Đại Chúng

Trong kinh thánh có chuyện “Giuda phản Chúa”. Nhiều người tự hỏi: “Giuda có phải là điệp viên của Rôma (gọi là đế quốc La Mã) không?" Trong cuốn sách “Chúa Giêsu và thánh Gioan”, sử gia Robert Eisler táo bạo đưa ra giả thuyết Giuda là một chỉ điểm của Rôma cài vào các tông đồ của Giêsu nhằm giám sát hoạt động mà họ cho là quấy rối của ông này. Tuy nhiên chưa thể khẳng định được giả thuyết này. Chỉ biết rằng khi sắp bước sang công nguyên, mạng lưới gián điệp của Rôma đã trải khắp các tỉnh của đế quốc. Có thể tin chắc rằng mạng lưới đó khá dày ở tỉnh “cứng đầu” nhất - tỉnh Giuđê.


12 Tông Đồ được Chúa Giêsu chọn để sai đi rao giảng Phúc âm cho người Do Thái và các dân tộc khác.

Vào đầu thời Trung cổ, có chuyện trong nhiều thế kỷ, nhiều nước ven Địa Trung Hải đã tung nhiều gián điệp đi dò la, cố đánh cắp bí mật “ngọn lửa grêgoa” của người Bidăngxơ vì nó đã giúp cho dân tộc này tồn tại rất lâu. “Ngọn lửa Grêgoa” là một chất cháy hỗn hợp gồm diêm tiêu, lưu huỳnh và nhựa. Khi cháy nó gây ra tiếng nổ, khói đặc và lửa cháy văng tung tóe ra bốn phía, không thể dùng nước dập tắt được mà phải dùng cát, nước giải hoặc giấm (giống napan?). Thời đó, nó được cho là vũ khí siêu nhiên. Để bảo mật thứ vũ khí này, vua chúa Rôma chỉ giao cho một gia đình chế tạo nó. Mãi tới thế kỷ thứ II, bí mật của “ngọn lửa grêgoa” mới bị người Ảrập chiếm được, nhưng trong hoàn cảnh nào thì đến nay vẫn chưa ai biết. Họ cho thuốc nổ đó vào bình bằng sành, hoặc bằng thủy tinh rồi dùng cơ cấu bắn đá, bắn vào quân Thập tự chinh. Trong trận quân Ảrập vây hãm quân Thập tự chinh tại thành Thánh Jean d’Are, Joinville đã tả thứ “đạn đại bác” này như sau: “Nó nổ to như tiếng sét đánh, lửa của nó sáng chói trong đêm tối như rồng từ trên trời hạ xuống phun lửa vậy”.

Sang thế kỷ XIV, thuốc súng ra đời đã hạ bệ chất cháy Grêgoa. Dù thi thoảng vẫn thấy người ta dùng đến, như năm 1453 quân Thổ Nhĩ Kỳ đã dùng nó để công thành Côngxtăngtinốp, nhưng dần dần nó đã đi vào quên lãng và còn lại trong truyền thuyết mà thôi. Vào thế kỷ XVIII, một anh chàng Đuyprê (Duypré) nào đó, có lẽ là do háo danh, đã khoe rằng mình đã tìm lại được cách chế tạo “ngọn lửa Grêgoa” bất diệt và liền bị vua Lui XV nhốt luôn vào ngục Baxti để “an nghỉ đời đời” cùng với ngọn lửa khủng khiếp của anh ta.

Người Hồi giáo sử dụng chất nổ Grêgoa chống lại người Thiên Chúa Giáo, thì chẳng  bao lâu sau, người Thiên Chúa Giáo dùng đến một thứ vũ khí có khi còn khủng khiếp hơn để chống lại, đó là: Tòa án dị giáo. Bộ máy giết chóc dị giáo tàn bạo này được khởi động từ thế kỷ XII, khi Giáo hoàng Inôxăng III sáng chế ra dòng tu Đaminh (Dominique). Tây Ban Nha là nơi đạo quân của Giáo hoàng mặc áo chùng thâm, đeo thập giá trắng, phạm những tội ác tàn bạo nhất. Cuồng tín đến độ trong tâm hồn chỉ còn lại phần xấu xa nhất của nhân tính (hay thường gọi là mất hết tính người) khi họ vồ được những tín đồ dị giáo hoặc bị vu khống là dị giáo, tra tấn bằng sắt, lửa, bằng những cách còn man rợ hơn cả quân Hung nô, quân Thổ Nhĩ Kỳ. Tính giả dối và độc địa của họ không thua kém chút nào so với thói thích giết chóc thành như nghiện ngập. Bề trên của họ đã cho họ cuốn “Sổ tay gián điệp” mà sau này được in tại Rôma vào năm 1585, trong đó có đoạn: “…Điệp viên vờ làm bạn để moi được lời thú tội của bị cáo…”. Safoel Sabatini đã viết trong cuốn “Cuộc đời của Torquemada”: “Tòa án dị giáo là sự nghiệp cảnh sát lớn nhất trên thế gian này”.

