Đại Chúng

BÍ ẨN ĐƯỜNG ĐỜI 5

-Mọi người đều mù quáng đi trên con đường đời của mình! Vì đố ai thấy chính xác con đường ấy!
-Đường đời riêng đã không thấy thì làm sao thấy được đường đời chung, tức định mệnh của nhân loại?
-Chỉ toàn suy đoán và tưởng tượng thôi! Vì vậy, hãy thận trọng trước những " tiên tri" về xã hội!


-----------------------------------------------------------

(Trích "Thực tại và hoang đường 9")


                           DANH LỢI

(...)
Chiến tranh là hình thức cao nhất của xung đột, là máu chảy đầu rơi, là một mất một còn, là khốc liệt và tàn bạo; cho nên nguyên nhân của nó cũng phải rất “ghê gớm”, động chạm đến cuộc sống. Mà động chạm đến cuộc sống, nói thô mộc ra chỉ có thể là “miếng ăn”. Nếu ở thú vật, “chiến tranh” là đấu tranh sinh tồn bằng bạo lực xảy ra hãn hữu và hầu như không gây chết chóc trong nội bộ loài mà chủ yếu xảy ra giữa loài này với loài khác nhằm duy trì sự sống sót, thì ở loài người có ý thức, chiến tranh là đấu tranh vũ trang đạt đến mức độ tột cùng có thể về sử dụng bạo lực nhằm phuất phục nhau bằng hãm hại, giết chóc nhau giữa người với người vì danh lợi.
Không có bất cứ hoạt động nào của con người lại không vì danh lợi. Chỉ có điều danh lợi ấy như thế nào, được nhận thức ra sao, có mối quan hệ, mối tương quan như thế nào với cộng đồng xã hội mà hành động được gọi là hợp tình hợp lý hay không hợp tình hợp lý, là thiện hay ác. Hành động giết người hàng loạt xét cho cùng cũng vì danh lợi nhưng là tội ác vì giết người vô tội (nó mang tính hợp lý đối với suy nghĩ cá nhân của kẻ thủ ác trong trạng thái bị kích động, nhưng là bất hợp lý với một suy nghĩ được coi là bình thường, bất hợp lý với suy nghĩ của cộng đồng và được cộng đồng coi là ghê tởm). Xử bắn một kẻ giết người dã man, không thể cải hóa được, bản thân hành động ấy là ác, nhưng giết một người để cứu muôn người lại là một điều cần thiết, hợp đạo lý nên nó mang tính thiện, tính nhân văn, được đông đảo cộng đồng ủng hộ.
Danh lợi là nguyên nhân và cũng là mục đích của bất cứ cuộc chiến tranh nào xét ở cả hai phía trong xã hội loài người. Nó có nguồn gốc tự nhiên và xã hội. Bản thân chiến tranh không đúng mà cũng chẳng sai. Trước nhận thức, nó thể hiện tính nước đôi: tùy theo quan niệm về đạo lý, về tình cảm, tâm lý của cá nhân - cộng đồng – toàn xã hội mà nó thành có nghĩa hay vô nghĩa, chính nghĩa hay phi nghĩa. Việc động viên, dụ dỗ, hay ép buộc, cưỡng bức một thanh niên ra mặt trận để hứng làn tên mũi đạn, bản thân nó là ác, phi nhân tính. Nhưng nếu làm như thế để chống xâm lược, để bảo vệ tổ quốc, quê hương khỏi bị chà đạp, cướp bóc, bảo vệ quyền lợi của dân tộc, trong đó có quyền lợi của mỗi người dân và nhất là người bị động viên ra trận cũng đồng lòng “đền nợ nước” thì đó là hành động có ý nghĩa, mang tính chính nghĩa, vì cuộc chiến tranh chống ngoại xâm lúc này là chính nghĩa, là ý chí chung của toàn dân tộc, vì quyền lợi sống còn của chính dân tộc ấy, phù hợp với qui luật sinh tồn.
