VIỆT NAM HIỀN HÒA 80

(ĐC sưu tầm trên NET)

Trần Nhân Tông

Thân thế

Ông tên thật là Trần Khâm (陳昑), là con trai trưởng của Trần Thánh Tông, mẹ là Thiên Cảm hoàng hậu Trần Thiều, sinh ngày 11 tháng 11 âm lịch năm Mậu Ngọ, niên hiệu Thiệu Long năm thứ 1 (tức 7 tháng 12 năm 1258).
Ngay từ khi sinh ra, ông được tả là được tinh anh thánh nhân, thuần túy đạo mạo, sắc thái như vàng, thể chất hoàn hảo, thần khí tươi sáng, và cha mẹ ông gọi ông là Kim Tiên đồng tử (金仙童子).

Cai trị

Ngày 22 tháng Mười âm lịch năm Mậu Dần (tức 8 tháng 11 năm 1278), ông được Thánh Tông hoàng đế nhường ngôi, tự xưng là Hiếu Hoàng (孝皇). Ông ở ngôi 14 năm, nhường ngôi 5 năm, xuất gia 8 năm, thọ 51 tuổi, qua đời ở am Ngoạ Vân núi Yên Tử, đưa về táng ở Đức Lăng (nay thuộc tỉnh Thái Bình).

Chống quân nhà Nguyên

Năm 1258, quân Mông Cổ từng thất bại ở Đại Việt trong việc tìm cách mở một hướng từ phía Nam để đánh vào lãnh thổ Nam Tống.
Năm 1279, Nam Tống hoàn toàn bị Đại Nguyên thôn tính. Tháng 8 năm này, hoàng đế nhà Nguyên là Hốt Tất Liệt ra lệnh đóng thuyền chiến chuẩn bị đánh Đại Việt và Nhật Bản.
Bấy giờ nhà Nguyên sai sứ sang hạch điều này, trách điều nọ, triều đình cũng có nhiều việc bối rối. Nhưng nhờ có Thượng hoàng Thánh Tông còn coi mọi việc và các quan trong triều nhiều người có tài trí, Nhân Tông lại là một vị vua thông minh và quả quyết, mà trong nước từ vua quan đến dân chúng đều một lòng cả, nên từ năm 1285 đến 1287, Nguyên Mông hai lần sang đánh Đại Việt nhưng bị đập tan.
Ngoài ra, quân Ai Lao thường hay quấy nhiễu biên giới, bởi vậy năm 1290 nhà vua phải thân chinh đi đánh dẹp.
Năm 1293, ông nhường ngôi cho con trưởng là Trần Thuyên để làm Thái thượng hoàng, tôn hiệu là Hiến Nghiêu Quang Thánh Thái Thượng Hoàng Đế (憲堯光聖太上皇帝), lui về phủ Thiên Trường theo lệ truyền thống của các Thượng hoàng. Trần Thuyên lên ngôi tức Trần Anh Tông.

Cứng rắn với con cái

Bấy giờ Anh Tông còn mê rượu chè, một hôm vua uống rượu say khướt. Lúc đó Thượng hoàng từ phủ Thiên Trường trở về kinh sư, các quan trong triều không ai biết.
Thượng hoàng không thấy Anh Tông, bèn hỏi. Cung nhân vào trong nội đánh thức, nhưng không tỉnh. Thượng hoàng giận lắm, lập tức trở về Thiên Trường, xuống chiếu cho các quan ngay ngày mai đều phải tới phủ Thiên Trường để điểm danh, ai trái lệnh sẽ bị xử tội.
Anh Tông tỉnh rượu sợ hãi, may nhờ được học trò Đoàn Nhữ Hài soạn tờ biểu tạ tội, đi gấp tới phủ Thiên Trường, dâng biểu tạ tội. Sau một lúc lâu Nhân Tông nhận biểu để xem, thấy lời lẽ khẩn thiết cho gọi Anh Tông vào răn bảo và tha tội.

Xuất gia

Sau khi nhường ngôi cho con trai là Trần Anh Tông vào năm 1293, Vua Trần Nhân Tông xuất gia tu hành tại hành cung Vũ Lâm, Ninh Bình.^[1] Đến năm 1299 Vua mới rời đến Yên Tử (Quảng Ninh), ngự tại am Ngự Dực, tu hành khổ hạnh và thành lập Thiền phái Trúc Lâm, còn gọi là Trúc Lâm Yên Tử hay Trúc Lâm Tam tổ^[2]. Thượng hoàng lấy đạo hiệu là Trúc Lâm đại sĩ (竹林大士), là tổ thứ nhất của dòng Thiền Việt Nam này, đệ tử là Pháp Loa chính là vị Thiền sư kế vị dòng thiền. Về sau ông được gọi cung kính là Phật Hoàng (佛皇) nhờ những việc này.
Ông qua đời ngày 3 tháng 11 âm lịch năm Mậu Thân (tức 16 tháng 12 năm 1308), được an táng ở lăng Quy Đức, phủ Long Hưng, xá lỵ cất ở bảo tháp am Ngọa Vân; miếu hiệu là Nhân Tông, tên thụy là Pháp Thiên Sùng Đạo Ứng Thế Hóa Dân Long Từ Hiển Hiệu Thánh Văn Thần Võ Nguyên Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế (法天崇道應世化民隆慈顯惠聖文神武元明睿孝皇帝).

Tác phẩm

Tác phẩm của Trần Nhân Tông có:

• Thiền lâm thiết chủy ngữ lục (Ngữ lục về trùng độc thiết chủy trong rừng Thiền)
• Tăng già toái sự (Chuyện vụn vặt của sư tăng)
• Thạch thất mỵ ngữ (Lời nói mê trong nhà đá)
• Đại hương hải ấn thi tập (Tập thơ ấn chứng của biển lớn nước thơm)
• Trần Nhân Tông thi tập (Tập thơ Trần Nhân Tông)
• Trung Hưng thực lục (2 quyển): chép việc bình quân Nguyên xâm lược.

Các phẩm trên đều đã thất lạc, chỉ còn lại 25 bài thơ chép trong Việt âm thi tập và Toàn Việt thi lục^[3].

Giới thiệu thi phẩm

Trần Nhân Tông còn là một nhà thơ Thiền xuất sắc trong dòng thơ thời Lý-Trần.

Xuân hiểu Thụy khởi khải song phi Bất tri xuân dĩ quy Nhất song bạch hồ điệp Phách phách sấn hoa phi

Buổi sớm mùa xuân Ngủ dậy ngỏ song mây Xuân về vẫn chửa hay, Song song đôi bướm trắng, Phất phới sấn hoa bay. (Bản dịch của Ngô Tất Tố)

Hạnh Thiên Trường hành cung Cảnh thanh u vật diệc thanh u Thập nhất tiên châu thử nhất châu. Bách bộ sinh ca, cầm bách thiệt, Thiên hàng nô bộc, quất thiên đầu Nguyệt vô sự chiếu nhân vô sự Thủy hữu thu hàm thiên hữu thu. Tứ hải dĩ thanh, trần dĩ tĩnh Kim niên du thắng tích niên du.

Dạo chơi hành cung Thiên Trường Cảnh thanh u vật cũng thanh u Mười mấy châu tiên ấy một châu. Trăm tiếng đàn chim, dàn nhạc hát Nghìn hàng đám quýt, đám quân hầu Trăng vô sự chiếu người vô sự Nước có thu lồng trời có thu. Vừa bốn bể trong, vừa bụi lặng Độ xưa so với độ nay thua. (Bản dịch Khuyết danh)

Cư trần lạc đạo phú Cư trần lạc đạo thả tùy duyên Cơ tắc xan hề khốn tắc miên Gia trung hữu bảo hưu tầm mịch Đối cảnh vô tâm mạc vấn thiền.[4]

Dịch nghĩa: Sống giữa phàm trần, hãy tùy duyên mà vui với đạo Đói thì ăn, mệt thì ngủ Trong nhà sẵn của báu, đừng tìm đâu khác Đối diện với cảnh mà vô tâm, thì không cần hỏi thiền nữa. Cảnh thanh u vật cũng thanh u[5]

Gia quyến

• Cha: Thánh Tông Tuyên Hiếu hoàng đế Trần Hoảng.
• Mẹ: Nguyên Thánh Thiên Cảm hoàng hậu Trần thị (元聖天感皇后陳氏; ? - 1287), húy là Thiều (韶), con gái của Khâm Minh Đại vương Trần Liễu.
• Hậu phi:

1. Khâm Từ hoàng hậu Trần thị (欽慈皇后陳氏; ? - 1293), húy Trinh (貞), con gái trưởng của Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn.
2. Tuyên Từ hoàng hậu Trần thị (宣慈皇后陳氏; ? - 1318), em gái của Khâm Từ hoàng hậu, mẹ là thị thiếp của Hưng Đạo đại vương.

• Hậu duệ:

1. Trần Thuyên [陳烇], Anh Tông Nhân Hiếu hoàng đế (英宗仁孝皇帝), con của Khâm Từ hoàng hậu.
2. Huệ Vũ đại vương Trần Quốc Chẩn [惠武大王陳國瑱], có thể mẹ là Tuyên Từ hoàng hậu.
3. Thượng Trân công chúa [上珍公主], lấy Văn Huệ công Trần Quang Triều, cháu nội Trần Hưng Đạo.
4. Thiên Trân công chúa [天珍公主; ? - 1309], lấy Uy Túc công Trần Văn Bích, con Văn Túc vương Trần Đạo Tái, cháu nội Trần Quang Khải.
5. Huyền Trân công chúa [玄珍公主], lấy Jaya Sinhavarman III của Chiêm Thành.

Nhận định

Đại Việt sử ký toàn thư của các sử gia thời Hậu Lê nhận định về ông:

“	Vua nhân từ hòa nhã, cố kết lòng dân, sự nghiệp trùng hưng sáng ngời thuở trước, thực là bậc vua hiền của nhà Trần. Song để tâm nơi kinh Phật, tuy nói là để siêu thoát, nhưng đó không phải là đạo trung dung của thánh nhân.	”
—Đại Việt Sử Ký Toàn Thư[6].

Đền thờ

• 

  Đền Trần ở quê hương Nam Định
  
• 

  Đền Thái Vi nơi các vua Trần xuất gia
  
• 

  Đỉnh thiêng Yên Tử
  
• 

  Đền Trần Nhân Tông tại Huế
  
• 

  Chùa Hoa Yên
  
• 

  Tháp Huệ Quang là nơi đặt một phần xá lỵ của Giác Hoàng Trần Nhân Tông
  

Tượng đài

Công trình tượng đài Trần Nhân Tông được xây dựng tại khu vực An Kỳ Sinh, trên non thiêng Yên Tử, thành phố Uông Bí có kinh phí đầu tư gần 70 tỷ đồng.
Tượng đài với các phần: Đài sen và tượng được đúc bằng đồng liền khối (nguyên liệu nhập từ Australia), nặng khoảng 100 tấn, cao 9,9 m. Bệ đỡ tượng cao 2,9m; rộng 7,25m, kết cấu bằng bê tông cốt thép cường độ chịu lực cao; sân hành lễ, bậc đá, khuôn viên được lát bằng đá phiến tự nhiên.

Chú thích