Ở Pháp có chuyện: Pháp bắt được hiệp sĩ người Anh là Thomas Tuberviller. Philippe le Bel (vua Pháp, còn gọi là Phillip “đẹp trai”) hứa trả tự do và cấp đất nếu ông này bằng lòng quay về Anh làm nội gián cho Pháp. Tubeville chấp nhận và trở về Luân Đôn sau một màn kịch vượt ngục. Hiệp sĩ này đã thâm nhập được vào Hội đồng nhà vua Anh và gửi nhiều tin tức rất có giá trị cho Pháp. Cuối cùng ông bị lộ và bị xử tử vào năm 1314.

Khi tướng Xubôtai của Thanh cát Tư Hãn tiến hành cuộc chinh phục Đông Âu vào đầu thế kỷ XIII, ông chỉ có một lực lượng không quá 10 vạn quân. Dù có tinh nhuệ đi chăng nữa thì với số lượng quá ít ỏi so với đối phương, cũng khó lòng đứng vững chứ nói gì đến thắng lợi. Ấy vậy mà họ đã đánh đâu được đó. Những trận đánh tiêu diệt các đạo quân của Henri nước Xilêdi, của Bêla nước Hunggari là có tính điển hình về sự dụng binh tài tình. Làm sao Xubôtai có được những chiến thắng to lớn ấy nếu ông không biết trước được động tĩnh và ý đồ của quân đội đối phương? Chắc rằng phải có tai mắt hoạt động rất tích cực của công tác tình báo - gián điệp Mông Cổ.

Thật vậy, từ lâu Thành cát Tư Hãn đã rất chú trọng đến công tác này và lập ra hẳn một bộ phận chuyên biệt để dò la, thu thập mọi tin tức cần thiết những nước mà ông có ý định chinh phục. Trong khi Châu Âu mù tịt về Mông Cổ thì Mông Cổ lại hiểu rõ Châu Âu, không chỉ nắm vững về địa hình địa vật lãnh thổ mà cả về quân sự, chính trị, kinh tế.

Hunggari đã bắt và xử không ít điệp viên Mông Cổ trước khi bị nước này tiến đánh. Qua đó cũng có thể hình dung được Xubôtai, hiểu rõ nước Hunggary đến mức như thế nào. Thậm chí, ông này còn biết vua Bêla có họ với hai công tước Ba Lan là  Boleslav Sanđomik và Conrad Masovie, cũng như có họ với công tước Đức là Henri Silésie, để có kế hoạch đối phó với Ba Lan và Đức, hai nước láng giềng của Hunggari, trong trường hợp hai nước này kéo quân đến cứu cho Bêla.

Tuy không có tài liệu nói rõ cơ cấu của bộ phận hoạt động tình báo Mông Cổ thời Thành Cát Tư Hãn, nhưng người ta cũng biết được một số biểu hiện của nó. Điệp viên của Thành Cát Tư Hãn thường không phải người Mông Cổ: nói chung thì điệp viên hoạt động ở Châu Âu là người Châu Âu, hoạt động ở Trung Quốc là người Hán, trong đó không ít người là nhà buôn và cũng có kẻ phiêu lưu. Một số điệp viên còn kiêm luôn chức vụ ngoài nhiệm vụ tình báo, như một hiệp sĩ Anh hoạt động gián điệp cho Xubôtai, được ông này trao cho chức chỉ huy một đạo quân sang đánh nước Áo… Tin tức thu thập được về tình hình Châu Âu được chuyển ngay về Mông Cổ. Nhưng làm thế nào để những tin tức về đến trung tâm của cái Đại đế quốc bao la ấy mà vẫn “nóng hổi thời sự”, không bị lỗi thời? Họ đã giải quyết vấn đề bằng “yam”, trạm ngựa đặt trên khắp các nẻo đường của Đại đế quốc. Giao liên Mông Cổ rất dẻo dai, dây da quấn quanh mình và lưng, thay ngựa sau mỗi 50 km, trong 10 ngày họ có thể vượt 2.000 km. Theo Marco Polo, nhà phiêu lưu số một của Châu Âu trung cổ, có khoảng một vạn trạm ngựa nằm dọc con đường thiên lý, có trạm chứa đến 400 con ngựa. Như vậy, chỉ riêng những trạm giao liên này đã có đến 30 vạn con ngựa.

