Lý giải “Bát Quái trận đồ” của Khổng Minh dưới cái nhìn khoa học
PHẦN IV: BÁU VẬT
"Dọc
đường lịch sử nhân loại, có rất nhiều báu vật bị người đời, vô tình hay hữu ý, lỡ bỏ đi hoặc đánh rơi, đã chìm
trong quên lãng. Kẻ nào muốn có ngọc, chỉ cần dò tìm lại chúng, nhặt
lên, đánh bóng..."
NTT
“Sách là nguồn của cải quý báu của thế giới và là di sản xứng đáng của các thế hệ và các quốc gia.”
Tôi bước chân vào thư viện và khép cửa lại. Như thế là tôi đã tách khỏi
tính tham lam, lòng tự ái, tệ say rượu và sự lười biếng củng tất cả
những thói hư tật xấu do cái dốt nát, sự vô công rỗi nghề và cảnh sầu tư
sinh ra. Tôi đắm mình vào cái vĩnh hằng giữa những tác giả tuyệt diệu
với một niềm tự hào, với một cảm giác thỏa mãn đến mức cảm thấy thương
hại tất cả các ông quan lớn sang trọng và giàu có nhưng không được hưởng
niềm hạnh phúc này. D. Henziut
Những
người đọc sách tuy chưa thành danh nhưng cũng đã có một tư cách cao
thượng, những người làm điều thiện, tuy không mong báo đáp nhưng tự
trong lòng khoan khoái. Ngạn ngữ Trung Quốc
Đọc sách hay cũng giống như trò truyện với các bộ óc tuyệt vời nhất của những thế kỷ đã trôi qua.
Rene Descartes
Những gì sách dạy chúng ta cũng giống như lửa. Chúng ta lấy nó từ nhà
hàng xóm, thắp nó trong nhà ta, đem nó truyền cho người khác, và nó trở
thành tài sản của tất cả mọi người.
Voltaire
Một thư viện của sự hiểu biết quý giá hơn tất cả sự giàu sang, và tất cả
mọi thứ đáng khao khát đều không thể so sánh với nó. Vì vậy bất cứ ai
nhận mình là có nhiệt tâm với sự thật, với hạnh phúc, với sự hiểu biết
hay tri thức đều phải trở thành người yêu sách.
Plato
“Khi họ đốt sách thì chính là họ cũng đang đốt cả loài người.”
“Bằng
cách ở mỗi hiện tượng tự nhiên của cái riêng lẻ, cái qui ước, và ngẫu
nhiên, chúng ta hướng mắt tới cái phổ quát, cái khách quan và tất yếu,
thì chúng ta tìm cái độc lập đằng sau cái lệ thuộc, cái tuyệt đối đằng
sau cái tương đối, cái vĩnh cửu đằng sau cái vô thường. Và như tôi nhìn
thấy, cái khuynh hướng này biểu lộ không những trong vật lý học, mà còn
trong mỗi ngành khoa học, vâng không chỉ trên lĩnh vực khoa học, mà còn
trên lĩnh vực của cái thiện và cái mỹ”.
Max Planck
"Mọi phát kiến của nhân loại đều có bàn tay hướng dẫn của Toán học, bởi vì chúng ta không thể có một người chỉ đường nào khác". Charles Darwin
"Toán học thuần túy, theo cách của riêng nó, là thi ca của tư duy lôgic” Albert Einstein
"Thậm chí ngay cả trong trò chơi của con trẻ cũng có những điều khiến nhà toán học vĩ đại nhất phải quan tâm". Gottfried Wilhelm Leibniz
"Toán
học là kết quả của lao động sáng tạo, được phát sinh từ cố gắng nhận
thức tự nhiên vì cuộc sống. Nó được xây dựng nên từ sự khám phá những
biểu hiện có tính qui luật của sự vận động và biến hóa của vật chất.
Nhưng con người đã không ngờ rằng họ đồng thời cũng xây dựng nên một
khối hoa cương toán học mà ở dạng thuần túy, nghĩa là vô vật chất hóa,
nó còn nói về sự chuyển hóa không gian, tức là nói về vận động của Tự Nhiên
Tồn Tại."
