"Nhân chi sơ, tính bản thiện"
- Tam tự kinh -

Có bao giờ bạn đặt nghi ngờ vào câu “nhân chi sơ tính bản thiện” (con người sinh ra vốn có bản tính lương thiện)? Hay bạn nghĩ rằng con người có bản chất xấu, nhưng bản chất đó có thể cải tạo được nhờ cái thiện do con người tạo ra – cái thiện ấy là sản phẩm của giáo dục, lễ nghĩa và hình pháp?

 “Nhân chi tính ác, kỳ thiện giả ngụy dã”
(Bản tính của người là ác, những điều thiện là do con người đặt ra)
- Tuân Tử -

Tiến trình đi đến hành động ác gồm có ba giai đoạn:

1. Khích động: một tình huống khó chịu.

2. Ảnh hưởng: phát sinh cảm tính tức giận, ghen ghét, thù hận, báo thù.

3. Giải pháp: thăng hóa, lựa chọn một vật yêu thích khác, hoặc trở nên ác đối với bản thân, có những hành động hung dữ đối với bản thân giống như tự quyên sinh ; hoặc ác đối với người khác dùng những lời lẽ hoặc những hành động hung dữ nhắm vào kẻ khác.

Một số thí nghiệm khoa học về sự xấu xa của con người

1. Thí nghiệm búp bê Bobo (BDE - Bobo Doll Experiment)

BDE là cuộc thử nghiệm do nhà khoa học tâm thần Albert Banduara ở Đại học Stanford, Mỹ thực hiện năm 1961 ở trẻ em. Mục đích tìm hiểu về hành vi hung hãn ở trẻ nhỏ, đặc biệt là khả năng bắt chước hành vi ở người lớn.

Trong thử nghiệm này Banduara đã chọn 72 đứa trẻ trong độ tuổi từ 3-4 tuổi tham gia. Chúng được chia thành nhiều nhóm; một nhóm chơi trò ghép hình, còn nhóm lớn hơn chơi các trò khác. Sau đó vài phút nhóm lớn tuổi bắt đầu có hành động hành hung búp bê Bobo Doll (búp bê cao tới 1,5 mét) như cào xước mặt, đánh đập. Ngoài ra, nhóm trẻ này còn lăng mạ búp bê theo cách của chúng.



Sau đó, nhóm tiếp tục được dẫn vào phòng mới cũng có búp bê Bobo Doll. Tại đây, chúng được phép tháo búp bê để “nghiên cứu” và trong khi cuộc chơi đang hào hứng, người ta đã bắt chúng phải dừng lại và từ bỏ đồ chơi, tất cả đều tức giận và kết quả người ta đã phát hiện thấy trên 400 hành vi bạo lực đối với búp bê Bobo Doll, phần lớn là học được từ những đứa trẻ có cá tính hung hãn.

2. Thử nghiệm về lòng tin của con người của Marina Abramović.

Đây là một tác phẩm, cũng là một cuộc thử nghiệm về lòng tin của con người. Marina bảo với khán giả rằng cô sẽ không cử động, không chống cự trong suốt 6 tiếng đồng hồ, khán giả muốn làm gì cô cũng được. Cô đặt 72 thứ khác nhau trên bàn, từ những thứ nhẹ nhàng, vui tươi như bông hoa cài tóc, dải lụa, lông chim v..v.. cho đến những thứ có thể gây đau đớn, thương tích cho cô như lược, gai bông hồng, roi da, kéo, chai rượu, dao mổ và cả một cây súng đã lên nòng.

Khán giả tùy nghi sử dụng 72 thứ đó lên người cô.



"Ban đầu," - Abramovic bảo - "khán giả đã rất nhẹ nhàng, có phần nhút nhát, nhưng chiều hướng bạo lực càng ngày càng nhanh chóng. " Kinh nghiệm mà tôi học được là ... nếu như bạn để mặc sự quyết định cho công chúng, họ có thể giết chết bạn... Tôi cảm thấy bị xúc phạm: Họ dùng kéo cắt phăng quần áo của tôi, ghim gai hoa hồng vào bụng tôi, nhục mạ tôi, một người đã chĩa súng vào đầu tôi, và một người đã lấy nó đi."

Tác phẩm đã tạo nên một bầu không khí tràn ngập sự hung hãn, đáng sợ. 

