Bộ não con người như chúng ta biết ngày nay tương đối trẻ. Nó phát triển cách đây khoảng 1,7 triệu năm khi nền văn hóa công cụ đồ đá ở Châu Phi ngày càng phát triển.

Một thời gian ngắn sau, các quần thể Homo (họ người) mới lan rộng đến Đông Nam Á. Đây là kết quả nghiên cứu các nhà khoa học của Đại học Zurich dựa trên những phân tích chụp cắt lớp vi tính các hộp sọ hóa thạch.

Con người hiện đại về cơ bản khác với họ hàng gần nhất của chúng ta là loài vượn lớn: Chúng ta sống trên mặt đất, đi bằng hai chân và có bộ não lớn hơn nhiều. Những quần thể đầu tiên của chi Homo xuất hiện ở Châu Phi khoảng 2,5 triệu năm trước. Họ đã đi thẳng, nhưng bộ não của họ chỉ bằng một nửa kích thước của con người ngày nay.

Những quần thể Homo sớm nhất này ở Châu Phi có bộ não giống vượn nguyên thủy giống như tổ tiên đã tuyệt chủng của họ - loài australopithecines. Vậy bộ não điển hình của con người tiến hóa khi nào và ở đâu?

CT so sánh hộp sọ tiết lộ cấu trúc não hiện đại

Tờ Phys.org cho hay, một nhóm nghiên cứu quốc tế - do Christoph Zollikofer và Marcia Ponce de León, Khoa Nhân chủng học tại Đại học Zurich (UZH) dẫn đầu - hiện đã thành công trong việc trả lời những câu hỏi này.

Zollikofer nói: “Các phân tích của chúng tôi cho thấy cấu trúc não người hiện đại chỉ xuất hiện cách đây 1,5 đến 1,7 triệu năm trong các quần thể Homo Châu Phi. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng phương pháp chụp cắt lớp vi tính để kiểm tra hộp sọ của hóa thạch người Homo sống ở Châu Phi và Châu Á cách đây 1 đến 2 triệu năm. Sau đó, họ so sánh dữ liệu hóa thạch với dữ liệu tham khảo từ loài vượn lớn và con người.

Ngoài kích thước, bộ não của con người khác với bộ não của loài vượn lớn, đặc biệt là ở vị trí và tổ chức của các vùng não riêng lẻ. Tác giả Marcia Ponce de León lưu ý: “Các đặc điểm điển hình của con người chủ yếu là những vùng ở thùy trán chịu trách nhiệm lập kế hoạch và thực hiện các mô hình suy nghĩ và hành động phức tạp, cuối cùng cũng là ngôn ngữ”. Vì những vùng này lớn hơn đáng kể trong não người, nên các vùng não lân cận dịch chuyển ra phía sau nhiều hơn.

Bộ não người điển hình lan truyền nhanh chóng từ Châu Phi sang Châu Á

Những quần thể Homo đầu tiên bên ngoài Châu Phi - ở Dmanisi, nơi ngày nay là Gruzia - có bộ não nguyên thủy giống như những người họ hàng Châu Phi của họ. Do đó, bộ não của con người thời kỳ đầu không đặc biệt lớn hoặc đặc biệt hiện đại cho đến khoảng 1,7 triệu năm trước.

Tuy nhiên, những con người ban đầu này có khả năng khá tốt tạo ra nhiều công cụ, thích nghi với điều kiện môi trường mới của Âu-Á, phát triển nguồn thức ăn cho động vật và chăm sóc các thành viên trong nhóm cần giúp đỡ.

Trong thời kỳ này, các nền văn hóa ở Châu Phi trở nên phức tạp và đa dạng hơn, bằng chứng là đã phát hiện ra nhiều loại công cụ đá khác nhau. Các nhà nghiên cứu cho rằng, sự tiến hóa sinh học và văn hóa có lẽ phụ thuộc lẫn nhau.

Nhà nhân chủng học Ponce de León nói: “Có khả năng những dạng ngôn ngữ đầu tiên của con người cũng phát triển trong thời kỳ này. Các hóa thạch được tìm thấy ở Java cung cấp bằng chứng cho thấy các quần thể mới cực kỳ thành công: Ngay sau khi xuất hiện lần đầu tiên ở Châu Phi, chúng đã lan rộng đến Đông Nam Á".

Dấu ấn não trong hộp sọ hóa thạch tiết lộ quá trình tiến hóa của con người

Các lý thuyết trước đây hầu như không ủng hộ điều này vì thiếu dữ liệu đáng tin cậy. Trưởng nhóm nghiên cứu Zollikofer cho biết: "Vấn đề là bộ não của tổ tiên chúng ta không được bảo quản dưới dạng hóa thạch. Cấu trúc não của chúng chỉ có thể được suy ra từ những ấn tượng để lại bởi các nếp gấp và rãnh trên bề mặt bên trong của hộp sọ hóa thạch".

Bởi vì những dấu ấn này khác nhau đáng kể giữa các cá nhân, cho đến nay vẫn chưa thể xác định rõ ràng liệu một hóa thạch Homo cụ thể có bộ não giống vượn hơn hay giống người hơn.

Sử dụng phân tích chụp cắt lớp vi tính của một loạt các hộp sọ hóa thạch, các nhà nghiên cứu lần đầu tiên có thể thu hẹp khoảng cách này.

Người thuận tay trái

Trong hàng trăm năm qua, người ta đã đặt câu hỏi tại sao một số người thuận tay trái và đa phần còn lại thuận tay phải một cách tự nhiên. Theo những con số ước tính, có tới 12% dân số thế giới là người thuận tay trái, tương đương hơn 942 triệu người.