NTT
(Tiếp theo)
Nhớ
lại lời Lão Tử: “Trong thiên hạ không gì yếu mềm bằng nước mà thắng
được những vật cứng cũng không gì bằng nó, không gì thay nó được”. Thế
thì tại sao Thủy Tinh luôn thua, không một lần thắng được Sơn Tinh? Bởi
vì Thủy Tinh đã làm điều phi nghĩa, vô luân (đi cướp đoạt Mị Nương một
cách danh không chính mà ngôn cũng không thuận!). Hành động mù quáng đó
đã làm cho Thủy Tinh lâm vào cảnh trái thời, ngược thế, thất nhân tâm.
Biểu hiện rõ nhất là xua thủy quân của mình lên đánh nhau trên cạn, bỏ
sở trường thủy chiến mà theo sở đoản là... lục chiến. Như vậy, Thủy Tinh
đã vô tình tạo ra những yếu tố tiền đề làm nên ưu thế cho Sơn Tinh
trước lúc bước vào quân tranh.
Tuy
nhiên, nếu Sơn Tinh không biết hành động thì ưu thế tiềm năng không thể
chuyển biến thành hiện thực được. Thậm chí, nếu hành động vụng về thì
ưu thế trời cho cũng biến thành thất thế, nhất là trước một lực lượng
hùng hậu “sóng trào, lũ quét, mưa giăng, gió cuồng mù mịt” của Thủy
Tinh. Phải cho rằng Sơn Tinh là vị thủ lĩnh lược thao gồm tài:
Lúc thì đắp đập be bờ
Khi thì gióng trống mở cờ xung phong
Bày trận lạ, hiểm bố phòng
Trăm trận trăm thắng, chiến công lẫy lừng.
Sơn
Tinh thắng Thủy Tinh vì còn lẽ này nữa: Đại Chúng dân gian đã cố tình
xây dựng nên câu chuyện như thế và truyền đời kể lại cho con cháu một
cách thích thú! Hơn nữa, trong sâu thẳm suy tưởng của mình, chúng ta đã
thấy được bức tranh sinh động này: xưa kia, có thể là trước cả thời
“biển lùi” đã từng có một “non nước” trù phú mà trung tâm, chốn “phồn
hoa đô hội” nhất của nó là Tản Viên, cư dân của nó là một nhánh thủy tổ
chủ yếu, có tính nòng cốt của người Việt cổ sau này, thủ lĩnh của cư dân
ấy chính là Sơn Tinh - Đại Vương, và “non nước” Tản Viên cũng chính là
một tổ quán xa vời ngay cả đối với cư dân thời Hùng Vương.
Thời
cổ xưa, khi vũ khí còn thô sơ, chỉ gồm gậy gộc, gươm giáo, cung tên,
chỉ có khả năng gây sát thương cận, gần, thì hình thức tranh hùng chủ
yếu là những khối người đối địch trực tiếp xông vào nhau… “đánh lộn”,
nghĩa là diện đối diện, giáp lá cà, mạng đổi mạng bằng võ nghệ cá nhân…
Khi hai khối người được trang bị vũ khí đối diện nhau chuẩn bị một phen
sống mái, thì để tranh thắng, thủ lĩnh hai bên đều tìm cách tạo ưu thế
vượt trội hơn đối phương ngay từ lúc đầu dàn trận cũng như trong lúc
giáp chiến. Ngoài yếu tố về số lượng ra thì tài năng bày binh bố trận và
điều binh khiển tướng của vị thủ lĩnh quân đội có ý nghĩa quyết định
đến số phận chiến trường.
Hai Bà Trưng trên lưng chiến tượng
Nói
tới việc bày binh bố trận ngày xưa, đối với người Á Đông, không ai
không biết đến cái tên của một thế trận cực kỳ “mê hồn” mà nếu lạc vào
đó là “từ chết đến bị thương”, khó mà tìm được lối ra, khó mà hy vọng
trở về, đó là Bát Quái Trận Đồ.
Gia
Cát Lượng (181 - 234), tên tự là Khổng Minh là một vị quân sư lỗi lạc,
lừng danh nhất thời “Tam quốc diễn nghĩa” ở Trung Quốc. Sau cuộc “Tam cố
thảo lư” (ba lần đến lều cỏ) của Lưu Bị - một tôn thất nhà Hán, Khổng
Minh đã nhập thế, theo về với ông này, đắc lực phò tá. Nhờ vậy mà Lưu Bị
mới chiếm được Kinh Châu, bình định Ích Châu, Hán Trung, dựng nên nước
Thục, cùng với nước Ngụy ở phía Bắc, nước Ngô ở phía Đông, tam phân
thiên hạ theo thế chân vạc. Tháng 8 năm 234, do làm việc quá mức, sức
khỏe suy kiệt, Khổng Minh lâm trọng bệnh rồi mất ở gò Ngũ Trượng. Thi
hài ông được an táng tại núi Định Quân. Sau khi ông mất, nước Thục suy
yếu dần và bị nước Ngụy thôn tính.
Tên
tuổi Khổng Minh - Gia Cát Lượng, trên danh nghĩa là nhà quyền mưu quân
sự đại tài của Trung Quốc đã đi vào huyền thoại cùng với Bát Quái Trận
Đồ.
Bát
Quái Trận Đồ của Khổng Minh là một thế trận thoạt trông thì đơn giản
nhưng khi đã vận động thì biến hóa đến kỳ ảo, khôn lường. Các học giả
xưa kia không tiếc lời ca ngợi cách bày binh bố trận này và thậm chí đến
mức thần thánh hóa nó. Tuy vậy, cụ thể cách bày bố và vận hành của Bát
Quái Trận Đồ ra sao thì cho đến tận ngày nay vẫn là điều bí ẩn.
Trong
bộ trường thiên tiểu thuyết lịch sử “Tam quốc diễn nghĩa” của La Quán
Trung có viết rằng Bát Quái Trận Đồ “thường hữu khí như văn, từng nội
nhi khởi” (có khí như mây, sức mạnh phát ra từ bên trong), và cũng có kể
chuyện Khổng Minh hai lần sử dụng trận đồ này.
Lần
thứ nhất là Khổng Minh bày trận đồ ra để bắt Lục Tốn. Đô đốc Lục Tốn là
danh tướng nước Ngô. Sau khi dùng kỳ binh phá tan 70 vạn tinh binh, đốt
sạch 40 doanh trại dài 700 dặm của quân Thục, Lục Tốn tiếp tục khẩn
trương xua quân truy bắt Lưu Bị. Đến bến Ngư Phúc thuộc Quỳ Châu, Lục
Tốn thấy cạnh bờ sông sát khí bốc lên ngùn ngụt. Sợ bị mai phục, Lục Tốn
cho quân đi dò la, chẳng thấy gì ngoài 90 đống đá được xếp thành tám
cửa (bát môn). Lục Tốn coi thường, cho rằng đó chỉ là trò ma thuật cốt
hù dọa người, chẳng có gì phải sợ, bèn dẫn quân xông vào. Bỗng chốc
cuồng phong nổi lên, “cát bay, đá chạy che lấp hết trời đất”. Lục Tốn
cùng ba quân cố tả xung hữu đột nhưng không làm sao thoát ra ngoài được.
Rất may là nhờ có Hoàng Thừa Ngạn (bố vợ Khổng Minh) thương tình giúp
cho, dắt từ cửa “Tử” ra cửa “Sinh” của trận đồ đã biến hóa, Lục Tốn cùng
tàn quân mới thoát được ra ngoài vòng vây. Khi Lục Tốn cảm tạ và xin
được dạy cách lập thế trận này, Hoàng Thừa Ngạn nói: “Bát Quái Trận Đồ
lập theo Bát môn Đôn Giáp, lợi hại bằng 10 vạn tinh binh, biến hóa vô
cùng. Ngươi làm sao học nổi?”.
Lần
thứ hai là khi Khổng Minh đấu trận pháp với Tư Mã Ý (lúc này là chủ
tướng nước Ngụy) bên bờ sông Vị. Khổng Minh lập Bát Quái Trận Đồ và
thách Tư Mã Ý phá trận. Tư Mã Ý đã biết tiếng thế trận này, cho quân
xông vào theo đúng nguyên tắc đã học: “Vào cửa Sinh, ra cửa Tử”. Nhưng
rồi Khổng Minh cho biến trận khiến quân Ngụy trong đó bị bắt hết, bị bôi
mực vào mặt để làm nhục Tư Mã Ý.
Sau
này, một tướng cũng đầy tài năng của nhà Thục, đệ tử của Khổng Minh, là
Khương Duy có nói: “Bát Quái Trận Đồ theo độ số Trời có cả thảy 365
phép biến hóa huyền diệu”. Và một lần đã biến Bát Quái Trận Đồ thành
thế “Trường xà quyển địa”, đánh tan quân Ngụy.
Bày quân theo Bát trận đồ
Bày quân theo Bát trận đồ
Uy
lực của Bát Quái Trận Đồ ghê gớm như thế nhưng có điều lạ là sau khi
Khổng Minh mất đi, trừ có Khương Duy biết sử dụng đến chừng mực nào đó,
còn thì không thấy ai áp dụng nó nữa. Phải chăng cách bày binh bố trận
đó và biến hóa nó cho phù hợp với từng điều kiện, hoàn cảnh là quá khó
khăn, đến nỗi danh tướng Lục Tốn - Đô đốc của nước Ngô cũng không thể
lĩnh hội được, như Hoàng Thừa Ngạn đã nói, và vì thế mà nhanh chóng thất
truyền?
Từ
trước đến nay đã có nhiều học giả, nhiều sử gia quân sự cố tìm hiểu xem
trong thực tế, Bát Quái Trận Đồ của Khổng Minh đã được sắp xếp và biến
hóa như thế nào mà tài tình đến thế, nhưng rốt cuộc vẫn chỉ là những
phỏng đoán mơ hồ. Trong cuốn “Tấn Ký”, học giả Cao Bảo viết: “Gia Cát
Khổng Minh ở Hán Trung đã cho xếp đá chồng thành lũy, mỗi phía phải đến
mấy trăm bộ (1 bộ = 5 thước). Bốn bên thành quách có 8 hào sâu, mỗi hào
rộng khoảng 3 trượng”. Còn đối với Bát Quái Trận Đồ đã làm khốn đốn Lục
Tốn thì sách “Kinh thủy, Giang Thủy chú” có ghi chép: “Gia Cát Lượng bày
trận ở phía nam sông Trường Giang. Trên bãi cát sỏi trống trải, nhìn
thấy cả hai bờ sông (sông Trường Giang, huyện Phong Tiết, phía đông tỉnh
Tứ Xuyên), Gia Cát đã sáng tạo Bát Quái Trận Đồ, đều là đá nhỏ mịn tạo
thành. Đi từ phía nam có thể nhìn thấy thành hào, các hào cách nhau
khoảng 2 trượng”.
Theo
nhiều nhà nghiên cứu quân sự suy đoán thì Bát Quái Trận Đồ là một bố
cục có phương hướng, có thể tách, có thể hợp, vừa định vừa biến. Quân số
được phân ra, bố trí theo hình Bát quái, có 8 cửa là: cửa Hưu, cửa
Sinh, cửa Thương, cửa Đỗ, cửa Ảnh, cửa Tử, cửa Cảnh, cửa Khai; trong đó
Sinh, Cảnh, Khai là cửa cát (tốt); còn Hưu, Thương, Đỗ, Tử, Ảnh là cửa
hung (xấu). Trong việc lập Bát Quái Trận Đồ còn dùng đá, xe lương thực
để làm vật cản và nơi ẩn nấp. Xe tải lương được che chắn bằng da (vì vậy
người ta gọi là “xa mông trận”). Còn có cả công sự được đào quanh co
khúc khuỷu để chống kỵ binh địch. Khi quân địch lọt vào thế trận, tướng
sĩ bày trận dùng cung tên, gươm giáo, đao, thương… tiêu diệt, dùng các
đội quân cơ động bao vây, chia cắt phá tan hàng ngũ địch.
Cách
giải thích trên không những không làm sáng tỏ hơn chút nào mà còn có
phần làm cho Bát Quái Trận Đồ thêm bí hiểm. Chúng ta cho rằng thời Khổng
Minh, không đội quân nào “rỗi hơi” đi đào công sự cả bởi vì nó hoàn
toàn không cần thiết, thậm chí, nấp dưới công sự chờ địch đến là hoàn
toàn thất thế, bất lợi khi vũ khí chỉ là gươm giáo chứ chưa có súng đạn,
còn cung tên thì dùng khiên che cũng hiệu quả chán. Lập chướng ngại vật
trong Bát Quái Trận Đồ cũng không phải là điều hay ho lắm, vì khi quân
địch lọt vào trong trận rồi thì chướng ngại vật nếu có làm khó người thì
có thể cũng làm khó ta. Bát Quái Trận Đồ là một cuộc bày binh bố trận
“công khai”, ngay từ đầu đối phương đã quan sát rõ ràng chứ không phải
một cuộc mai phục, ngụy trang để đánh úp. Tuy nhiên cũng có thể nói nó
được ngụy trang bởi cách bày binh bố trận ban đầu trông đơn giản, tầm
thường để nhử địch chủ quan xông vào và sức mạnh phi thường của thế trận
chỉ bộc lộ khi nó cử động, biến hóa.
Bát
Quái Trận Đồ gắn liền với tên tuổi Khổng Minh nhưng ông không phải là
cha đẻ của nó. Có thể Khổng Minh chỉ là người am tường thế trận này,
sáng tạo thêm đến mức hoàn thiện và cũng là người sử dụng nó một cách
hiệu quả, tài tình nhất. Học giả thời Đông Hán là Trịnh Huyền có viết
trong tập “Chu lễ”: “Nhà quân sự kiệt xuất nhất thời Xuân Thu là Tôn Vũ
đã giảng thuật pháp của Bát Trận trong sách binh pháp. Nhưng đến nay, di
bản về Bát Quái Trận Đồ của Tôn Vũ đã thất lạc, tản mát hết.”. Năm
1972, trên núi Ngân Tước, huyện Giám Nghi, tỉnh Sơn Đông, các nhà khảo
cổ đã khai quật, tìm được một số ít tài liệu “Binh pháp Tôn Tử”, trong
đó có nhắc đến Bát Trận. Người ta cho rằng Bát Trận Đồ của Tôn Vũ có thể
là sự kế thừa từ trận pháp có tên Bát Môn Kim Tỏa (Tám cửa có khóa bằng
vàng) xuất hiện từ thời Văn Vương (nhà Chu) và Khương Tử Nha. Có thể
chính Cơ Xương (tên của Văn Vương trước khi lập nên nhà Chu) đã là tác
giả của Bát Môn Kim Tỏa khi ông bị vua Trụ tống giam trong ngục Dữu Lý
và đang nung nấu gầy dựng cơ đồ. Nếu thế thì Bát Môn Kim Tỏa có trước
hay Bát Quái (trong Kinh Dịch) có trước?
Di chỉ “Bát trận đồ” thời Tam Quốc.
Ngôi làng được xây theo bát trận đồ của Gia Cát Lượng ở tỉnh Triết Giang, Trung Quốc
Gia Cát Lượng (181 – 234) được
người đời vinh danh là “vạn đại quân sư” (quân sư nghìn đời). Nhưng ít
ai biết rằng ông cũng là một nhà sáng chế, nhà phát minh đại tài, là tác
giả của nhiều ý tưởng quân sự độc đáo. “Bát trận đồ” là một ví dụ điển
hình như thế.
Thật
khó lòng tưởng tượng một ý tưởng thuần túy quân sự lại rút ra được từ
hình đồ Bát Quái (trong Kinh Dịch) không hàm chứa tính lực lượng cũng
như sự biến hóa nào cả. Nhưng cũng khó tưởng tượng nổi hình đồ Bát Quái
có được là trực tiếp nhờ vào sự gợi ý của Bát Môn Kim Tỏa. Theo ý chúng
ta, nhiều khả năng chúng là “thân bằng quyến thuộc” của nhau, cùng “họ”
với nhau và cùng chung một gốc tổ (dù có thể là ở thời xa xưa hơn nữa).
Rất
đáng chú ý là sự mô tả về Bát Quái Trận Đồ của học giả Nguyễn Miễn,
thời nhà Tống, trong cuốn sách “Lý Tĩnh vấn đối”. Chúng ta cho rằng sự
mô tả đó là rõ ràng và sát thực hơn cả. Nguyễn Miễn viết như sau: “Bát
Trận Đồ đầu tiên do 5 đội bộ binh và kỵ binh lập thành. Phương pháp bày
trận là chia hình vuông ra 9 phần bằng nhau. Ở giữa bố trí 1 đội, 4 góc
hình vuông 4 đội. Đội giữa là trung ương (Trung quân, nơi có tướng tổng
chỉ huy), 4 đội kia có thể thay đổi nhau ở 8 phía xung quanh, đội hình
tùy cơ mà ứng biến, binh lực linh hoạt cơ động, trước sau phải trái hô
ứng kịp thời”.
Vì
đã có sẵn mối hồ nghi, ngờ ngợ mà sự mô tả trên đã làm chúng ta liên
tưởng ngay đến hình 8a, 8b, 9a, 9c trong phần IV, Chương I. Với những
con số biểu thị lực lượng quân đội, nếu chúng ta cho rằng đó là một kiểu
Bát Quái Trận Đồ cùng với những biến hóa có nguyên tắc nhất định của
nó, thì chắc cũng không sai, sẽ không có nhiều người phàn nàn lắm đâu.
Nói tóm lược: có thể lúc đầu, Bát Quái Trận Đồ được bày bố như hình 9a
(với điều chỉnh là lực lượng ở trung tâm là 20, tổng lực lượng là 90!).
Khi quân địch xông vào thì thế trận sẽ biến hóa thành 9c. Tùy vào sự
“manh động” của địch mà vị tướng lĩnh tùy cơ ứng biến, điều phối các cụm
binh lực và biến hóa thế trận thành hình 9b: hoàn toàn bao vây chia cắt
quân địch, làm cho chúng bị “mê hồn” không biết đâu là lối thoát nữa và
bị tiêu diệt. Lúc này, tại trung tâm của thế trận Bát Quái chưa chắc đã
còn bản doanh chỉ huy (vì có thể nó đã “biến” ra đâu đó mất rồi!).
Chúng
ta biết rồi: nền tảng của các sơ đồ ở hình 9 là Hà Đồ - Lạc Thư. Vậy
phải chăng Bát Môn Kim Tỏa (cũng như Bát Quái trong Kinh Dịch) đã là sự
kế thừa (có sáng tạo) từhình
tượng Hà Đồ - Lạc Thư? Hình tượng Hà Đồ - Lạc Thư được khắc họa bằng
những chấm tròn nhỏ thể hiện tính lực lượng đã là gợi ý trực quan nhất
về một sự bày bố nào đó. Và nhất là sự có thể biến đổi từ Hà Đồ sang Lạc
Thư và từ Lạc Thư trở lại Hà Đồ một cách có nguyên tắc đã là một gợi ý
về sự biến hóa uyển chuyển và cơ động của sự bày bố. Chúng ta cho rằng
hoàn toàn có thể bày binh bố trận trong thực tế giao tranh thời cổ xưa
theo sơ đồ Lạc Thư của Khổng An Quốc (với chấm tròn đen và trắng để phân
biệt kỵ binh và bộ binh) hoặc theo Lạc Thư (sơ đồ hình tròn) của NTT.
Khi cần biến, nó sẽ cơ động trở về cách sắp xếp Hà Đồ, làm cho quân địch
lọt vào thế bị những lực lượng áp đảo bao vây, chia cắt, bị dồn đánh tứ
phía, nhất là hai bên sườn.
Nhìn
ngắm Hà Đồ với con mắt nhà quân sự, chắc rằng ai cũng liên tưởng đến
thành quách, đến đội hình chiến đấu hình vuông, đội hình hành tiến có
trung quân và bốn bên là tiền, hậu, tả, hữu thời trung cổ. Chẳng có
Thượng Đế nào mách bảo cả. Chính thiên nhiên đã hào phóng phô bày ra
những cái vốn dĩ thế của mình để con người lựa chọn, rồi sáng tạo trong
trình độ hiểu biết và khéo léo của mình, đáp ứng một cách tương xứng và
đạt hiệu quả nhất trong hoạt động thực tiễn của mình. Phải chăng Hà Đồ
với cách sắp xếp có lớp có lang như tường, hào với một trung tâm ở giữa
được bao bọc, bảo vệ đã là một gợi ý trực tiếp cho ông cha ta làm nên
một Cổ Loa thành trước hết là vì đòi hỏi cấp thiết của công việc chế
ngự, trị thủy, sau đó là đóng luôn vai trò như một thành quách phòng thủ
chống giặc giã? Phải chăng tại Cổ Loa thành đã từng là những Hà - Lạc
Trận Đồ mỗi khi có xâm lăng?
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét