Trước tình hình đó, Đảng ta, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã đánh giá đúng tình hình, nhận thức rõ những khó khăn, đồng thời cũng thấy được những mặt mạnh cơ bản của cách mạng, đề ra những chủ trương giải pháp nhằm hy vọng đẩy lùi và ngăn chặn chiến tranh, hoặc hòa hoãn nhằm kéo dài thời gian hòa bình để chúng ta có điều kiện chuẩn bị khi có chiến tranh xảy ra.

Trước hết để ngăn chặn chiến tranh, Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nỗ lực trong vấn đề ngoại giao, chuẩn bị lực lượng, chuẩn bị vũ khí trang bị. Sau khi thực dân Pháp nổ súng đánh chiếm Sài Gòn và mở rộng chiến tranh ra các tỉnh Nam Bộ, ngày 25/11/1945, Trung ương Đảng ra chỉ thị “Kháng chiến kiến quốc”, xác định nhiệm vụ của cách mạng Đông Dương lúc này vẫn là cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Nhưng lúc này nếu cùng một lúc chống cả quân Tưởng và thực dân Pháp, chúng ta sẽ khó đứng vững. Do vậy với sách lược hòa hoãn với quân Tưởng, đàm phán với chính phủ Pháp nhằm phá vỡ thế bao vây, uy hiếp của kẻ thù.

Đồng bào người Thượng Tây Nguyên hưởng ứng lời kêu gọi “Toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1946 - Ảnh tư liệu BTLSQSVN.

Để đối phó với  kẻ thù lúc này, vấn đề khó khăn nhất với nước Việt Nam non trẻ vẫn là vũ khí. Cùng với công tác chuẩn bị về mọi mặt, đáp ứng yêu cầu của kháng chiến trường kỳ, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh 34/SL, ngày 25 tháng 3 năm 1946, quy định tổ chức Bộ Quốc phòng, thành lập cơ quan “Chế tạo Quân giới” (1).  Đêm ngày 19 rạng ngày 20 tháng 12 năm 1946, các lực lượng vũ trang và nhân dân Thủ đô Hà Nội và các thành phố nổ súng chiến đấu. Toàn quốc bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Sáng ngày 20 tháng 12 năm 1946, lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh (viết ngày 19/12/1946) được phát đi khắp cả nước: “…Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước…” (2). Không cam tâm là nô lệ, nhân dân cả nước nhất tề đứng lên hưởng ứng lời kêu gọi kháng chiến của Người. Tại Hà Nội, cuộc chiến đấu ở nội thành dự kiến một tháng kéo dài đến tháng 2 năm 1947. Nhiều trận đánh diễn ra ác liệt ở Bắc Bộ Phủ, nhà Xô-Va, chợ Đồng Xuân…, nhiều chiến sỹ ôm bom ba càng lao vào xe tăng địch với tinh thần “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”. Tại Hải Phòng, Hải Dương, Nam Định, Vinh, Huế, Đà Nẵng… các lực lượng vũ trang, tự vệ và nhân dân anh dũng, bao vây, tiến công quân Pháp tiêu diệt nhiều sinh lực địch bằng vũ khí thô sơ và tự tạo.

Ngày 12 tháng 1 năm 1947, Hội nghị Quân sự lần thứ nhất họp tại Chương Mỹ, Hà Đông, quyết định: “Nhiệm vụ chính lúc này là bảo toàn lực lượng để kháng chiến lâu dài. Chủ trương đối với ngành quân giới các khu phải tổ chức sản xuất vũ khí thô sơ để cung cấp cho bộ đội chiến đấu”.

