Robert Philip Hanssen bị buộc tội làm việc cho Nga trong 16 năm, tiết lộ tên của ba điệp viên KGB làm gián điệp hai mang và chuyển cho Nga nhiều thông tin bí mật, để đối lấy kim cương và 1,4 triệu USD. Đến tận lúc bị bắt, chính KGB - cơ quan mua thông tin của Hassen - cũng không biết danh tính của ông ta.

Phi vụ đầu tiên

Hanssen sinh năm 1944 ở Chicago (Illinois) trong một gia đình có cha là cảnh sát. Năm 1976, Robert Philip Hanssen tham gia FBI. Sau một thời gian ngắn hoạt động trong FBI, Hanssen được thăng cấp thành nhân viên giám sát đặc biệt và làm việc trong bộ phận nghiên cứu Liên Xô tại trụ sở chính của FBI ở Washington. Hanssen và vợ có 6 người con. Gia đình Hanssen sống ở ngoại ô Virginia. 

Sáng 4/10/1985, Hanssen gửi một lá thư nặc danh tới nhà riêng Đại tá Ủy ban an ninh quốc gia Liên Xô (KGB), Viktor M. Degtyar ở Alexandria, bang Virginia (Mỹ). Trong lá thư đó là một lá thư khác nhờ gửi cho Viktor I. Cherkashin – một nhân viên Cơ quan Tình báo Liên Xô KGB chuyên làm công việc tuyển dụng điệp viên Anh và Mỹ làm nội gián. Trong lá thư, Hanssen viết: "Thưa ông Cherkashin. Sắp tới, tôi sẽ gửi một thùng tài liệu cho ông Degtyar chứa những thông tin tình báo thuộc loại bảo mật nhất của tình báo Mỹ... Tôi tin rằng với số tài liệu đó tôi xứng đáng được nhận số tiền là 100.000 USD từ các ông". Bên cạnh đó, Hanssen còn thông báo cho Cherkashin biết việc ba điệp viên KGB, gồm Sergey Motorin, Valeriy Martynov và Boris Yuzhin đã phản bội và được chính quyền Mỹ tuyển dụng làm điệp viên “con bọ” (điệp viên nội gián) trong Đại sứ quán Liên Xô ở Washington. Nhờ sự cảnh báo này, KGB đã cảnh giác và 3 năm sau khi họ trở về Maxcơva hai trong số 3 điệp viên kia bị kết án tử  hình, điệp viên còn lại bị kết án 15 năm tù. Hanssen cũng cung cấp mã đơn giản chứa ngày, địa điểm liên lạc để nhân viên KGB đến lấy tài liệu. 11 ngày sau, theo chỉ dẫn của Hanssen, một nhân viên KGB tới địa điểm quy ước ở khu vui chơi trong công viên Nottaway lấy tài liệu - tất cả đều là những tài liệu tuyệt mật. KGB đã gửi cho Hanssen - khi đó KGB vẫn chưa biết danh tính – 50.000 USD. 

Bị bắt sau 15 năm hoạt động

Hanssen bị bắt vài năm sau khi nghỉ hưu sau khi tiến hành một cuộc trao đổi thông tin bí mật ở Công viên Faxstone thuộc hạt Fairfax, bang Virginia. Chiều ngày 18/2/2001 Hanssen xách theo chiếc cặp tài liệu tới công viên Faxxtone và nhét chiếc cặp vào mố trụ của chiếc cầu gỗ dành cho người đi bộ trong lúc không ai để ý rồi bỏ đi. Ngay sau đó, một người Nga tới lấy chiếc cặp tài liệu đi. Tại một địa điểm đã thỏa thuận khác, một điệp viên KGB tới đặt một chiếc cặp khác trong đó chứa khoản tiền 50.000 USD. Tất cả các hành động trên đều đã bị các đặc vụ FBI ghi lại. Tối hôm đó, Hanssen đã bị các đặc vụ FBI tới nhà giải đi.

Hanssen  và chiếc cầu gỗ nơi ông ta đặt cặp tài liệu mật cho KGB

Ba ngày sau, Giám đốc FBI Louis J. Freeh chủ trì một cuộc họp báo khẩn cấp để thông báo FBI đã bắt được điệp viên hai mang Robert Hanssen. Trong cuộc họp báo, ông Louis nói: “FBI đã biết danh tính Hanssen trước Nga rất lâu. Hôm nay Nga mới biết điều này”. Hoạt động dưới bí danh Ramon, ông giữ bí mật tên và nơi ở của mình với cả phía Nga. Giám đốc FBI Freeh cũng nói thêm là Hanssen thường xuyên kiểm tra tên, địa chỉ và những nơi ông thả tài liệu trên máy tính FBI để xác định xem cơ quan này đã có ý lo ngại gì chưa.

