kiếm ăn mới tìm bắt được. Thịt ốc núi
dai, giòn, ngọt, thơm mùi thuốc bắc. Ốc núi có thể chế biến thành nhiều
món như nướng, xào me, hấp gừng, luộc xả hết, trộn gỏi hành tây…đều rất
hấp dẫn.
Thơm ngon Tái dê Ninh Bình
4. Tái dê Hoa Lư
Món ăn dân dã đất cố đô Hoa Lư nhưng không kém phần hấp dẫn phải kể đến là dê núi. Điểm du lịch Hoa Lư,
mảnh đất trù phú với những dãy núi đá vôi là điểm chăn nuôi dê lấy thịt
cho nhiều món ăn đặc biệt chế biến từ dê núi. Tái dê là món nổi bật
nhất và đứng đầu bảng. Qua rất nhiều công đoạn phức tạp và kỹ lưỡng mới
cho ra được món tái dê thơm ngon, khử hết mùi hôi. Tái dê thường ăn kèm
các loại lá, quả và đăc biệt nhất là nước chấm tương gừng. Đây là món ăn
ngon và cũng là bài thuốc quý dùng để bồi bổ cơ thể rất tốt cho sức
khỏe.
5. Nem Yên Mạc
Vùng
đất Yên Mạc Ninh Bình nổi tiếng với món nem cổ truyền được tinh chế từ
thịt lơn. Nguyên liệu để làm món nem này tuy đơn giản nhưng quá trình
chế biến lại hết sức cầu kỳ để làm nên món nem với màu hồng rực đặc
trưng của thịt lợn, cùng những sợi bì màu trắng tinh cùng gia vị và tỏi
ớt, khi ăn nem có vị chua chua cay cay thường dùng kèm lá ổi hoặc lá
sung chấm nước mắm chanh tỏi ớt để thưởng thức hết hương vị đặc biệt của
món ăn.
Canh chua cá rô đồng Ninh Bình
6. Canh chua cá rô
Một đặc sản nổi tiếng mà dân dã của vùng núi đá vôi ven đồng chiêm trũng ở Ninh Bình không thể bỏ qua đó là canh chua cá rô đồng.
Canh các rô nấu chua thì ở đâu cũng có nhưng cá rô bắt từ Tổng Trường,
vùng đất với nhiều hang động mới là đặc biệt. Được lựa chọn kỹ càng từ
những con các rô to béo sau quá trình chế biến cẩn thận để làm nên một
món ăn chua chua thanh thanh của dưa lần với vị ngọt bùi của cá, thơm
mát của cà chua và đậu phụ, tất cả cùng hoà quyện vào nhau làm thành cái
hấp dẫn của món đặc sản này.
7. Miến lươn
Cùng với cơm cháy, tái dê, miến lươn
cũng là món đặc sản nổi tiếng ở Ninh Bình được nhiều người biết đến.
Không như những nơi khác, lươn ở Ninh Bình để làm miến chỉ chọn lươn
cốm, lưng nâu hồng bụng vàng rộm, con hơi nhỏ nhưng thịt rất thơm và săn
chắc. Miến lươn thường ăn kèm hoa chuối để làm nên vị thanh dịu mà
không bị tanh của lươn. Nếu ai đã từng một lần thưởng thức miến lươn
Ninh Bình đều mong muốn được một lần quay lại nơi đây để thưởng thức món
đặc sản bình dị này.
Cua đồng rang lá lốt hấp dẫn
8. Cua đồng rang lá lốt
Một món ăn dân dã mang đậm hương vị đồng quê mà du khách nên nếm thử khi dừng chân manh đất cố đô đó là món cua đồng rang lá lốt.
Từ những con cua đồng béo ngậy cùng lá lốt rửa sạch thái sợi rang giòn
tạo nên một hương vị quê nhà đặc biệt, mang đến cho du khách nhiều cảm
nhận bất ngờ. Nếu như trước đây những món ăn từ cua đông chỉ là món ăn
giản dị ở những vùng quê nghèo thì ngày nay nó đã trở thành món đặc sản
khiến bao du khách không thể chối từ.