Khi bộ đội rút khỏi Thủ đô Hà Nội, máy móc thiết bị của các nhà máy được công nhân chuyển lên căn cứ địa Việt Bắc xây dựng xưởng sản xuất vũ khí. Ở Sài Gòn, công nhân tháo gỡ máy móc, nguyên vật liệu rời nội đô, ra vùng ven lập cơ sở sửa chữa và làm vũ khí sản xuất đạn, mìn và lựu đạn cung cấp cho bộ đội. Tại các địa phương tỉnh, huyện, làng, xã lập các lò rèn, các tổ “rờ sạc” (nhồi thuốc nổ và đầu đạn vào vỏ đạn đã qua sử dụng)… Các lò rèn ngày đêm đỏ lửa rèn kiếm, rèn giáo, mác, mã tấu, mìn, lựu đạn tự tạo… Nhiệm vụ của các cơ sở này là: “Tăng gia việc sản xuất các vũ khí tinh xảo, sáng chế vũ khí mới; tổ chức và sản xuất những vũ khí thô sơ như súng kíp, dao, kiếm, cung, nỏ” (3). Các địa phương trên cả nước, nơi nào cũng có phong trào sản xuất vũ khí thô sơ, tự tạo và tự trang bị vũ khí cho tự vệ và nhân dân đánh địch càn quét. Quân dân làng Cự Nẫm tỉnh Quảng Bình sử dụng vũ khí thô sơ, tự tạo đánh bại cuộc càn lớn của địch, được tuyên dương là “làng chiến đấu kiểu mẫu”. Khu 8, Khu 9 là những nơi đã hình thành các cơ sở sản xuất vũ khí nhưng rất thiếu nguyên liệu. Khoa Quân giới Khu 8, Khu 9 quyết định thành lập các đội sưu tầm mò lặn đạn cũ ở các con sông có tàu địch bị đắm. Để có nguồn nguyên liệu thường xuyên, nhiều binh công xưởng ở Khu 8, Khu 9 vận động nhân dân tại các bưng biền các vùng thành thị, vùng địch hậu, tổ chức các “ủng hộ viên” kể cả người nước ngoài quyên góp tiền bạc, mua sắm hóa chất, quyên góp nguyên liệu cho các xưởng sản xuất vũ khí. Các “ủng hộ viên” hoạt động rất tích cực thu nhặt đường ray, nhíp xe bò, thậm chí mang cả mâm đồng, chân đèn, lư hương, chuông chùa ủng hộ cho các binh công xưởng sản xuất vũ khí. Ngoài số nguyên liệu do nhân dân đóng góp, các đội tự vệ ra sức tước vũ khí của binh lính Pháp bại trận, tổ chức đánh chiếm các kho tàng, các xe vận tải cướp súng của địch trang bị cho mình. Các trận đánh của bộ đội địa phương và du kích bằng vũ khí thô sơ, tự tạo đã gây cho địch nhiều tổn thất nặng nề. Bộ đội địa phương Khu 8 bằng lựu đạn, mìn tự tạo diệt đoàn xe vận tải quân sự của địch ở Giồng Dứa, Mỹ Tho, bộ đội Khu 9 diệt 6 xe vận tải và hơn một trăm lính Pháp ở Tầm Vu, Rạch Giá, bộ đội Khu 5 diệt nhiều đoàn xe địch trên đèo Hải Vân. Xã đội trưởng Đinh Văn Gió (tức A Gió) người dân tộc H’Rê, quê ở xã Nước Lò, huyện Kon Plong, tỉnh Kon Tum là người từng tham gia du kích Ba Tơ và là người đầu tiên ở Kon Tum dùng tên tẩm độc để diệt Pháp. Ở huyện Tiên Lữ, Hưng Yên, nhiều lần địch đi càn gây tội ác với nhân dân, bộ đội địa phương và nhân dân nơi đây đã tìm cách đánh địch giữ làng. Đồng chí Lê Hữu Dưỡng đã sáng tạo nhiều cách đánh địch, dùng chông tre kết hợp với gài mìn, làm địa lôi, cạm bẫy, cùng đơn vị diệt hàng chục tên địch. Căn cứ Dương Minh Châu tên một địa điểm quen thuộc trong hai cuộc kháng chiến chính là tên của người anh hùng tỉnh Tây Ninh. Ngày 7 tháng 3 năm 1947, khi quân Pháp mở cuộc càn quét đánh phá khu căn cứ, đồng chí Dương Minh Châu trực tiếp hướng dẫn các chiến sĩ sử dụng cung, ná, cài bẫy bằng chông quay diệt hàng trăm tên địch, phá trận càn của địch…