"Sau đúng 6 tiếng, như kế hoạch, tôi đứng dậy và bắt đầu đi về phía đám đông. Mọi người đã bỏ chạy, bỏ chạy khỏi một cuộc đối đầu thật sự."

Họ được quyền "chọn" cách đối xử với người đàn bà này, và họ đã chọn những cách vô nhân đạo để hạ nhuc cô ấy.

Họ biết cô ấy sẽ không chống cự, họ cũng biết rằng dao, gai sẽ làm cô ấy đau.

Và họ vẫn chọn những cách tàn bạo ấy.

Thí nghiệm cho thấy, con người sẽ dễ dàng hãm hại nhau đến mức nào khi họ có cơ hội.

Tác phẩm này cũng cho thấy: Rất dễ dàng để hạ nhục một con người không dám đứng lên chống lại. 


 Marina Abramović sau thí nghiệm.

3. Nghiên cứu OTA (Obedience-to-Authority - nghiên cứu về sự tuân lệnh thượng cấp)

Mục đích nghiên cứu OTA của nhà tâm lý học Stanley Milgram là nhằm tìm câu trả lời tại sao con người lại phải chấp hành mệnh lệnh mặc dù có thể những lệnh đó dẫn tới việc làm tội ác, vô nhân đạo.

Những người tham gia trong cuộc thử nghiệm có độ tuổi từ 20-50 với trình độ văn hóa khác nhau, mỗi người được phát một tờ giấy trong đó ghi là "giáo viên" hoặc "học viên".

Những "học viên" có nhiệm vụ nhớ lại một số cụm từ được đưa ra trước đó và được gắn vào các điện cực. Với mỗi câu trả lời sai thì "giáo viên" được yêu cầu tăng lên 15 volt. Những “giáo viên” tham gia thử nghiệm được yêu cầu không được ngừng tra tấn, mặc dù họ thấy người "sinh viên" phải chịu sự khổ sở cùng cực.  Thực ra "học viên" chỉ là các diễn viên giả vờ đau đớn.

Máy giật điện có 30 công tắc, giữa hai mức cuối có ghi ký hiệu cảnh báo "nguy hiểm".



Chỉ có 4% người thú nhận về mối nguy hiểm của điện giật gây chết người nhưng không có ai dừng lại trước mức 300 volt. 27 trong số 40 người thuộc nhóm "giáo viên" đẩy điện giật đến mức 450 volt mặc dù biết rất nguy hiểm.

Điều này cho thấy, khi con người bị đặt vào những tình huống phải chấp hành mệnh lệnh của cấp trên, họ có thể bất chấp, làm điều đi ngược lại đạo đức của chính mình.

4. Cuộc thử nghiệm SPE - Stanford Prison Experiment (Thí nghiệm nhà tù Stanford)

Thí nghiệm được bắt đầu bằng sêri quảng cáo chiêu sinh trên tờ Philip G.Zimbado (Mỹ) với nội dung như sau: “Cần tìm các sinh viên nam để phục vụ cho một nghiên cứu về cuộc sống trong tù, thù lao 15 USD/ngày trong thời gian 2 tuần, bắt đầu từ 14-8". Sau khi đăng tin đã có trên 70 thí sinh nộp đơn, tất cả đều được phỏng vấn và qua bước kiểm tra tâm lý để phát hiện ra những hiện tượng không bình thường.

Cuối cùng, 24 thí sinh trúng tuyển, và được phân thành 2 nhóm, 12 người có nhiệm vụ làm cai ngục, 9 người được phân làm tù nhân và 3 dự phòng khi cần thiết.

Sáng sớm ngày 14/8/1971, 9 người trong nhóm tù nhân đã được cảnh sát bắt giữ bằng xe chuyên dụng và dẫn thẳng về đồn. Tại đây, họ được lấy dấu vân tay, chụp ảnh và đưa vào nhà giam, được thông báo lý do bị bắt về tội ăn cướp và trộm cắp có vũ trang. Về "nhà giam", họ cũng phải trải qua các công đoạn nhập môn, giống phạm nhân thực sự như bị lột hết quần áo, đứng giữa sân nhà lao, không được kêu ca phàn nàn.

Sau đó họ còn bị chụp hình, mặc trang phục nhà tù, không có quần áo lót, đánh số tù nhân ghi trước ngực và sau lưng. Từ đây, tên thật của họ được thay bằng số tù và cắt tóc theo quy định nhà tù, ngoài ra chân bị cùm xích sắt, 3 người phải ở chung một buồng rộng 1,8 x 2,7 mét.