9. Gáo kho cá
Ninh Bình vốn nổi danh với thịt dê và cơm cháy lại có món cá kho gáo
khá độc đáo và lạ lẫm. Gáo là một loại cây tầm nổi thường mọc ở khe
suối hoặc chân đồi, không chỉ có tác dụng làm thuốc mà còn dùng để nấu
ăn. Quả gáo có vị chua,hơi ngọt mát và có mùi thơm nên thường được dùng
để nấu các món canh chua thay me, sấu tuy nhiên ngon hơn cả là món cá
kho gáo. Với hương vị rất đặc biệt, không ngấy mà lại khử được mùi tanh
của cá cùng mùi thơm của gáo làm nên một món ăn nổi tiếng đặc sản Ninh
Bình.
Dân dã bánh trôi Ninh Bình
10. Bánh trôi Ninh Bình
Nếu
nhắc đến đặc sản Ninh Bình mà quên không kể đến món bánh trôi thì quả
là một thiếu sót. Được làm từ những nguyên liệu hết sức bình dân nhưng bánh trôi Ninh Bình
khá đặc biệt với phần nhân là sự kết hợp của đường mật, lạc khô giã nhỏ
trộn đều với lá cúc mốc thái nhỏ, vì thế bánh có vị thơm mát, ngọt nhẹ
cùng với hương thơm thoang thoảng của lá cúc mốc và hoa bưởi trong nước
luộc bánh khiến cho món ăn dân dã này có những ấn tượng khó phai trong
lòng du khách.
11. Bún mọc Tố Như
Một đặc sản nữa của Ninh Bình phải kể tới bún mọc Tố Như.
Đúng như tên gọi, bún mọc Tố Như gồm có bún, mọc, rau sống và nước
dùng, thành phần tuy đơn giản nhưng người làm bín phải rất kỳ công từ
khâu chọn nguyên liệu và cách ăn thì không như những nơi khác, chan nước
vào bát to bỏ sẵn bún và mọc mà được để riêng thành từng đĩa, tùy người
dùng lựa chọn ăn nhiều, ăn ít, ăn đến đâu lấy đến đó. Nếu bạn có dịp
ghé chân nhà thờ Phát Diệm – Kim sơn đừng bở lỡ món bún độc đáo này.
Xôi trứng kiến Nho Quan lạ lẫm
12. Xôi trứng kiến Nho Quan
Ngo
Quan là vùng đồi núi đá vôi lởm chởm, nơi cư ngụ của loài kiến nâu có
trứng dùng để là nên món xôi trứng kiến lạ lẫm. Hàng năm vào tháng 2 âm
lịch, người dân địa phương lại bắt đầu hành trình đánh trứng kiến. Phải
quan sát kỹ, chọn những tổ căng tròn có nhiều trứng. Trứng kiến mang về
được rửa nước ấm, ráo nước, tẩm ướp gia vị rồi chế biến thành món ăn độc
đáo này. Xôi trứng kiến Nho Quan là quà đặc biệt mà
thiên nhiên ưu ái cho con người và vùng đất Ninh Bình, ai một lần được
thưởng thức hẳn sẽ nhớ mãi không quên.
13. Mắm tép Gia Viễn
Đến Ninh Bình, du khách đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức món đặc sản mắm tép Gia Viễn
để tân hưởng cái độc đáo trong văn hoá ẩm thực của người Ninh Bình.
Loại mắm này được làm từ loại tép riu còn tươi, già, thân tròn nhỏ và
màu xanh lam. Sau khi chế biến, người ta phải bịt kín để từ một tháng
trở lên mới đem nấu chín ăn. Lúc này mắm mới ngon ngọt, đậm đà, rất hấp
dẫn.