Trước yêu cầu của kháng chiến, Hội nghị cán bộ Trung ương lần thứ 2, họp ngày 3 tháng 4 năm 1947, Đảng ta chỉ rõ: “Chú trọng chế tạo vũ khí chống xe tăng, chống canô (Badôca, thủy lôi) và vũ khí thô sơ (lựu đạn, súng kíp); Phải chống khuynh hướng coi thường vũ khí thô sơ mà chỉ chú trọng vũ khí tối tân. Động viên nhân dân tìm nguyên liệu và tham gia sản xuất vũ khí thô sơ, phổ biến cách chế tạo lựu đạn, súng kíp đơn giản cho dân theo và tự vũ trang” (4).

Quán triệt Nghị quyết của Trung ương, các địa phương nhanh chóng triển khai thành lập các binh công xưởng chế tạo vũ khí có sức công phá lớn. Tại  Khu 12, tháng 6 năm 1947, nhiều công trường bán công lưu động sửa chữa, nhồi lắp lựu đạn kịp thời phục vụ tác chiến được thành lập. Ở miền Bắc có Công trường LDI (ở Cầu Mây, Thái Nguyên), LDII (ở Hiệp Hòa, Bắc Giang) và LDIII (ở Lạng Giang, Bắc Giang)… Ở miền Nam có Xưởng Giải phóng quân Nam Bộ, Binh công xưởng Liên chi 2 - 3 Bình Xuyên, Binh công xưởng của các ban công tác thành, Binh công xưởng số 1, Binh công xưởng Cần Thơ, Rạch Giá, Cà Mau… Lúc này, trên cả nước đã hình thành Cục Quân giới và một hệ thống các ty quân giới. Tại các ty quân giới thành lập các xưởng, binh công xưởng. Các xưởng này sản xuất đạn, lựu đạn, mìn và vũ khí thô sơ… Cơ sở đóng quân của các binh công xưởng là những hẻm núi, trong hang đá, hoặc là những căn nhà lá trong rừng, bờ kênh, thậm chí đặt trên vài chiếc ghe ở rừng U Minh, vài căn hầm trong ngoại ô thành phố. Binh công xưởng thời đó rất thiếu cán bộ chuyên môn kỹ thuật, thiếu nguyên liệu, máy móc, việc sản xuất chủ yếu bằng phương pháp thủ công. Tuy nhiên anh em cán bộ quân giới đã khắc phục mọi khó khăn, thiếu thốn chế tạo ra một số loại vũ khí có sức công phá lớn để đánh tàu, xe của địch.

Đoàn tàu quân sự của Pháp bị trúng mìn tự tạo của du kích đường 5, Hải Dương trong kháng chiến chống Pháp - Ảnh tư liệu BTLSQSVN.