Hanssen bị cáo buộc là đã hoạt động gián điệp cho Nga và trước đó là Liên Xô cũ. FBI cho biết họ đã thu thập được các bằng chứng nguyên bản bằng tiếng Nga chi tiết hoạt động gián điệp của Hanssen, gồm cả những bức thư anh ta gửi cho điệp viên của Nga cùng nhiều mã số riêng để ra hiệu địa điểm và thời gian giao dịch.

Trong bản cáo trạng, Hanssen bị cáo buộc đã tiết lộ bí mật về các vệ tinh, hệ thống cảnh báo sớm, các chiến lược và hệ thống phòng thủ hoặc trả đũa những cuộc tấn công hạt nhân quy mô lớn, các thiết bị viễn thông tình báo của Mỹ. 

Các điệp viên FBI đến giờ vẫn thắc mắc về động cơ nào đã khiến Hanssen trở thành một điệp viên hai mang. Trong các bức thư mà Hanssen gửi KGB cho thấy tiền bạc không phải là thứ ông ta theo đuổi trong vụ này bởi vì ông ta không thể tiêu một số tiền lớn mà không phải giải trình nguồn gốc của nó. Chính vì thế mà ông ta yêu cầu nhận thù lao bằng kim cương để có thứ đảm bảo cho tương lai cho 6 đứa con của mình. Có lẽ điều khiến Hanssen trở thành một điệp viên hai mang chính là sở thích muốn làm một việc mang tính phiêu lưu mạo hiểm bởi từ khi còn là một cậu bé, thần tượng của Hanssen là điệp viên nổi tiếng người Anh - Kim Philby.

Vụ Hanssen đã gây chấn động giới tình báo nước Mỹ. Sau vụ việc này, FBI đã phải cân nhắc việc thường xuyên kiểm tra ngẫu nhiên các nhân viên của mình bằng máy phát hiện nói dối, bởi Hanssen chưa từng bị kiểm tra nói dối trong suốt 25 năm làm việc ở đây.

     

(Còn nữa)          

• Vụ gián điệp lớn nhất trong lịch sử FBI (Kỳ 1): Trở thành điệp viên hai mang (19/4/2013)

Những đòn trả đũa giữa hai nước

Trong khi chính phủ Mỹ đang chú ý vào việc Hanssen đã để lộ những bí mật gì của đất nước thì Nga tiến hành một cuộc điều tra để tìm ra được kẻ đã cung cấp cho Mỹ tài liệu về KGB, dẫn đến việc Hanssen bị bắt. Nga có truyền thống quản lý rất chặt các tài liệu bí mật vì vậy việc những tài liệu do Hanssen cung cấp cho KGB bị lộ là một điều bất ngờ. Sau vụ việc này, Nga quyết tìm cho ra người làm “mật thám” cho FBI để giảm thiểu nguy cơ tiếp tục bị rò rỉ thông tin.

Hanssen

Về phía Mỹ, bên cạnh việc rà soát lại toàn bộ nhân viên FBI, Bộ Ngoại giao Mỹ đã trục xuất gần 50 nhà ngoại giao Nga bị tình nghi là các sĩ quan tình báo khỏi đất nước này. Tuy nhiên, theo một vài  nguồn tin thì vụ Hanssen chỉ là cái cớ để Mỹ giảm bớt số sĩ quan tình báo Nga đang hoạt động ở nước này. Theo một số nhà phân tích, số nhân viên tình báo Nga hoạt động ở Mỹ gần đây đã gia tăng. Tổng số ước tính khoảng 450 người.

Việc trục xuất 50 nhà ngoại giao này được coi là đòn trả đũa Nga sau khi Nga trục xuất một phụ nữ làm việc cho Đại sứ quán Mỹ ở Matxcơva. Những vụ trục xuất đã xảy ra liên tục giữa hai nước từ năm 1999 bắt đầu từ vụ nhà ngoại giao Stanislav Boris Gusev buộc phải rời Mỹ khi FBI quay được cảnh ông đang nghe trộm một cuộc họp trong tòa nhà trụ sở Bộ Ngoại giao Mỹ. 

