Đại Chúng

62. Vợ Răn Chồng

An Tử làm tướng nước Tề, một hôm đi việc quan, có tên đánh xe theo hầu.

Vợ tên đánh xe nhòm qua khe cửa, thấy chồng tay cầm cái dù, tay cầm dây cương, mặt vác lên giời, dương dương tự đắc.

Lúc chồng về nhà, nàng xin bỏ đi. Chồng hỏi tại làm sao? Nàng nói:

"An Tử, người gầy thấp bé nhỏ làm đến Tướng nước Tề, danh tiếng lừng lẫy khắp thiên hạ, thế mà thiếp xem ông vẫn có ý trầm trọng, nhún nhường, như chửa bằng ai. Chớ như chàng, cao lớn đẫy đà, chỉ mới làm được một tên đánh xe hèn hạ, khốn nạn, thế mà thiếp xem chàng đã ra dáng lấy làm vinh hạnh, tưởng không ai bằng nữa. Nên thiếp xin bỏ chàng, thiếp đi".

Từ hôm ấy tên đánh xe bỏ được cái bộ vênh váo, chừa được cái tính nông nổi. An Tử thấy thế lấy làm lạ, hỏi. Tên đánh xe đem việc nhà kể lại. An Tử bèn cất cho làm Đại phu.

ÁN TỬ XUÂN THU

Lời Bàn

Tên đánh xe của An Tử nhờ được người vợ giỏi, biết lấy cái địa vị hèn hạ, cái dáng bộ ngông nghênh của chồng làm xấu hổ, mà sửa được tâm tính, và thành được thân danh cho chồng. Tiếc thay, ở đời bây giờ, có biết bao nhiêu kẻ chỉ làm đầy tớ người ta, đã vênh váo lên mặt, nghênh ngang tự đắc như tên đánh xe, mà lại không gặp được những người vợ như vợ tên đánh xe để khuyên răn chồng, làm cho chồng biết tự sỉ mà phấn chí thêm lên.

Chú thích

- Dương dương tự đắc: vênh váo lên mặt ta đây kẻ giờ.

- Gầy thấp bé nhỏ: Án Tử là người lùn, cao không đầy sáu thước (tàu).

- Trầm trọng: sâu sắc, chín chắn.

- Vinh hạnh: vẻ vang, may mắn.

- Đại phu: chức quan đời cổ dưới quan Khanh, trên quan Sĩ.

63. Bà Huyện Can Đảm

Đời nhà Đường, giặc Lý Hy Liệt đã đánh được Châu Biện, kéo đến đánh huyện Hạng Thành. Quan huyện Hạng Thành là Lý Khản muôn chạy trốn. Bà huyện người họ Dương, nói: "Giặc đến cướp thành thì phải hết sức giữ thành, giữ nước không được thì phải liều chết với thành, nay ông lại chực trốn, là nghĩa làm sao? Bây giờ cứ mộ quân cho nhiều, khao thưởng cho to, thiếp tưởng còn có thể giữ được thành."

Nói rồi, chính bà huyện hội họp cả nha lệ sĩ dân lại mà hiểu dụ rằng:

"Quan huyện là chủ các ngươi thật, song chẳng qua chỉ ở đây độ năm, ba năm, rồi cũng thiên đi nơi khác, không liên can lắm bằng các ngươi sinh trưởng ở đất này, gây dựng cơ nghiệp ở đất này, mồ mả ông cha cúng ở đất này. Vậy sống, chết, các ngươi cũng phải hết sức mà giữ lấy thành thì mới được".

Ai nấy nghe đều cảm động, rơm rớm nước mắt và đoan xin liều chết để cố giữ thành. Bà huyện hạ lệnh rằng:

"Ai lấy gạch đá đánh được giặc, thưởng tiền một nghìn, ai lấy gươm giáo giết được giặc, thưởng tiền một muôn".

Tất cả được hơn một trăm người kéo nhau ra giữ thành, chống lại với giặc. Bà huyện thân đi trông nom lương thực cho quân lính. Khi giao chiến, quan huyện phải một mũi tên, lùi về, ý không muốn đánh nữa. Bà huyện giận nói:

"Ông không ở đây, thì ai chịu liều chết? Cho ông giữ thành mà có chết nữa lại chẳng hơn chết ở xó giường ư!"

Ông huyện nghe cảm kích, hăng hái hơn trước, lại chạy lên thành, liều đánh một trận nữa, quân giặc núng thế phải kéo đi. Huyện Hạng Thành nhờ thế được an toàn.

ĐƯỜNG THƯ LIỆT NỮ TRUYỆN

Lời Bàn

Làm quan không che chở cho dân, lúc có giặc đến, lại sợ chết, muốn trốn tránh, thi chẳng là nhút nhát không hiểu cái nghĩa tận tâm với chức vụ là gì ư! Một ông huyện như thế đáng khinh bao nhiêu, thì một bà huyện như vợ ông huyện ấy lại đáng trọng bấy nhiêu. Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh. Chỉ nhờ cái lòng can đảm của bà mà dân phải quả quyết, mà chồng phải cảm kích, mà huyện được an toàn. Nhất câu bà nói: "Giữ thành mà chết còn hơn chết ở xó giường" thì cái chí khí có kém gì ông quắc thước hay không!

Chú thích

- Đường: xem bài số 46.

- Lý Hy Liệt: người Liêu Tây đời vua Đức Tôn nhà Đường làm quan Tiết độ sứ, vua sai đánh giặc, sau cùng với giặc làm loạn.

- Khao thưởng: cho ăn uống rồi ban đồ vật gì để khen ngợi quan quân.

- Thiếp: tiếng vợ tự xưng mình khi nói với chồng.

- Nha lệ: nha: những lại làm việc công giúp quan; lệ: lính các đội để sai đi việc quan.

- Sĩ dân: những dân có học tập chữ nghĩa.

- Hiểu dụ: nói rõ cho ai nấy đều hiểu.

- Thiên: đổi đi nơi khác.

- Sinh trưởng: đẻ ra, nhớn lên.

- Cơ nghiệp: cơ là căn cơ; nghiệp là nghề nghiệp, nói gồm của cải ruộng đất mình có, mình lấy nghề của mình mà gây nên.

- Hạ lệnh: ra một phép, một luật, một đạo công văn cáo giới gì mà bắt phải tuân theo.

- Lương thực: thóc gạo, đồ ãn nuôi quân lính.

- Giao chiến: hai bên đánh nhau.

- Cảm kích: ngắm nghía phát ra tư tưởng hay và hăng hái thêm lên.