Rượu Lai Thành trong quả trình ủ
14. Rượu Lai Thành
Là một đặc sản của Kim Sơn, rượu Lai Thành
có tên bắt nguồn từ xã Lai Thành, nơi đã chưng cất nên loại rược độc
đáo, nổi tiếng Ninh Bình. Từ những hạt gạo nếp cái hoa vàng tròn, thơm,
cùng quy trình kỹ thuật và khâu lựa chọn chất men, nguồn nước kỹ lưỡng,
người dân nơi đây đã nấu lên loại rượu càng để lâu càng ngon, dù ở cách
xa đến hàng trăm mét, vẫn không thể giấu nổi mùi thơm.
15. Rượu cần Nho Quan
Bên canh rượu Lai Thành nổi tiếng thì rượu cần Nho Quan
cũng là một sản vật không thể bỏ qua. Đây là đặc sản của người dân tộc
Mường, một loại rượu dùng gạo nếp nấu thành cơm rồi trộn đều với men và ủ
trong những sành lớn sau ít nhất 3 tháng mới đem ra dùng, khoogn hề qua
quá trình chứng cất.l Rượu cần biểu tượng cho tinh thần đoàn kết cộng
đồng nên khi dùng, người ta không rót ra chén mà dùng các cần rượu làm
từ thân trúc rỗng cùng hút từ chum lớn. Vị ngọt thơm nồng của rượu khiến
người uống có cảm giác khoan khoái, lâng lâng nhẹ nhàng. Trong những hành trình du lịch Tam Cốc
hay Tràng An, Bái Đính…du khách đừng nên bỏ lỡ những sản vật độc đáo và
hấp dẫn nếu có cơ hội để chuyến đi của mình được trọn vẹn và ý nghĩa
nhất.
Nét hoang sơ trong ẩm thực Ninh Bình
Thứ Năm, ngày 13/03/2014 08:05 AM (GMT+7)
Đến với Ninh Bình, bạn sẽ được thưởng thức những món đặc sản tươi ngon, luôn phảng phất chất hoang sơ của một vùng núi đá.
Đến với Ninh Bình, người ta sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước vẻ đẹp
của cố đô Hoa Lư, hay sự tôn nghiêm của nhà thờ đá Phát Diệm, bất ngờ
trước sự “nhào nặn” tài tình của tạo hóa ở khu hang động sinh thái Tràng
An, khu Tam Cốc – Bích Động… hay sự độc đáo trong hệ động thực vật đa
dạng của khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long, hoặc thích thú
đắm mình trong dòng suối nước khoáng nóng Kênh Gà… Ninh Bình không chỉ
đẹp và đầy sức hút mà còn quyến rũ lữ khách bởi những món ngon khó ai có
thể cưỡng lại được. Thịt dê núi đá
Thịt dê Ninh Bình ngon hơn thịt dê các vùng khác bởi lẽ, dê ở đây chủ
yếu được nuôi ở trên những dãy núi đá vôi, ăn đa dạng các loại lá cây,
cho nên thịt ngon và săn chắc. Và hơn thế, người Ninh Bình cũng có bí
quyết nuôi riêng nên món thịt dê đã sớm trở thành đặc sản nổi tiếng khắp
cả nước.
Thịt dê núi đá (Ảnh: Internet)
Thịt dê - đặc sản Ninh Bình - được chế biến thành rất nhiều món khác
nhau, và dưới bàn tay chế biến kì diệu của những con người vùng núi đá
này mà mỗi món đều có hương vị thơm ngon, hấp dẫn riêng. Như dê tái
chanh, tiết canh, dê né, lẩu dê, áp chảo, dê nướng, cháo, sốt vang, xào
lăn… Khi thưởng thức, thực khách không chỉ thích thú các món ăn mà còn
say mê cả thiên nhiên khoáng đạt pha lẫn chút hoang sơ của nơi này.
Các món tái dê đầy quyến rũ của Ninh Bình (Ảnh: Internet)
Trong các món ăn về dê thì tái dê chấm với tương Bần, ăn kèm với rau
thơm các loại là món nhiều người yêu thích. Có ba loại tái dê là tái
nhúng, tái lăn và tái vừng. Trong đó món tái vừng là ngon nhất vì nó có
nhiều gia vị và đặc biệt có thêm vị béo và mùi thơm nức của lạc rang.
Nguyên liệu để làm món tái dê tất nhiên không thể thiếu thịt dê,
riềng, khế, sả, chuối xanh, sung quả, vừng rang, tương. Để món tái dê
ngon thì phải biết cách chọn thịt dê. Thịt để làm tái phải có da có
thịt, nguyên thịt nạc không cũng không ngon. Thường thịt hai vách hông
(ở con lợn là thịt ba chỉ) là thịt thích hợp nhất với món tái. Nó có da
dai mà mềm, có chút mỡ nhưng không ngấy, có thịt nạc nhưng không khô và
xơ.
Tái dê chấm với tương gừng (chua, ngọt, cay, nồng), ăn kèm với rau
thơm các loại như lá mơ, sung, húng các loại, ngổ đất, bánh đa giòn
thơm... Gần đây người ta dùng bánh lá nem để gói ăn cũng thú vị. Cơm cháy
Cơm cháy ở mảnh đất Ninh Bình là một trong những món ăn thể hiện được
sự tinh túy của hạt gạo mà không khoa trương, không quá nhiều biến tấu.
Nghe nói cơm cháy Ninh Bình có một lịch sử khá lâu đời.
Tương truyền, từ thời Pháp thuộc cuối thể kỷ 19, ở Ninh Bình có người
thanh niên trẻ tuổi tên Hoàng Thăng ra Hà Nội làm công cho một hiệu ăn
lớn của người Hoa. Hoàng Thăng đem lòng yêu con gái ông chủ nhưng bị nhà
chủ phản đối. Do không lấy được con gái ông chủ, Hoàng Thăng bỏ việc,
trở về quê nhà. Trong thời gian làm việc tại hiệu ăn, Hoàng Thăng đã học
được không ít bí quyết chế biến các món ngon, ông đã sáng tạo xây dựng
một nhà hàng ăn chuyên về cơm cháy. Sau này, Đinh Hoàng Thăng lại được
ông chủ cũ mời cộng tác mở nhiều nhà hàng mới và gả con gái cho. Từ đó,
món cơm cháy thơm ngon do ông làm ra luôn gắn liền với câu chuyện tình
yêu cảm động.
Cơm cháy (Ảnh: Internet)
Để làm cơm cháy đòi hỏi người chế biến phải thật sự tinh tế và tỉ mỉ.
Gạo được nấu lên sao cho thật vừa nước, đủ dộ dẻo. Khi cơm chín tới
phải nhanh lấy hết ra chỉ để lại phần xém dưới đáy nồi. Rồi tiếp tục
đun, lúc này vừa đun phải vừa, người nấu xoay tròn nồi cho cơm chín đều
và tạo thành một lớp cháy đều. Tiếp đó, người ta lấy những miếng cháy
này ra khỏi nồi bẻ vừa vặn và đem phơi (hoặc sấy) cho thật khô để dễ bảo
quản. Khi thưởng thức cơm sẽ được rán giòn. Trong quá trình rán, món
cơm cháy có thể được tẩm ướp với một số loại gia vị sao cho đậm đà nhất,
thơm ngon nhất. Một số người còn thích phủ một lớp ruốc bông trắng ngà
lên cơm cháy, ăn vô cùng hấp dẫn.