Chính nghĩa và phi nghĩa là hai khái niệm tương phản mà ý nghĩa tột cùng của chúng là đối kháng nhau một mất một còn. Nhưng trong hiện thực chúng lại chỉ mang tính tương đối thôi. Nếu chính nghĩa và phi nghĩa là nhận thức tuyệt đối, không bị lũng đoạn bởi ý chí chủ quan đầy thị phi mê lầm của người đời, và chỉ có thế thôi, thì nhất quyết, chiến tranh không bao giờ xảy ra. Lúc này chính nghĩa và phi nghĩa mất hết ý nghĩa và không biết chúng tồn tại ở trên đời để làm gì nữa, tương phản với nhau một cách “cứng đờ” như vậy để cho vui chăng ?!
Chiến tranh là đầu rơi máu chảy, là đau thương tang tóc. Không lẽ nó cứ mãi đồng hành với sự tồn tại của nhân loại như một định mệnh cay nghiệt sao? Biết rằng nguyên nhân và cũng là mục đích của chiến tranh là danh lợi, vậy thì có thể nào loại trừ cái gì đó gọi là danh lợi ra khỏi đời sống, ra khỏi nhận thức của con người để chiến tranh không còn động lực xuất hiện nữa được không?
Đọc sách “Quỉ Cốc Tử”, chúng ta nhận ra được điều nêu trên cũng chính là nỗi trăn trở đau đáu trước nạn binh đao, trước cảnh quần chúng thống khổ, lầm than của Quỉ Cốc tiên sinh. Có lẽ ông đã nhìn thấy bản chất đích thực của chiến tranh nên cơ sở cốt lõi xây dựng nên lý luận quyền mưu của ông chỉ là một chữ Phù (phù hợp). Muốn quyền mưu thành công thì nguyên nhân, hành động và mục đích phải phù hợp; phù hợp với thời cuộc, với hoàn cảnh, điều kiện và đối tượng cụ thể của quyền mưu, phù hợp với qui luật xã hội - tự nhiên, phù hợp với ý chí nguyện vọng của cộng đồng, của đại đa số chúng dân và như vậy là quyền mưu phải có tính chính nghĩa, phục vụ cho cuộc chiến tranh chính nghĩa thắng phi nghĩa; lấy chiến tranh chính nghĩa hủy diệt chiến tranh.
Lòng trắc ẩn của Quỉ Cốc Tiên sinh thể hiện rất rõ ở hai thiên “Quyết sách chi thuật” và “Phù ngôn chi thuật”. Đối với một nước, việc thực hiện năm phương pháp trị dân (dùng đạo đức, dùng pháp luật, dùng tín nghĩa, dùng tâm sáng, dùng sự liêm khiết) thực chất để tạo sự hòa hợp danh lợi vua, tôi và chúng dân, giảm được cái mâu thuẫn phát sinh từ danh lợi, thậm chí đạt đến sự loại bỏ khái niệm danh lợi vì quyền lợi của vua, tôi, chúng dân trở thành một khối thống nhất, gắn kết keo sơn, nương tựa lẫn nhau cùng tồn tại, cùng được đảm bảo. Được như vậy, nước sẽ toàn thịnh và trở nên hùng cường nhờ lúc đó ý chí của vua đã "trùng khít" với ý chí toàn dân, tai mắt của vua là tai mắt nhân dân, tay chân của vua là tay chân của nhân dân, hành động của vua là hành động của nhân dân. Ở mức độ tuyệt đích, nội tình đất nước cứ thế mà tự vận hành như một lẽ đương nhiên, giống như tự nhiên chính là tự nhiên vậy!!!...
Và đó cũng chính là tư tưởng “vô vi” của Đạo gia: vô vi vô bất vi, không làm nhưng không phải là không làm, không làm mà thực ra là làm tất cả; cũng chính là tôn chỉ làm nên thuyết “vị ngã” (như cách gọi hiện nay) của Dương Chu: “mất một cái lông mà lợi cả thiên hạ cũng không cho, được cả thiên hạ phụng sự riêng cho mình cũng không nhận, người nào cũng không chịu thiệt, người nào cũng không ham lợi thì thiên hạ tự nhiên thái bình”, nghĩa là biết sống vượt qua vòng danh lợi, bất vụ lợi.
Tự Nhiên là vậy, Vũ Trụ là vậy, chẳng vì nguyên nhân gì, cũng chẳng vì mục đích gì mà cứ tồn tại, tồn tại một cách tự nhiên, hiển nhiên mà chẳng biết để làm gì, do đó nó chẳng làm gì, nhưng hóa ra lại làm tất cả để “có” tất cả. Đó là cái Đạo lớn nhất.
Một ông vua muốn trị dân theo đúng được năm điều ấy thì phải thấy được cái Đạo lớn vừa nói, thấy được cái lẽ tự nhiên của Đất Trời. Như vậy, con đường duy nhất để "chứng ngộ" được cái Đạo lớn ấy đối với mọi ông vua cần phải đi là trước hết phải “tu thân, luyện tâm”.
Nhưng đã là vua chúa thì… than ôi… !!! “Than ôi” ấy cũng chính là nỗi bất lực của Quỉ Cốc tiên sinh, của Dương Chu, của Lão Tử. Trong cái thời loạn binh, đao rối ấy, cách sống tốt nhất để toàn mạng, hợp Đạo là “xuất thế vô vi”, nhưng như thế không có nghĩa là họ không làm gì. Họ xuất thế nhưng vẫn giảng đạo, truyền đạo và có được những Tôn Tẫn, Bàng Quyên, Tô Tần, Trương Nghi… cũng như những “Quỉ Cốc Tử”, “Đạo Đức Kinh” gửi gắm cho hậu thế, thì thực ra là “làm tất cả”.
Thử hỏi: Khổng Tử với chủ trương “nhập thế hữu vi” thì đã làm được cái gì ích lợi cho đương thời ấy, hay cũng chỉ lang thang tìm danh lợi gần hết một đời, mà không ở đâu nhận, để rồi than thân trách phận, cuối cùng về quê dạy học trò và làm sách, và như vậy, thật ra cũng là hành động xuất thế bất đắc dĩ mà thôi?
Có câu chuyện liên quan đến vấn đề danh lợi như thế này:
Khuất Nguyên, tên Bình, làm quan đại phu nước Sở, thời Chiến Quốc. Ông là người có tài, học rộng, nhớ lâu, tác giả của “Ly tao” bất hủ. Ông cũng là người hết mực yêu nước và tận lòng với nước. Bị bọn gian thần (đại phu Thượng Quan và lệnh doãn Tử Lan) dèm pha, vua Sở bỏ, đày ông.
Khuất Nguyên, đến bờ sông, xõa tóc đi, sắc mặt tiều tụy, hình dung khô héo.
Có ông cụ đánh cá, thấy vậy, hỏi:
- Ông là quan tam sử đại phu đó chăng? Sao ra nông nỗi này?
Khuất Nguyên nói:
- Tất cả đời đều đục, chỉ mình ta trong, tất cả mọi người đều say, chỉ mình ta tỉnh, cho nên ta bị đày.
Cụ đánh cá nói:
- Bậc thánh nhân không khư khư ở một vật, mà biết theo đời. Tất cả đều đục, sao ông không xuôi theo dòng làm cho sóng lên cao? Tất cả đều say sao ông không húp rượu, nhai cả rượu cùng say luôn thể? Việc gì cứ phải khư khư ôm ngọc cẩn, giữ ngọc chi trong người cho phải bị đọa đày?
Khuất Nguyên nói:
- Khi vua gội đầu xong thì người ta phủi mũ, khi vua tắm xong thì người ta giũ áo, lẽ nào để cái thân trong trắng bị vật làm nhơ bẩn đi. Ta thà gieo mình xuống sông Tương, chôn mình trong bụng cá, lẽ nào để cái bản chất trắng ngần của ta chịu bụi bặm của đời?