Phương tiện giao liên chính của thời Cổ đại và Trung đại vẫn là ngựa. Ngoài ra người ra còn dùng những phương tiện khác như dùng lửa, khói, chim câu…

Ngay từ thế kỷ XVIII TCN, người ta đã dùng đến ngọn lửa làm tín hiệu truyền tin. Tùy thuộc vào qui ước ngọn lửa lúc tỏ lúc bị che khuất mà các thành phố, quân đội hoặc lính tuần tra sẽ đọc được thông tin cần thiết. nếu qui ước đó được giấu kín, chỉ ít người “quan trọng” “đọc” được thôi thì tín hiệu lửa cũng trở thành một thứ mật mã. Phải chăng dạng mật mã đầu tiên là sự qui ước tín hiệu lửa? Điều thú vị là phương pháp thông tin bằng tín hiệu lửa vẫn còn được quân đội Pháp dạy vào năm 1938 và trong chiến tranh thế giới thứ hai, du kích Pháp vẫn thường sử dụng.

Một phương pháp nữa là dùng chim đưa thư. Người ta biết rằng phương pháp này đã được người phương Đông dùng thời Cổ Đại, rồi lan truyến đến Hy Lạp. Có thể người Hy Lạp và Rôma đã dùng nó phổ biến.

Một trong những đòi hỏi sống còn của hoạt động gián điệp là phải bảo mật tuyệt đối nội dung thông tin trong quá trình chuyển giao. Trong cuốn “Mưu mẹo chiến tranh”, Polyen kể rằng Histiacus ở đất Milét sửa soạn nổi dậy chống ách đô hộ của Ba Tư, đã gửi cho đồng minh là Aristagoras một thông tin có nội dung: “Hãy kích động xứ Iôni khởi nghĩa”, bằng cách cạo trọc đầu một người nô lệ thân tín, viết lên đó, chờ cho tóc mọc che lấp rồi phái anh này đi. Khi Aristagoras hỏi, người nô lệ trả lời: “Xin cạo trọc đầu tôi…”.

Frontin còn cho biết ngay ở những thời đó đã có nhiều cách giấu tài liệu như: giấu trong đế giày, khuyên tai, bụng chim, hậu môn ngựa… và thậm chí là cả trong tử cung phụ nữ.
 

Khi sự kiểm soát trở nên gắt gao thì “cách cất giấu” tài liệu như trên vẫn không đảm bảo bí mật. Do đó, từ thời Cổ đại, người ta đã biết làm cho ngay cả khi tài liệu bị phát giác, đối phương vẫn không biết được đó là tài liệu hoặc dù biết là tài liệu thì cũng không đọc được. Có hai thủ đoạn được dùng từ thời Cổ đại, phổ biến cho đến thời hiện đại, đó là dùng “mực bí mật” và mã hóa thông tin.

Thủ đoạn thứ nhất là khi viết nội dung thông tin bằng “mực bí mật”, các chữ sẽ biến mất, muốn đọc phải dùng một chất nào đó (hoặc cách nào đó) làm cho hiện lên lại: Pline và Ovide kể rằng có hai thứ “mực” được dùng là sữa tươi và nhựa cây thầu dầu, thuốc hiện hình là bột than củi. Từ thế kỷ II TCN, người ta dùng nước hãm quả ngũ bội  tứ để viết, muốn đọc thì dùng dung dịch sunfát đồng thấm vào miếng bông xoa lên… (Hồi nhỏ, chúng ta dùng nước vo gạo viết lên giấy, sau đó hơ lên ngọn đèn dầu, chữ cũng hiện ra).