Ngoại trưởng Nga Igor Ivanov đã phê phán kế hoạch trục xuất 50 nhà ngoại giao Nga là đáng lên án và có động cơ chính trị. Ông cho biết Matxcơva sẽ đáp trả bằng cách "mời" số lượng tương đương các nhà ngoại giao Mỹ về nước.

Sau vụ việc này, Tổng thống Mỹ George W. Bush phát biểu với các nhà báo rằng Mỹ đã đưa ra quyết định đúng và hi vọng rằng sẽ vẫn giữ được mối quan hệ tốt giữa hai nước.

Thoát án tử hình nhờ một thỏa thuận

Hanssen bắt đầu bị tình nghi một vài tháng sau khi một cuộc kiểm tra phát hiện có tay trong trong FBI. Mỹ sau đó bí mật giành được các tài liệu của Nga dẫn họ tới nghi ngờ ông. 

Các nhà điều tra tin rằng một trong những bí mật Hanssen đã tiết lộ là một đường hầm dùng để nghe trộm ở dưới Đại sứ quán Liên Xô, hiện là Đại sứ quán Nga ở Washington. 

Nửa năm sau khi bị bắt, tại phòng xử án ở Alexandria (bang Virginia, Mỹ), cựu nhân viên FBI Robert Hanssen, sau khi nghe công tố viên đọc bản cáo trạng, đã cúi đầu nhận tội. Bản cáo trạng cáo buộc Hanssen đã làm gián điệp cho Nga 16 năm và trong thời gian đó đã bán bí mật quốc gia để lấy tiền mặt và kim cương với tổng trị giá là 1,4 triệu USD. Hanssen bị buộc tội: chuyển bí mật cho Liên Xô và Nga, chuyển tài liệu mật cho các nhân viên KGB, có ý đồ làm hại nước Mỹ, tiết lộ tên ba điệp viên hai mang Nga làm việc cho Mỹ. Theo các công tố viên và quan chức FBI, ông đã được trả 1,4 triệu USD dưới dạng tiền mặt và kim cương. Các công tố viên cho biết, mức án dành cho Hanssen sẽ là tử hình và bị phạt số tiền lớn gấp đôi số tiền mà ông nhận được từ việc bán bí mật quốc gia cho Nga. Bản cáo trạng nói rằng Hanssen bắt đầu làm điệp viên từ tháng 10/1985 cho tới khi bị bắt vào 2/2001.

Luật sư bào chữa Plato Cacheris lập luận rằng Hanssen đã không làm gián điệp liên tục và xin giảm án cho thân chủ của mình bởi Hanssen đã có thái độ thành khẩn nhận tội. Bên cạnh đó, luật sư Cacheris nói rằng thân chủ của mình giữ những thông tin mà chính phủ quan tâm, đó chính là việc Hanssen đã làm như thế nào để có thể lấy được những tài liệu bí mật ra khỏi FBI. Những bí mật của Hanssen có thể giúp FBI đề phòng những trường hợp tương tự. Luật sư Plato Cacheris xin giảm án cho Hanssen để đổi lấy việc Hanssen sẽ cung cấp những thông tin mà FBI quan tâm.

Không giống với các tội phạm khác, tội càng nặng càng phải xử công khai. Việc đưa Hanssen ra xử một cách công khai sẽ khiến nhiều bí mật của FBI bị lộ. Chính vì vậy mà thỏa thuận luật sư của Hanssen gợi ý đã nhanh chóng được chấp thuận. Thỏa thuận này sẽ giúp FIB giữ kín được những bí mật mà nếu bị lộ ra sẽ khiến cho chính phủ Mỹ phải mất mặt. Chính nhờ thỏa thuận sẽ khai báo tất cả sự thật này mà Hanssen đã thoát khỏi tội tử hình mà các công tố viên trước đó đã đưa ra. Thoả thuận này cũng giúp cho vợ cùng 6 đứa con của Hanssen nhận được trợ cấp hưu trí của ông.

Hanssen kết cục được nhận mức án chung thân và bị buộc phải bồi thường 2,8 triệu USD. Đến thời điểm này, Hanssen là nhân viên FBI thứ ba bị buộc tội làm gián điệp. 

Quỳnh Trâm (theo TruTV)