Khởi đầu cuộc đời binh nghiệp

Ryszard Jerzy Kukliński sinh năm 1930 tại Warsaw trong một gia đình công nhân xã hội chủ nghĩa. Mẹ của Jerzy - một người Công giáo sùng đạo - muốn con trai trở thành một linh mục, nhưng Thế chiến II đã làm thay đổi mọi kế hoạch của tương lai. Cha của điệp viên tương lai là một thành viên của tổ chức cực hữu ngầm, chiến đấu để giải phóng Ba Lan khỏi sự chiếm đóng của Đức Quốc xã, bị bắt và kết thúc những ngày cuối đời trong trại tập trung Sachsenhausen.

Sau chiến tranh và thiết lập chế độ xã hội chủ nghĩa ở Ba Lan, Kukliński thích quân đội hơn nhà thờ và quyết chọn theo binh nghiệp. Che giấu mối liên hệ với lực lượng cực hữu, chàng trai trẻ Jerzy Kukliński gia nhập Đảng Công nhân Ba Lan, và do sự thiếu hụt nghiêm trọng sĩ quan, viên sĩ quan trẻ sớm được bổ nhiệm làm chỉ huy đại đội, và nhanh chóng được thăng tiến.

Phụng sự Mỹ

Theo một số nguồn tin, Kukliński được tình báo Mỹ tuyển dụng nhưng bản thân Kukliński tuyên bố rằng, ông là người đầu tiên gửi thư tới Đại sứ quán Mỹ ở Bonn với lời đề nghị hợp tác vào năm 1972. Kukliński được cho là đã quyết định thực hiện bước này sau cuộc trò chuyện với Tổng Tham mưu trưởng các lực lượng vũ trang Ba Lan, Boleslav Hohi, người bày tỏ lo ngại về vị thế của Ba Lan trong mối quan hệ với Liên Xô và một cuộc chiến tranh có thể xảy ra với NATO.

Ngoài ra, theo Kukliński, quyết định còn bị ảnh hưởng bởi những hành động cứng rắn của quân đội Liên Xô chống lại cuộc nổi dậy của Tiệp Khắc năm 1968, mà ông chứng kiến. Kukliński cũng lo ngại quê hương của ông sẽ bị biến thành một vùng đất hoang hóa hạt nhân vì sự vượt trội của Khối Warsaw về các lực lượng thông thường, đồng nghĩa với việc NATO sẽ đáp trả các hành động quân sự bằng vũ khí hạt nhân chiến thuật.

Trong thời gian hợp tác với CIA dưới mật danh Jack Strong, Kukliński đã chuyển cho phía Mỹ 40.000 trang thông tin mật tiết lộ việc bố trí quân đội, lực lượng hạt nhân chiến lược và các loại vũ khí mới nhất của Liên Xô (các kế hoạch của Moscow liên quan đến việc sử dụng vũ khí hạt nhân, dữ liệu kỹ thuật về xe tăng T-72 và tên lửa 9K31 Strela-1, nơi bố trí các căn cứ phòng không của Liên Xô ở Ba Lan và Đông Đức, các phương pháp Liên Xô sử dụng để tránh vệ tinh do thám), kế hoạch áp đặt thiết quân luật ở Ba Lan, và nhiều vấn đề khác. Là một đặc tình có tầm quan trọng đặc biệt, Kukliński đã đích thân truyền thông tin cho Tổng thống và 6 quan chức hàng đầu khác của Mỹ.

Trước nguy cơ bị lộ, vào năm 1981, Kukliński đã cùng gia đình cao chạy xa bay sang Mỹ, nơi điệp viên lợi hại này được trọng thưởng do có công lớn với CIA - là người nước ngoài đầu tiên được nhận Huân chương Tình báo Xuất sắc. Tại quê nhà, tháng 5/1984, một Tòa án Quân sự đã kết án tử hình vắng mặt Kukliński nhưng sau đó, bản án đã được thay đổi thành 25 năm tù giam. Năm 1995, tòa án đã hủy bỏ bản án, nói rằng, Kukliński đã “hành động trong những hoàn cảnh đặc biệt”.

Mặc dù Kukliński và gia đình đã đào tẩu thành công, nhưng hạnh phúc không thật sự mỉm cười với họ - cả hai người con trai của ông sau đó đều chết trong những vụ việc riêng biệt. Người con trai nhỏ, Bogdan, chết đuối vào ngày 31/12/1993, khi du thuyền bị lật trên một vùng biển yên tĩnh. Người con lớn, Waldemar, đã bị một chiếc xe tải không biển số cán vào tháng 8/1994 trong khuôn viên của một trường đại học Mỹ. Kukliński không nói rằng họ bị ám sát, nhưng cũng không bao giờ bác bỏ khả năng đó.

Kẻ phản bội, người anh hùng, hay điệp viên nhị trùng?

Năm 1995, nhân việc Ba Lan gia nhập NATO, Đại tá Kukliński đã được hoàn toàn được trắng án và theo yêu cầu của phía Mỹ, được “chuyển loại” từ kẻ phản bội thành anh hùng, điều này đã giúp viên đại tá này có cơ hội về thăm quê hương một lần nữa. Chính quyền Tổng thống Clinton vẫn giữ lập trường rằng họ sẽ phản đối việc Ba Lan trở thành thành viên của NATO trừ khi Kukliński được minh oan. Theo cách nói của chính trị gia nổi tiếng người Mỹ Zbigniew Brzezinski, Kukliński trở thành “sĩ quan Ba Lan đầu tiên trong NATO”.

Năm 2016, Kukliński thậm chí còn được Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda truy phong quân hàm Tướng Lữ đoàn (một sao). Kukliński qua đời vì đột quỵ ở tuổi 73 tại Tampa, Florida, ngày 1/2/2004. Thánh lễ an táng Kukliński được tổ chức tại Fort Myer với sự tôn vinh của CIA. Hài cốt của Kukliński được chuyển đến Ba Lan và được an táng trong hàng danh dự tại Nghĩa trang Quân sự Powązki ở Warsaw. Ông đã được trao quyền công dân danh dự của một số thành phố Ba Lan, bao gồm Kraków và Gdańsk.

Tuy nhiên, không phải tất cả người Ba Lan đều coi một điệp viên CIA này là một anh hùng. Trong nhiệm kỳ của mình với tư cách là Tổng thống được bầu tự do đầu tiên của Ba Lan, Lech Wałęsa đã từ chối ân xá cho Kukliński và một cuộc thăm dò được thực hiện vào năm 1998 cho thấy nhiều người Ba Lan coi Kukliński là kẻ phản bội hơn là anh hùng. Kể từ khi được khánh thành vào năm 2006, tượng đài của Kukliński ở Kraków đã ba lần bị phá hoại, bôi bẩn.

Tướng Marek Dukachevsky, người phụ trách cơ quan tình báo quân sự và phản gián của Ba Lan vào đầu những năm 2000, coi Kukliński là kẻ phản bội. “Thứ nhất, anh ta là một người lính; thứ hai, anh ta đã tuyên thệ; thứ ba, anh ta mặc quân phục; và thứ tư, anh ta chuyển thông tin cho CIA làm ảnh hưởng đến lợi ích của Ba Lan”, Dukachevsky giải thích về quan điểm của mình. Tướng Wojciech Jaruzelski - cựu Tổng thống Ba Lan, cũng có chung quan điểm: “Nếu chúng ta thừa nhận Kukliński là anh hùng, điều đó có nghĩa là tất cả chúng ta đều là những kẻ phản bội!”.

Có một tranh cãi khác về các hành tung của Kukliński - theo tuyên bố của Yuriy Rylyov - cựu Tùy viên Quân sự Liên Xô tại Ba Lan, Kukliński là điệp viên hai mang làm việc cho GRU của Liên Xô. Ý kiến này cũng được một số nhân vật quân sự cao nhất của Ba Lan chia sẻ. Các nhà sử học ủng hộ giả thuyết này lưu ý việc không có các biện pháp trừng phạt đối với lãnh đạo cơ quan phản gián Ba Lan sau khi Kukliński bỏ trốn, cũng như kiến thức đáng ngờ về điệp viên, rõ ràng vượt quá khả năng thực sự của ông ta với tư cách là một sĩ quan Ba Lan.

Các nhà sử học, như Paweł Wieczorkiewicz và Franciszek Puchała cho rằng kiến thức mà Kukliński có được đã bị phóng đại, và trong khi Kukliński có rất nhiều thông tin về Quân đội Ba Lan và tổ chức của Hiệp ước Warsaw nói chung, nhưng không thể có thông tin chi tiết về các kế hoạch của Liên Xô, vì không ai ở Ba Lan có được chúng.