Các cách thức thuộc thủ đoạn thứ hai rất phong phú. Mã hóa thông tin phục vụ cho công tác gián điệp cũng ra đời rất sớm, mà theo Plutarque thì cách mã hóa đầu tiên người ta biết được là phương pháp Acytalt, xuất hiện vào thế kỷ IX TCN. Scytale là một cái gậy được quấn vòng quanh thân theo kiểu xoắn ốc bằng một dây da có bản rộng nhất định. Người ta viết nội dung thông tin lên da thành những hàng song song với trục gậy. Khi tháo dây da ra thì nội dung thông tin cũng bị “xé vụn” không thể đọc được. Muốn đọc, lại phải cuốn đoạn dây da đó vào một cái cây có cùng kích thước với cái cây ban đầu và theo cùng cách quấn trước đó. Phương pháp này, vì là sự làm đảo lộn vị trí các từ, chữ nên cũng thuộc nhóm phương pháp gọi là “chuyển vị”.

Nhóm phương pháp thứ hai gọi là “thay thế”. Phương pháp thứ hai này, thời xưa, được người Hêbrơ, Ấn Độ và sau này là Xêda sử dụng. Người ta cho rằng cuốn sách mật mã đầu tiên trên thế giới là một tác phẩm do Aeneas viết vào năm 400 TCN. Trong tác phẩm này, Aeneas cho biết: người Rôma đã có cách mã hóa rất tinh vi là dùng một sợi dây cuộn trên một chiếc đĩa có những cái khấc tương ứng với các chữ của bảng chữ cái: muốn đọc nội dung , chỉ cần biết chữ đầu tiên và chỉ cần tách sợi dây ra khỏi chiếc đĩa thì nội dung thông tin sẽ biến mất. Còn Suétene thì cho ta biết Xêda mã hóa mệnh lệnh gửi cho các tướng bằng cách đơn giản là thay thế bảng chữ cái thật bằng bảng chữ cái lùi ba nấc: A chuyển thành D, B chuyển thành E…

Vào năm 350 trước Công Nguyên, một người Hy Lạp tên là Aeneas đã phát minh ra hệ thống điện báo thủy lực, đây là một phương tiện giao tiếp quan trọng thời bấy giờ. Thông tin được truyền tải khá rõ ràng và nhanh chóng .

Đến thời Trung cổ, công việc nghiên cứu mã hóa hầu như biến mất. Suốt thời đại này, đại bộ phận nhân dân mù chữ nên bản thân chữ viết đã là một cách bảo mật. Ngoài ra, giáo hội còn cấm dùng mật mã, ai vi phạm là bị phạt vạ tuyệt thông (lệnh này áp dụng ra cả ngoài Giáo hội, chỉ còn một tu sĩ tên là Gerber, sau này trở thành Giáo hoàng Sylvestre II, sử dụng phương pháp mật mã do chính ông sáng tác).

Trong nghề tình báo, chẳng những phải bảo mật tin tức mà còn phải bảo vệ nguồn tin, tức là điệp viên nữa. Các tác giả quân sự thời xưa là Froutin, Polyen, Polybe kể rằng các tướng lĩnh Rôma đã có ý thức bảo vệ nguồn tin: một khi chuẩn bị ra những mệnh lệnh có liên quan đến việc sử dụng những tin tức tình báo vừa thu thập được, họ tập hợp binh lính, sĩ quan, tổ chức lễ tế trời xin thần thánh phán dạy họ phải làm gì và với cách đó mà giữ bí mật nguồn tin của mình. Sertorius cầm quân lâu ngày tại Tây Ban Nha lại có một cách che giấu nguồn tin tình báo độc đáo: ông nuôi một con hươu nhỏ, mỗi khi nhận được tin tức của điệp viên báo về, ông lại vờ lấy cớ là thần Đian đã báo mộng cho.

Thường người ta chỉ biết đến tổ chức tình báo CIA của Mỹ mà ít biết tới Mossad - tổ chức tình báo nguy hiểm và tàn bạo hàng đầu thế giới.

Mossad là gì?
Hiện nay, không một cơ quan mật vụ nào trên thế giới bí ẩn, gây sợ hãi và được khâm phục hơn Mossad, cơ quan tình báo hải ngoại của Do Thái, với những cấu trúc độc nhất vô nhị, cũng là một cơ quan gián điệp vấy máu nhiều nhất trong lịch sử tình báo thế giới.
Chủ trương của Mossad là ăn miếng trả miếng, nợ máu phải trả bằng máu, theo phương thức của sư thái chưởng môn phái Nga My là đuổi tận, diệt tuyệt.
Kẻ thù, khi đã bị đưa tên vào danh sách tìm diệt, thì dù cho có cao bay, xa chạy đến tận góc biển chân trời nào, ẩn trốn đến bao lâu, thì cũng bị thiên la địa vỏng của Mossad tìm đến, đưa về chầu diêm vương.

Sức mạnh có được từ công tác tình báo - gián điệp là rất đáng nể vì tác hại mà nó gây ra cho đối tượng là không thể lường được, đôi khi là rất nặng nề, thậm chí là thua trận, mất nước. Chúng ta sẽ kể thêm vài ba mẩu chuyện nữa.

Một trong những ông vua đầu tiên của nước Anh là Alferd Đại đế đã đích thân tiến hành một điệp vụ thuộc vào hàng táo bạo nhất trong lịch sử tình báo. Cải trang thành kẻ hát rong cùng một số nhạc công, ông đã lọt được vào doanh trại đồn trú của tướng Đan Mạch là Gutrum, trong khi quân đội Anh lâm vào thế nguy ngập. Nhờ lần quan sát địch tình tận mắt đó và thêm tài thao lược, Alferd Đại đế đã chặn đứng được quân Đan Mạch xâm lược vào năm 878.

Vào cuối thế kỷ XVII, Pháp có một điệp viên là Léon hoạt động tại Luân Đôn, đế đô của Anh, trong vai một chức vụ quan trọng: bí thư của vua Guillaume III. Điệp viên này đã cung cấp nhiều tin tức quí báu cho nước Pháp, nhất là cho Thống chế Luxembourg, Tổng tư lệnh quân đội Pháp đóng tại Hà Lan. Nhưng đến năm 1692, điệp viên này bị lộ. Trước khi bị hành hình, điệp viên này bị bắt buộc phải viết một bức thư không đề ngày, gửi cho viên Thống chế Pháp với nội dung trình bày rằng không phải lo lắng về sự chuyển quân của Anh vì chúng chỉ đi cắt và chở cỏ cho ngựa. Trước khi quân Anh tổ chức bao vây tấn công Pháp, bức thư được gửi cho Thống chế Luxembourg theo con đường liên lạc điệp viên đã sử dụng. Thống chế vì thế khi thấy quân Anh “rục rịch” vẫn không đề phòng gì. Tảng sáng, quân Anh bất ngờ tràn vào lúc quân Pháp còn ngủ. Quân Pháp thất bại nặng nề nhưng nhờ sự ứng phó bình tĩnh và can đảm của một số tướng lĩnh mà không bị tiêu diệt hoàn toàn. Quân Anh rút lui sau khi bị thiệt hại 7 ngàn quân.

Chuyện sau đây thật kỳ lạ. Đại Công tước thái tử nước Nga, Pierre de Holstein Gottorp, cháu Nữ hoàng Nga Elisabeth, là một ông hoàng ngớ ngẩn, suốt ngày chơi với lũ lính nặn bằng sáp ong. Ông ta kính trọng Frédéric (vua nước Phổ) như thần và hay lén mặc quần áo sĩ quan Phổ. Frédéric đã lợi dụng tình cảm đó, dụ Thái tử chuyển cho Phổ tất cả những kế hoạch tác chiến mà chính phủ Áo gửi cho Nữ hoàng Nga. Trong khi đó, vợ của Thái tử tên là Sophie Anhalt Zerbst, con một Thống chế Phổ, lại cung cấp cho sứ thần Anh tại Nga cũng những tài liệu như thế. Sau khi Nữ hoàng Nga băng hà, Đại công tước lên ngôi Hoàng đế nước Nga vào năm 1762, hiệu là Pierre III, và ngay lập tức cho ngừng chiến tranh chống nước Phổ đồng thời ký với Phổ một hiệp ước liên minh tấn công. Chỉ một năm sau, bà hoàng Sophie cho ám sát người chồng ngớ ngẩn để chiếm ngôi, lấy hiệu là Catherine II. Vậy là trong vòng một năm, lần lượt một điệp viên Phổ rồi đến một điệp viên Anh chễm chệ trên ngai vàng của nước Nga.