Những miếng cơm cháy không hề khô khan mà cứ giòn tan trong miệng,
thơm ngon mà phảng phất chút hoang sơ quyện trong từng hạt gạo (Ảnh:
Internet)
Với loại cơm cháy không tẩm ướp sẽ được đem chấm kèm với một thứ nước
sốt sóng sánh của vị nước mắm, mỡ hành, ruốc… Những miếng cơm cháy
không hề khô khan mà cứ giòn tan trong miệng, thơm ngon mà phảng phất
chút hoang sơ quyện trong từng hạt gạo. Gỏi cá nhệch Kim Sơn
Đến mảnh đất Kim Sơn của Ninh Bình, bạn không chỉ được nhấm nháp vị
cay nồng của rượu mà còn được thưởng thức đặc sản gỏi cá nhệch vô cùng
tươi ngon, hấp dẫn. Gỏi cá nhệch vốn nổi tiếng ở Tràng Cát, Hải Phòng
tuy nhiên đến đây, bạn cũng sẽ được thưởng thức những đĩa gỏi cá thơm
ngon không kém. Theo người dân nơi đây, cứ vào mùa mưa ngâu độ 2 tháng
là mùa đi bắt cá nhệch. Cá nhệch cùng họ với lươn nhưng nhệch sống ở nơi
nước hơi mặn (nhệch củ) và sống ở nước lợ (nhệch khét). Nhệch củ to
ngang, nhệch khét dài. Cá nhệch giống lươn về độ dài, nhưng bề ngang lại
giống cá chình. Cá nhệch có con dài hàng mét, con nhỏ 3 - 4 lạng, con
to nặng tới cả kilôgam. Cá nhệch trơn và dữ tợn, nên đánh bắt không dễ
dàng.
Gỏi cá nhệch Kim Sơn (Ảnh: Internet)
Làm món gỏi cá nhệch - đặc sản Ninh Bình - không khó nhưng dưới bàn
tay điêu luyện của người dân Kim Sơn, gỏi cá nhệch lại trở thành đặc
sản. Theo kinh nghiệm của những người hay làm món gỏi này thì để gỏi
không bị tanh, sau khi bắt cá về, người ta phải lấy nước vôi, nước tro,
lá tre hóp tuốt sạch chất nhờn trên da.
Mổ cá cũng hơi khác bình thường một chút, bạn phải mổ cá đằng sống
lưng như mổ lươn để lọc xương. Thịt cá tươi cắt thành lát có màu hồng
giống màu thịt cá quả vô cùng bắt mắt. Còn thính được làm bằng gạo nếp
rang, giã nhỏ mới có mùi thơm và bùi. Khi mọi thứ xong xuôi, bạn phải
thật nhanh tay trộn thịt cá với thính cho thơm thịt.
Còn riêng da cá được đem rán giòn rồi cuộn với gỏi khi ăn. Một điều
thú vị xương cá sau khi lọc không hề bị bỏ đi mà được đem giã nhuyễn để
nấu dấm. Món dấm được pha chế với gừng, tỏi, ớt, hạt tiêu và sả băm nhỏ.
Dấm phải có màu đỏ sậm, đặc sánh, dậy mùi gia vị, khi tưới dấm vào gói
gỏi ăn, không bị chảy ra tay. Gỏi được ăn kèm với bánh đa vừng, cùng các
loại lá như dấp cá, mùi tàu, sung, đinh lăng, mơ lông... Nem chua Yên Mạc
Nem chua vốn là đặc sản nổi tiếng nhất của người Thanh Hóa nhưng đến
với Yên Mạc, thuộc huyện Yên Mô của mảnh đất Ninh Bình, thực khách cũng
sẽ không khỏi bất ngời bởi nem chua nơi đây có độ ngon không kém.