Theo tờ Express, các nhà nhân chủng học tin rằng họ có thể đã giải đáp được bí ẩn sau vô số giả thuyết điên rồ trong quá trình tiến hoá của loài người.

Vào thời Trung cổ, người ta tin rằng “chính con quỷ” là “một southpaw” - ám chỉ những võ sĩ thuận tay trái - và dẫn đến việc đàn áp những người thuận tay trái.

Những niềm tin kỳ lạ từ 500 đến 1.500 năm trước đã truyền qua nhiều thế hệ và một số người cho rằng người thuận tay trái có liên quan đến phép thuật phù thủy.

Huyền thoại của ban nhạc Beatles Sir Ringo Star đã được làm phép trừ tà khi còn nhỏ để "chữa trị" tật thuận tay trái của anh. Người nhạc sĩ buộc phải chơi trên một bộ trống thuận tay phải, mà ngôi sao thừa nhận đó là lý do đằng sau kỹ thuật đánh trống độc đáo và khác thường của anh.

Tuy nhiên, những phát hiện khảo cổ có thể giải thích tại sao số lượng người thuận tay phải trong xã hội lại nhiều hơn.

Tháng trước, người dẫn chương trình Julio Lacerda giải thích trên PBS Eons rằng, việc thuận tay của chúng ta có thể được liên kết với các công cụ do tổ tiên chúng ta tạo ra.

Các bản chụp phim hóa thạch từ họ hàng của người Neanderthal (một loài trong chi người đã tuyệt chủng) cách đây khoảng 500.000 năm và của người Homo habilis (người tối cổ - được cho là loài đầu tiên thuộc chi người xuất hiện) từ 1,8 triệu năm trước cho thấy sở thích dùng tay phải.

Các nhà nhân chủng học kết luận lý thuyết này sau khi nhận thấy những vết xước trên răng của tổ tiên chúng ta dường như đều theo cùng một hướng.

Ông Lacerda giải thích: “Xưa có một người Neanderthal làm sạch da động vật. Họ kẹp da động vật vào kẽ răng và dùng một công cụ bằng đá để cạo nó. Thỉnh thoảng, công cụ đá này bị trượt và vô tình làm xước răng cửa của họ. Các vết xước được phát hiện đều từ góc trên bên trái của chiếc răng đến góc dưới bên phải”.

"Bàn tay thứ ba" của người Neanderthal

Chương trình của PBS cho biết, họ hàng người Neanderthal và tổ tiên lâu đời của chúng ta đã sử dụng răng như "bàn tay thứ ba" trong một thời gian khá dài để làm việc.

Trong khi làm sạch da của một con vật, họ sẽ dùng răng và tay trái véo vào hai đầu của da. Tay phải dùng để làm sạch da bằng một công cụ bằng đá sắc nhọn.

Ông Lacerda giải thích: “Để làm sạch phần da ẩn, người ta cạo theo chiều từ trái sang phải. Nếu bị trượt và làm xước răng, những vết xước đó sẽ đi từ góc trên bên trái đến góc dưới bên phải của răng cửa. Nếu đang cầm công cụ bằng đá ở tay trái, vết xước sẽ ngược lại, đi từ phía trên bên phải sang phía dưới bên trái”.

Một bằng chứng khác ủng hộ những tuyên bố về việc chúng ta có nhiều tổ tiên thuận tay phải hơn là sự xuất hiện của những bức tranh trong hang động.

Trong các tác phẩm nghệ thuật được tìm thấy trên khắp thế giới, bóng bàn tay con người được phát hiện trong các bức ảnh ghép đầy màu sắc.

Người ta tin rằng nghệ sĩ đã tạo ra tác phẩm nhờ đặt một tay lên tường và sau đó phun chất màu lên nó bằng cách thổi qua một cái ống giống như ống hút.

Ông Lacerda chỉ ra: "Phần lớn những bàn tay được tìm thấy trên các bức tường là tay trái".

Khi các nhà nghiên cứu tái tạo lại hoạt động nghệ thuật này, họ đi đến kết luận là do các nghệ sĩ thuận tay phải.

Các nhà khoa học tin rằng, số lượng người thuận tay phải nhiều hơn có liên quan đến các công cụ mà tổ tiên chúng ta đã tạo ra - chúng được tạo ra cho những người thuận tay phải.

Một số người khác lại cho là thuận tay trái xuất hiện muộn hơn hoặc một số đột biến gene sau này trong chuỗi tiến hóa của chúng ta.

Ông Lacerda lập luận, điều này có thể giải thích tại sao trên thế giới, số người thuận tay trái ít hơn thuận tay phải.

Mặc dù vậy, các nhà khoa học cho rằng những người thuận tay trái được hưởng nhiều lợi thế bao gồm trí nhớ tốt hơn, khả năng phối hợp và kỹ năng nói tốt hơn. Điều này được cho là bởi vì những người thuận tay trái xử lý thông tin đồng đều hơn trên cả hai nửa não thay vì chỉ một bên.

PBS cũng cho rằng, thuận tay trái được truyền qua nhiều thế hệ vì họ có “lợi thế bất ngờ trong thi đấu thể lực”. Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy các võ sĩ thuận tay trái và võ sĩ MMA thắng nhiều trận hơn đáng kể so với các đối thủ thuận tay phải của họ. Điều này được cho là do các võ sĩ có cơ hội luyện tập với những người thuận tay phải.

Có ý kiến ​​cho rằng điều này có thể dẫn đến khả năng sống sót cao hơn trong các trường hợp phải giao chiến từ thời tổ tiên loài người.