Cũng như Tôn Tử cách đó hai mươi hai thế kỷ, Frédéric chia gián điệp làm bốn loại, nhưng hơi khác: dân thường, gián điệp đôi, điệp viên quan trọng và điệp viên bị bắt buộc. Về điệp viên bị bắt buộc, ông giải thích cách tuyển dụng: “Khi không có điệp viên có giá trị trong một việc quan trọng, ta đành phải dùng đến mưu mẹo cứng rắn và tàn bạo. Bắt một kẻ giàu có, ghép vào gia đình này một người khéo léo đóng vai người hầu. Kẻ giàu có buộc phải dùng người đó đánh xe ngựa chở đến doanh trại quân thù với lý do kêu cứu rằng ông ta bị hành hạ thô bạo. Nếu ông này không chịu nhận người của ta, ta sẽ dọa cắt cổ vợ, cướp và đốt nhà ông. Trong trận Chotusitz, trẫm đã từng dùng mưu mẹo này và đã thành công”.

6 cơ quan tình báo được đánh giá là hoạt động hiệu quả nhất thế giới.

Một viên tướng Pháp khá được lòng dân của Pháp, trong cuốn “Nhìn qua vài chi tiết của chiến tranh”; cũng viết tương tự: “Khi cần có điệp viên để lấy tin tức về kẻ thù, hoặc đến nơi quân thù chiếm đóng để lấy tin tức, ta nên đưa theo vài phú nông trong vùng rồi trao nhiệm vụ cho họ và dọa sẽ đốt nhà, bắt vợ con họ… Ta cũng dùng cách này để cho kẻ thù ăn tin giả”.

Frédéric cũng dùng gián điệp vào trò tung tin giả. Nhờ thủ đoạn tung tin giả khéo léo mà vua Phổ đã đánh bại Charles de Lorraine, Tư lệnh quân Áo tại Striegau vào tháng 6-1745. Cũng vì trò tung tin giả của đối phương mà chính ông cũng suýt nữa bị đại bại. Năm 1758, Frédéric dùng một thiếu tá trong quân Áo thuộc đơn vị của tướng Daun. Hai bên đang dàn quân nghênh chiến. Viên sĩ quan phản nghịch này gửi tin tức cho quân Phổ về tất cả kế hoạch tác chiến của quân Áo mà y thu thập được. Một hôm y giấu báo cáo trong một quả trứng rồi đưa giao liên mang sang cho quân Phổ. Người ta tình cờ lục soát kẻ giao liên, thấy trứng và trong khi thực phẩm đang thiếu liền tịch thu hết, giao xuống cho nhà bếp. Khi đập trứng, nhà bếp phát hiện ra tài liệu liền trình lên Daun và vị tướng này đã dễ dàng bắt được thủ phạm. Ông dụ dỗ điệp viên kia, muốn sống thì phải viết một báo cáo khác theo ý ông, và viên thiếu tá điệp viên kia bị khuất phục. Nội dung bản báo cáo mới là: “Tướng Daun do dự nên phải hội ý với Hội đồng chiến tranh để ra quyết định đánh ngay hay chưa đánh quân Phổ. Hội đồng này cũng do dự nên phải xin chỉ thị của Nữ hoàng. Muốn nhận được trả lời của Nữ hoàng, phải mất 8 ngày”. Báo cáo viết xong được gửi ngay tới Frédéric bằng con đường quen thuộc.

Frédéric cả mừng, mời tất cả các thủ trưởng đơn vị đến ăn tối. Khi bữa tiệc sắp tàn, ông được tin có một lính Áo đào ngũ xin được yết kiến nhà vua. Người lính Áo đó tâu rằng tướng Daun sắp tấn công. Nhưng tin vào bản báo cáo của điệp viên nên Frédéric không nghe theo người này và còn nhận định đây chỉ là thủ đoạn tung tin giả của quân Áo nhằm gây rối loạn, bất an trong hàng ngũ quân ông. Thế là vua Phổ quyết định cứ để quân lính nghỉ ngơi, đi ngủ một cách bình thường.

May có một đại tá kỵ binh vẫn nghi ngại. Sau khi ăn tiệc về, ông này thuyết phục hai đại tá nữa cho các trung đoàn của họ ở trong tình trạng báo động.

Đúng 3 giờ sáng thì quân Áo ào ạt tấn công. Nhờ sự chiến đấu hy sinh của ba trung đoàn bộ binh đó mà quân Phổ không bị tiêu diệt. Frédéric dẫn được tàn quân rút về một căn cứ mạnh sau khi đã mất một vạn quân và 3 tướng giỏi là thống chế Keith, Hoàng thân Brunswich và Hoàng thân Anhalt cùng vô số quân cụ.

(Còn tiếp)
--------------------------------------------------------------