Đoạn, ôm đá gieo mình xuống sông Mịch La chết.
  (...)
Và một chuyện khác:
Thời thượng cổ có ông Hứa Do, ẩn dật trong chằm Bái Trạch
Vua Nghiêu nghe tiếng là người giỏi, mời ra, xin nhường cả thiên hạ; ông nói:
- Khi mặt trời, mặt trăng đã mọc mà cứ cầm đóm đuốc soi sáng như thế, chẳng cũng khổ lắm ru! Khi đang mong mưa, trời đã mưa mà cứ còn dội nước, tẩm tưới như thế, chẳng cũng nhọc lắm ru! Nay có ông ra đời, đức thịnh tài cao, thiên hạ tự khắc cảm hóa bình trị, thế mà tôi cứ giữ lấy thiên hạ, thì tôi tự nghĩ lấy làm kém lắm. Xin nhường thiên hạ cho ông.
Hứa Do nói:
- Ông trị thiên hạ đã được bình trị, mà tôi còn thay ông như thế hóa ra tôi không có cái “thực” làm cho thiên hạ bình trị mà lại nhận lấy cái “danh” bình trị thiên hạ ư? Vả cái “danh” là người khách của cái “thực”, nếu không có thực mà lại lấy danh, thì bỗng dưng tôi làm người khách không có chủ ư? Con chim làm tổ ở rừng chẳng qua chỉ một cành cây, con chuột uống nước ở sông chẳng qua chỉ đến no bụng. Thôi, xin ông cứ về mà trị lấy thiên hạ, tôi có dùng thiên hạ làm gì! Người nhà bếp mà chẳng trông nom việc bếp, thì người giữ việc tế tự cũng chẳng có thể bỏ đèn hương, mà làm thay cho được.
Hứa Do bỏ đi, đến ẩn tại núi Trung Nhạc, phía nam sông Dĩnh Thủy.
Sau, vua Nghiêu lại tìm đến, cố mời Hứa Do ra làm tổng trưởng cả chín Châu (tổng trưởng là chức đứng đầu các quan, thay vua hành chính, tương tự như thủ tướng bây giờ; Trung Quốc thượng cổ chia ra làm chín khu để quản lý, gọi là chín Châu).
Hứa Do nghe vậy bèn ra bờ sông Dĩnh Thủy rửa tai.
Ngay lúc đó, có ông Sào Phủ (bậc cao sĩ và cũng là ẩn sĩ) dắt trâu xuống bờ sông, thấy vậy, hỏi:
- Việc gì mà bác phải rửa tai thế?
Hứa Do thuật lại chuyện. Sáo Phủ nghe xong liền gò cổ trâu lại mà rằng:
- Tôi toan cho trâu uống nước ở đây, lại e bẩn cả miệng trâu.
Nói đoạn, dắt trâu lên quãng sông phía trên cho trâu uống nước.
  (...)
Có lẽ khái niệm danh lợi không bao giờ mất được trong tâm trí loài người. Con người từ đâu sinh ra? Từ loài vật chứ đâu! Con người đi về đâu? Về cái chết chứ đâu nữa! Thế thì con người đến đây để làm gì, có nghĩa vụ và quyền lợi gì?
  (...)
  (...)
Con vật được sinh ra là để sống, muốn sống thì phải tạo dựng. Tạo dựng ở con vật là hành động tự phát đi kiếm ăn, giành giật miếng ăn, làm tổ đào hang để bảo toàn sự sống và sinh con đẻ cái duy trì lực lượng giống loài. Con người cũng vậy, nhưng vì là con vật biết suy nghĩ (có chiều sâu?) nên ngoài hành động mang tính bản năng ra, con người còn tự giác tạo dựng, nghĩa là tạo dựng một cách tích cực, có ý chí.
Để tự phát tạo dựng được, Tiến Hóa đã trang bị cho loài vật những cảm nhận để phản ứng bản năng như: biết đói khát, thích ngon ngọt (vì ngon ngọt có nghĩa là bổ khỏe hơn, thỏa mãn sự sống hơn), chê đắng cay, nuôi nấng che chở con cái, gần gũi với bầy đàn và xa lánh, trốn tránh những giống loài tiềm ẩn sự hiểm họa...
Con người, trước hết, cũng có đầy đủ những bản tính ấy của con vật. Nhưng vì có suy nghĩ (nhớ dai, nhìn xa thấy rộng, thấm thía được nhiều điều) nên đi đôi với những bản tính ấy, xuất phát từ những bản tính ấy, là một hệ thống các trạng thái được gọi là “tình cảm" mà (xét về mức độ nổi trội thì coi như) chỉ con người mới có như yêu - ghét, buồn - vui, sướng - khổ, và ở cao độ là đắm đuối - hận thù, sầu não - phởn chí, hạnh phúc - bất hạnh… Chúng ta luôn miệng nói đến biện chứng, nhưng mấy ai nhìn nhận sự suy nghĩ một cách biện chứng. Thường thì chúng ta chỉ nhìn thấy mặt được cho là ưu việt, “chúa tể” của nó, để ca ngợi nó hết lời mà đâu chú ý đến cái mặt tương phản, mặt “thấp hèn”, “ngu muội” của nó. Con vật không lo đói khát còn con người quá lo lắng về đói khát, con vật ít thích ngon ngọt thì con người thèm muốn ngon ngọt; con vật nói chung là bằng lòng với thực tại thì con người nói chung lại không bao giờ thực sự thỏa mãn cái mình hiện có, luôn muốn tích lũy càng nhiều càng tốt để tránh xa đói khát và được hưởng thụ thừa mứa ngon ngọt. Nhà văn Giăc London đã đề cập rất hay về vấn đề này trong tác phẩm “Tình yêu cuộc sống” của ông.
Người ta cứ chê bai con vật là dã man nhưng làm sao có thể dã man hơn con người được khi mà những bản tính của loài vật đã thể hiện đến mức độ cực đoan, tột độ ở con người? Sự ích kỷ đến mức đê tiện và sự tham lam thèm muốn đến vô độ (mà căn nguyên sâu xa đã nâng sự tìm kiếm, tranh giành thức ăn một cách tự phát, đáp ứng vừa đủ cho cuộc sống sinh lý ở loài vật lên thành hành động tự giác khai thác triệt để môi trường thiên nhiên, tranh đoạt, cướp bóc, xâm lược, giết chóc, tiêu diệt lẫn nhau giữa người với người để không những đáp ứng những đòi hỏi ngày một quá đáng, những nhu cầu nhân tạo càng ngày càng phi nghĩa của sinh lý con người và hơn nữa, còn phải thỏa mãn lòng tham lam, tính háo danh, thèm khát quyền lực đến mù quáng của tâm lý con người. Nếu hỏi bất cứ người nào rằng có thích làm vua không, thì ở trạng thái bình thường nhất, ở mức độ thành thật nhất, có mấy người trả lời là không thích trong số một ngàn người chẳng hạn? Có lẽ không có người nào!.
Loài vật và loài người xuất hiện là từ quá trình vận động của tự nhiên, hợp lẽ với tự nhiên. Con vật được sinh ra, hành động để duy trì cuộc sống bản thân nó và sinh con đẻ cái duy trì nòi giống của nó là lẽ tự nhiên, thiếu ước mơ nên cũng thiếu mục đích (hay cũng có mục đích nhưng không phải là mục đích tự thân mà là mục đích bản năng?). Một con người nói chung được sinh ra là một tất yếu nhưng một con người cụ thể nào đó được sinh ra lại là sự vô tình. Vì là loài vật nên con người đến đây cũng như loài vật, chẳng có mục đích gì. Vì biết suy nghĩ nên nó có tình cảm (hoặc tình cảm sâu sắc hơn nhiều so với loài vật?) và từ đó mà xuất hiện mục đích và nghĩa vụ tự thân đối với bản thân và đối với cộng đồng. Do đó con người biết nỗ lực phấn đấu trong cuộc sống, biết tìm cách vươn lên (chính đáng hay không chính đáng, đàng hoàng hay quỉ quyệt!) để thực hiện ước muốn, để vượt qua cái gọi là “số phận” để thành đạt, để hơn người… Rốt cuộc, nói gọn lại, con người luôn hành động, phấn đấu một cách duy nhất vì danh lợi, vì quyền lợi (vì lợi!) của bản thân và có thể vì cộng đồng, trong đó có mình. Không thể khác được!
Một biến tướng của phấn đấu nỗ lực vì danh lợi là tranh giành, gây xung đột vì danh lợi mà ở mức cực độ, tột cùng của nó là chiến tranh, là xung đột vũ trang giữa những bộ phận người, giữa những tập đoàn người, giữa các nước (cướp phá lẫn nhau hoặc giữa kẻ đi ăn cướp với những người bảo vệ, tự vệ).
Có cách nào loại bỏ chiến tranh khỏi đời sống nhân loại một khi trong trí não con người không gột rửa được khái niệm danh lợi?
Có một cách, đó là hướng tất cả mọi cuộc tìm kiếm danh lợi vào… Tự Nhiên, vào thế giới khách quan, khách thể của loài người. Loài người đồng tâm hiệp lực gặt hái danh lợi từ thế giới khách quan và phân chia kết quả thu hoạch được cho nhau một cách hợp lý.
Nghe thì cũng bùi tai đấy! Nhưng phân chia như thế nào gọi là hợp lý khi mặt trái của sự suy nghĩ luôn tồn tại như một lẽ tự nhiên, thậm chí trở thành bản chất của con người? Lịch sử cổ đại Trung Quốc cũng đã từng có một thời kỳ như thế, được gọi là “Xã hội đại đồng” (chế độ cộng sản nguyên thủy) nhưng lại vì những nguyên nhân có thể đoán được (dồi dào về thức ăn, đơn giản về nhu cầu, thuần phác về tình cảm). Giai đoạn còn nặng tính tự phát nhưng có lẽ là tươi đẹp nhất của thời thượng cổ ấy cũng chỉ tồn tại trong khoảng thời gian không dài, đánh dấu bước chuyển tiếp từ mông muội sang văn minh.
Sự hồi tưởng làm cho không ít người hối tiếc cái quá khứ xưa vời ấy: Trong đêm tối mịt mùng, bầy người hoang dã, sau một ngày săn bắt hái lượm giữa mưa nắng thiên nhiên, quây quần bên đống lửa, hài lòng chia nhau những miếng thịt nướng thơm ngậy, sung sướng nhồm nhoàm nhai nuốt, cùng nhau vui vẻ nhảy nhót, rú gào, chẳng chút bận tâm đến ngày mai (thỏa thuê và tưng bừng hơn yến tiệc của vua chúa nhiều!). Ngày nay, sự nuối tiếc ấy vẫn ẩn dấu trong tiềm thức, cho nên nhiều người tổ chức đi du lịch về với thiên nhiên, cố dựng lên quang cảnh hoang dã, cũng đốt lửa trại, cũng quây quần nướng thịt, hát ca. Nhưng than ôi, có cố gắng đến mấy thì cũng chỉ là gượng gạo. Cũng rừng đấy thôi , cũng củi lửa đấy thôi, cũng thịt đấy thôi, cũng những con người đấy thôi mà không bao giờ đạt tới được cái phấn khích hồn nhiên đích thực được nữa. Quá trình văn minh hóa đã làm cho tâm hồn của mỗi con người trĩu nặng nỗi lo âu và sự tham muốn đầy vị kỷ mất rồi!
Chúng ta thừa nhận, từ mông muội lên văn minh và ngày càng văn minh là xu thế không thể đảo ngược được trong quá trình tồn tại của loài người. Văn minh hơn thì con người được hiểu biết nhiều hơn, có điều kiện hưởng thụ phong phú hơn và tiện nghi hơn… Điều đó dẫn tới nhu cầu về mọi mặt của đời sống ngày một tăng đòi hỏi sự nỗ lực cao độ của mỗi người trong cuộc tranh đua mưu cầu danh lợi ngày một gay gắt, căng thẳng hơn. Chung qui lại, càng văn minh thì con người càng được nhưng cũng càng mất, càng thừa thãi bao nhiêu thì càng thiếu thốn bấy nhiêu, bởi vì một lẽ đơn giản: lòng tham muốn của con người là vô độ lượng. Lịch sử nhân loại cho chúng ta thấy một điều rằng càng văn minh, chiến tranh càng khốc liệt, qui mô chiến tranh càng mở rộng và càng trở nên tàn bạo bởi sự giết chóc hàng loạt của những loại vũ khí có tính sát thương ngày một ghê gớm (được chế tạo bởi văn minh!). Hiện nay các loại vũ khí, súng đạn, bom mìn có sức công phá cực lớn, kể cả vũ khí hạt nhân đã đầy ứ, chực chờ khắp nơi trên Trái Đất. Quái tượng cuộc chiến tranh tự hủy diệt mình một cách tàn khốc nhất; triệt để nhất của loài người đã ló dạng ở chân trời thế giới!
Tương lai loài người rồi sẽ ra sao? Thế hệ chúng ta không thể trả lời được câu hỏi đó. Chỉ biết rằng cái tương lai ấy sẽ là một hiện thực hợp lẽ tự nhiên, là kết quả của những tạo dựng ở quá khứ, có phần đóng góp của những tạo dựng hôm nay.
Chúng ta nhấn mạnh đến mặt trái của suy nghĩ nhưng không nên quên cái mặt phải đầy lý trí, minh tuệ và thánh thiện của nó.
Loài vật sống mù quáng thụ động, “trôi” theo chiều của tự nhiên. Ở chúng thiếu hẳn trí nhớ tự giác nên nếu có chút cảm giác nào đó về không gian và thời gian thì cũng hết sức mờ nhạt (cảm giác về không gian rõ rệt hơn là cảm giác về thời gian, theo sự phản ứng nội sinh học một cách tự nhiên trong bản thân chúng). Do đó chúng hầu như thiếu hẳn “cái tôi” của mình, không có quá khứ, không hiểu hiện tại và không biết tương tai. Cuộc sống của loài vật thiếu hẳn mục đích (có thể nó hơn được vật vô sinh, hơn được thực vật ở chỗ đã có mầm mống của tính mục đích, hay gọi là mục đích bản năng. Khi thấy con mồi thì nó rình rập, tìm cách vồ, đó là hành động nhằm mục đích của cả cuộc đời, có tính lý trí, dài lâu). Vì không có trí nhớ tự giác (không nhớ lâu được), không nhận thức được cuộc đời nên chúng cũng chẳng có tình cảm lý trí: đánh nhau dành miếng ăn, xong rồi thôi, không “để bụng”, hận thù; sinh sản nuôi lớn rồi thôi, không như con người, mẹ yêu thương con suốt đời. Tất cả những hành vi của con vật như cắn xé nhau, nhường nhịn nhau, bảo vệ bầy đàn và tấn công, giết chết đối tượng đều mang tính tự nhiên, vô tình. Nhưng qua nhận thức của con người thì chúng được phân thành hai lọai: tính “thiện” và tính “ác”.
Sự suy nghĩ chính là sự biểu hiện con vật đã “người hóa”. Hai mặt của suy nghĩ làm nên hai động lực chi phối hành vi có mục đích của đời người: mặt trái là chủ của sự tàn ác và mặt phải là chủ của sự nhân từ.
  (...)
Lịch sử loài người là lịch sử tạo dựng: là lịch sử của những cuộc chiến tranh tàn phá sát sinh nhưng cũng là lịch sử của những thời hòa bình, kiến thiết, dưỡng sinh. Chiến tranh và hòa bình là hai mặt tương phản mà trong thực tiễn loài người là hai hiện tượng tương phản nhau, chuyển biến lẫn nhau, tạo nên những mối tương quan nhất định trong điều kiện hoàn cảnh nhất định, tham gia và là bộ phận làm nên xu thế tiến triển của xã hội loài người.
Chúng ta sẽ thấy yên lòng khi hiểu rằng: mang trong tiềm thức trọn vẹn bản năng sống của loài vật, nhờ có suy nghĩ mà bản năng ấy thăng hoa lên thành khát vọng sống, tình yêu cuộc sống trong mỗi con người. Chính sự khát vọng và tình yêu ấy cùng với những trải nghiệm đau thương và tang tóc bởi hết cuộc chiến tranh này đến cuộc chiến tranh khác mà trong đại chúng đã hình thành và phát triển rộng rãi tình cảm yêu thương hòa bình, chán ghét và ghê sợ chiến tranh. Từ đó mà xuất hiện lực lượng ngày càng đông đảo và mạnh mẽ, đại diện cho ước mong được sống cuộc đời thanh thản, yên ổn trong hòa bình của đại chúng, tích cực ngăn chặn chiến tranh, phá vỡ những âm mưu gây chiến của những thế lực hiếu chiến, của những kẻ ích kỷ, tham lam và cường bạo.
Thế hệ chúng ta có thể văn minh hơn, hiểu biết nhiều hơn thế hệ của những Aristote, Khổng Tử, Lão Tử, hiền triết Upanishad, nhưng bộ não của chúng ta chắc gì đã tiến hóa hơn của họ, chắc gì đã sáng suốt, thông minh hơn của họ, thậm chí do lệ thuộc sâu sắc vào các dụng cụ thiết bị hỗ trợ mà còn thoái hóa đi. (một vị có học hàm tiến sĩ hiện nay chắc gì đã tính nhẩm nhanh hơn một bà ít học, bán cá ở chợ?!)
Rồi đây, như một lẽ tự nhiên, theo bước đường tạo dựng không ít đau thương nhưng cũng không kém hào hùng, hy vọng rằng bộ não con người sẽ tiến hóa hơn nữa, tính thiện át dần tính ác; mọi người của đại chúng, ai ai cũng thấy được cái Đạo lớn của Tự Nhiên, thấy được cái nhỏ nhoi, mong manh nhưng thiêng liêng của cuộc sống, thấy được cái phi lý, vô nghĩa và tai hại của cuộc đời phải mang trong mình nó một lòng tham vô độ, một mưu cầu danh lợi quá đáng, một mối hận thù đè nén tâm can. Chắc rằng vào thời đại đó, các nước trên thế giới không còn tàng trữ binh lực, vũ khí nữa, không còn hiện tượng nước lớn, mạnh diễu võ giương oai dọa nạt, lăm le xâm lược nước nhỏ, yếu nữa, vì không còn tồn tại những thế lực mang tư tưởng dân tộc ích kỷ, hẹp hòi!
Hướng tiến hóa ấy của não người không phải là ngẫu nhiên mà có nguồn gốc từ nhận thức đúng đắn về Tự Nhiên Tồn Tại, từ khát vọng truyền qua ngàn đời của đại chúng muốn được tự do yên ổn làm ăn, được sống trọn đời trong hòa bình. Mầm mống của sự tiến hóa ấy giờ đây đã thể hiện ra trong hiện thực dưới dạng các tổ chức, lực lượng phi chính phủ yêu chuộng hòa bình, gìn giữ thiên nhiên, chống chiến tranh trên toàn thế giới.
Chúng ta hy vọng trong tương lai, loài người sẽ tránh được cuộc chiến tranh hủy diệt bằng vũ khí hạt nhân của đồng loại gây ra. Không những thế, quá trình tồn tại của loài người lúc đó sẽ bước lên tầm cao mới: vắng sạch bóng chiến tranh trong tạo dựng ở Trái Đất và lên đường đi tạo dựng trong Vũ Trụ, ngày một xa rộng.
Vâng, chúng ta hãy hy vọng và không chỉ hy vọng một cách thụ động!