Những người được phân làm cai ngục có nhiệm vụ tuần tra bảo vệ nhà tù và tù nhân, nhóm người này được chỉ dẫn cách đối xử với tù nhân, với quy định không được phép lạm dụng thể xác nhưng lại được làm cho tù nhân cảm thấy đau khổ và sợ họ thực sự, thực sự thấy bất công và cuộc đời đang nằm trong tay những người khác và không có bất kỳ một đặc ân nào. Tóm lại, cai ngục là người có quyền còn tù nhân thì ngược lại.

Ngay trong ngày đầu tiên, cai tù đã lùa các tù nhân ra khỏi nhà lao và điểm danh vào lúc 2 giờ 30 phút. Đến sáng tất cả tù nhân nổi dậy, dùng giường, đồ đạc trong phòng chắn hết cửa nhà lao, còn cai ngục thì dùng bình cứu hỏa CO2 xịt, sau đó lột bỏ quần áo tù nhân, đưa hết giường chiếu ra ngoài để cảnh cáo. Ngoài ra, tù nhân còn không được phép dùng bồn tắm vệ sinh, chỉ được phép dùng thùng chứa rác. Sau 22 giờ, tất cả phải đi ngủ.

Sau một ngày rưỡi thử nghiệm, tù nhân 8612 bắt đầu kêu khóc thảm thiết, buộc người ta phải thả, đến ngày thứ 3 một tù nhân nữa được phóng thích, còn phía cai ngục thì có vẻ hung hăng hơn và làm những điều vô lý hơn. Do quá khổ, tù nhân số 416, tên thật là Clay đã tuyệt thực với hy vọng được thả và đây là bằng chứng rất tích cực phục vụ cho nghiên cứu nói về những tác hại của cuộc sống trong tù với con người, và theo tù nhân 416 thú nhận thì anh ta bắt đầu cảm thấy bị mất lòng tự trọng, không còn nhận thức được mình đang tham gia một cuộc thử nghiệm mà là một tù nhân thực sự. Cuộc thử nghiệm này phải dừng vào ngày 20/8/1971, có nghĩa là mới được 5 ngày sau khi một người bạn gái tù nhân có tên là Zimbardo đã tận mắt chứng kiến cảnh khổ của bạn mình.

Tiếp đó 5 trong số 9 tù nhân đã được ra tù, 4 người phải phá vỡ hợp đồng, đặc biệt có một người phát bệnh dẫn đến chứng giảm thị lực và 1/3 số cai tù xuất hiện hội chứng “buồn chán”, một người trong số họ tên là John Wayne đã mắc bệnh thần kinh nói năng lảm nhảm và hầu hết những người trong cuộc cảm thấy bị bệnh tâm thần quá nặng và có cảm giác như kẻ có lỗi giống như binh lính của Hitler.

5. Thí nghiệm về sự thờ ơ của con người

Để chỉ ra sự thật này, 2 nhà khoa học John Darley và C. Daniel Batson đã tiến hành một thí nghiệm. Họ đã tuyển hai nhóm sinh viên tham gia một bài trắc nghiệm rồi yêu cầu họ đi bộ sang khu nhà khác để làm tiếp phần hai. Trên đường đi, một diễn viên sẽ đóng vai người ốm nặng nằm trên phố.



Những thành viên của nhóm 1 được yêu cầu sang ngay tòa nhà kia vì đã bị muộn giờ, còn nhóm 2 được nói rằng, họ vẫn còn thời gian. Kết quả thật bất ngờ, khi có 40% người ở nhóm 2 đã nán lại chút thời gian để giúp đỡ nạn nhân, còn ở nhóm 1, do quá vội vàng, chỉ có 10% số người ở lại giúp đỡ người ốm đó.

Ở một thí nghiệm khác, nhà tâm lý học Stanley Milgram đã nhờ 1 đứa trẻ 6 - 10 tuổi kêu khóc ở đường và nói với người qua đường rằng nó đang bị lạc mất bố mẹ và nhờ sự giúp đỡ.

Kết quả là, chỉ có khoảng 40% người đứng lại hỏi thăm, trong số đó có ít người đi tìm cùng. Con số này ở thị trấn nhỏ lại càng ít hơn. Ở thành phố, có không ít người đã cho đứa bé tiền và bảo chúng vào nhà hàng gần đó để đợi cha mẹ rồi sau đó tiếp tục công việc của mình.

Blue.