Giữa năm 1946, Kỹ sư Hoàng Phúc và công nhân ở xưởng Giang Tiên, Thái Nguyên đã cho ra đời súng Bazôca. Khi chế thử, xưởng không có máy dập đồng lá, thép lá, việc tiện, hàn đều phải làm thủ công nên sức công phá của súng và đạn chưa đạt hiệu quả cao. Tháng 11 năm 1946, Kỹ sư Trần Đại Nghĩa được Bộ Quốc phòng cử đến xưởng Giang Tiên nghiên cứu, chỉ đạo, chế tạo  thành công súng đạn Bazôca theo mẫu của Mỹ (kiểu ATM6A1), cỡ 60 mm, dài 1,27 mét, nặng 11kg, có thể vác vai, bắn không giật. Ngày 3 tháng 3 năm 1947, súng  Bazôca được sử dụng tiêu diệt hai xe tăng Pháp ở khu vực chùa Trầm, Hà Đông. Cũng  trong thời gian này, các cơ sở quân giới còn nghiên cứu, chế tạo được một số vũ khí chống tăng cỡ nhỏ (AT), súng phóng lựu, cối 51mm. Tại Đà Nẵng, Huế, vào những năm 1947 - 1948, trên đèo Hải Vân những đoàn xe lửa chở quân của địch liên tiếp bị lật đổ, trên sông Hội An - Câu Lâu nhiều ca nô của địch bị đánh chìm. Các trận đánh bằng mìn, thủy lôi tự tạo đã gây cho quân Pháp nhiều tổn thất nặng nề. Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Bùi Chát đã cùng bộ đội và du kích Liên khu 5 chiến đấu 55 trận, dùng mìn, thủy lôi tự tạo phá huỷ 3 đầu máy xe lửa, lật đổ 7 đoàn tàu, 18 toa, diệt 5 xe và cùng đơn vị diệt gần 2 đại đội địch. Những chiến thắng đó đã tạo niềm tin cho toàn thể dân tộc Việt Nam khi phải đương đầu với một kẻ địch có tiềm năng sức mạnh về kinh tế, vũ khí, trang bị hơn ta hàng ngàn lần nhưng thua ta về ý chí, nghị lực, nhưng trên hết đó là chiến thắng của chính nghĩa.

Với sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc nhận định tình hình, khả năng tạo thế và lực, tận dụng thời cơ. Những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, bằng các loại vũ khí thô sơ, tự tạo cộng với lối đánh du kích, quân và dân ta đã tạo ra sức mạnh của chiến tranh nhân dân rộng khắp, bảo vệ được chính quyền cách mạng non trẻ trong những ngày đầu lập nước, trong thế bị bao vây cô lập bốn bề. Với cách đánh mưu trí, sáng tạo lối đánh tập trung kết hợp vật cản, công sự và uy lực của vũ khí thô sơ tự tạo, quân và dân ta đã ngăn chặn hoặc đánh bại các thủ đoạn bao vây, lấn chiếm, tiến công, càn quét của địch, làm cho địch phân tán lực lượng, luôn căng thẳng về tinh thần, do dự, lo sợ, giảm ý chí chiến đấu. Thế mạnh của xe tăng, xe thiết giáp… của Pháp bị bẻ gẫy, hệ thống hầm ngầm, lô cốt kiên cố bị đánh sập, các đoàn tàu chiến của địch bị đánh chìm chính từ những loại vũ khí thô sơ tự tạo được chế tạo từ những nguyên vật liệu có sẵn ở các địa phương. Từ Bắc chí Nam, ta mở liên tiếp nhiều chiến dịch tiến công và phản công quy mô ngày càng lớn đi đôi với việc đẩy mạnh phong trào chiến tranh du kích rộng khắp và phong trào nổi dậy của quân chúng ở nhiều vùng sau lưng địch. Những trận đánh ở khắp các địa phương của quân và dân ta đã làm thất bại chiến lược “đánh nhanh thắng nhanh”, “chiến thuật giao thông”, “chiến dịch bình định”, “chiến thuật cố thủ” trong các lô cốt vững chắc của đối phương, tiến lên giành những thắng lợi quyết định trong chiến cuộc Đông - Xuân 1953 - 1954 mà đỉnh cao là chiến dịch Điện Biên Phủ. Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng đã góp phần quyết định đánh bại kế hoạch Nava và ý chí xâm lược của thực dân Pháp, kịp thời hậu thuẫn cho thành công Hội nghị Giơnevơ về Đông Dương (8/5 - 21/7/1954), kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược./.

----------------------

(1) Biên niên sự kiện lịch sử Quân khí, NXB QĐND, Hà Nội 1996, Tr.26.

(2) Hồ Chí Minh toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, T.3, Tr.557.

(3) Trích nội dung Hội nghị Chính trị Ủy viên khu và Chính trị viên trung đoàn toàn quân lần thứ nhất, ngày 16 tháng 02 năm 1947.

(4) Biên niên sự kiện lịch sử Quân khí, NXB QĐND, Hà Nội 1996, Tr.32.