Nem chua Yên Mạc có đã có từ lâu đời nhưng hiện tại, số người làm
được loại nem đặc biệt này không nhiều. Nem làm phải đảm bảo được độ
khô, tơi (trong khi đó nem chua Thanh Hoa thành một khối gắn kết, không
tơi) mà vẫn giữ được độ mềm dẻo thơm ngon. Người ta thường chọn thịt ở
phần đùi mông sau hoặc phần trên dọc theo sống lưng thịt thăn của con
lợn để làm. Thịt nạc được lọc kỹ, thái mỏng ngang thớ, bỏ vào cối giã
nhuyễn. Trong nem trộn một chút sợi bì lợn theo tỷ lệ thích hợp, sợi bì
thái mỏng trộn đều kết dính chặt với thịt nạc nổi nét trên nền hồng hào
của thịt nạc trông thật đẹp mắt hấp dẫn.
Nem chua Yên Mạc (Ảnh: Internet)
Nem chua Yên Mạc thường được bọc qua một lớp lá ổi cho thơm rồi mới
đến lớp lá chuối tươi, dày. Nem được gói chặt và kín để có thể nhanh
chóng lên men. Làm nem chua kì công như thế nhưng người ta cũng chỉ hào
hứng nhất là khi thưởng thức. Những cặp mắt đầy thèm thuồng cứ dính chặt
vào đôi tay đang chậm rãi bóc từng lớp, từng lớp lá chuối ra. Khi chiếc
lá cuối cùng được trút xuống, lộ ra thứ thịt nem đỏ hồng, mùi chua chua
thơm thơm thật tuyệt. Nem tơi, rời vô cùng hấp dẫn. Ăn nem ngon nhất
với lá sung, ổi, hay đinh lăng... rồi chấm vào trong bát nước mắm chanh,
tỏi, ớt... Mọi hương vị cứ như được cô đọng nơi đầu lưỡi tạo thành dư
vị khó quên. Ốc núi đá
Thiên nhiên đã tạo cho Ninh Bình thêm một món ăn đặc, sản đó là thứ
mà hiếm khi lại sống ở trên núi: Ốc. Loại ốc núi này có ở nhiều nơi
trong tỉnh Ninh Bình nhưng nó sinh sản và sống tập trung nhiều nhất ở
Tam Điệp, Yên Mô, Nho Quan. Ốc núi thường chỉ xuất hiện trong tiết trời
mùa mưa ẩm ướt, từ tháng 4 đến tháng 8. Và thời gian còn lại trong năm,
chúng thường vùi mình dưới đất, trong các khe đá hay dưới những lớp lá
dày.
Thịt ốc núi dai dai, giòn giòn và ngọt rất hấp dẫn. Người sành ăn ốc
núi thường ăn cả ruột bởi như thế mới cảm nhận hết được vị mát lành, thú
vị thứ đặc sản dân dã này.
Ốc núi đá (Ảnh: Internet)
Ngoài ra, Ninh Bình còn nổi tiếng với những món ăn ngon như mắm tép
Gia Viễn, bún mọc Phát Diệm, canh chua cá rô, miến lươn, vịt giả cầy, cá
nướng rơm mùa gặt, xôi trứng kiến... Và mỗi món ăn ấy nó góp phần làm
nên sự độc đáo, thú vị của mảnh đất núi đá, hoang sơ này.
Nếu có dịp đến Ninh Bình, bạn hãy mang về cho gia đình, bạn bè một
món quà đặc sản của nơi đây nhé! Chắc chắn, chẳng ai có thể quên được
hương vị đậm đà hòa quyện trong từng món đặc sản, những thứ làm nên sức
sống ẩm thực tiềm tàng của con người trên mảnh đất cố đô xa xưa.
Đến với Ninh Bình, người ta sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của cố đô
Hoa Lư, sự tôn nghiêm của nhà thờ đá Phát Diệm, bất ngờ trước sự “nhào nặn” tài
tình của tạo hóa ở khu hang động sinh thái Tràng An, khu Tam Cốc – Bích Động…
hay sự độc đáo trong hệ động thực vật đa dạng của khu bảo tồn thiên nhiên đất
ngập nước Vân Long...
19/11/2007
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét