Phải đến hơn 10 năm trở về trước, câu chuyện về cuộc đời ông, về chiến công và sự hy sinh của ông – người chỉ huy đầu tiên của ngành tình báo quân đội những ngày đầu lập nước - mới được nhiều người biết tới. Đó là nhờ ý chí và sự kiên trì của con gái ông, bằng tình yêu và bằng ký ức bất tử về người cha anh hùng của mình, trong suốt mấy chục năm trời đã làm một cuộc hành trình dài từ Bắc vào Nam, từ Đông bán cầu sang Tây bán cầu, để tìm lại những tư liệu về cuộc đời cha mình – người chỉ huy tình báo Hoàng Minh Đạo.

Người chỉ huy đầu tiên của ngành tình báo quân đội

Xa cách cha từ khi mới 2 tuổi, nhưng bà Đào Thị Minh Vân vẫn trọn vẹn một tình yêu và lòng tự hào về người cha anh hùng của mình, liệt sĩ Hoàng Minh Đạo – vị chỉ huy đầu tiên của ngành tình báo quân đội Việt Nam, người đã hy sinh cả cuộc đời riêng, hạnh phúc riêng cho nhiệm vụ cách mạng.

Hoàng Minh Đạo tên thật là Đào Phúc Lộc, sinh năm 1923 ở Móng Cái, Quảng Ninh, 16 tuổi đã được chính Tô Hiệu kết nạp vào Đảng Cộng sản. Nhờ sớm bộc lộ tư chất đặc biệt đối với hoạt động tình báo nên năm 22 tuổi, tuy còn rất trẻ, Hoàng Minh Đạo đã được Trường Chinh tin tưởng, giới thiệu sang quân đội và giữ chức Trưởng phòng tình báo quân ủy nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Vì thế, trong lịch sử ngành tình báo quân đội Việt Nam, Hoàng Minh Đạo vẫn được coi là vị chỉ huy đầu tiên, người đặt nền móng cho ngành tình báo non trẻ Việt Nam ngay sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập.

Cuộc đời của vị chỉ huy đầu tiên của ngành tình báo quân đội Việt Nam là một cuộc đời hy sinh và nhiều nước mắt. Năm 1945, ông kết hôn với người vợ đầu tiên là bà Hoàng Minh Phụng. Kết quả của tình yêu đó là một cô con gái nhỏ bé, xinh đẹp, ra đời vào đúng ngày 19 tháng 12 năm 1946, ngày Bác Hồ kêu gọi Toàn quốc kháng chiến. Bí danh Hoàng Minh Đạo của ông chính là đặt theo họ vợ, có nghĩa là “con đường sáng”, con đường cứu nước.


Là một chiến sĩ cách mạng, lại giữ trách nhiệm xây dựng và chỉ huy ngành tình báo quân đội non trẻ, nên suốt từ khi lập gia đình đến khi con gái chào đời, ông gần như không có cơ hội ở bên vợ con. Khi con gái mới 18 tháng tuổi, ông đã sớm rơi vào cảnh gà trống nuôi con khi người vợ yêu qua đời vì căn bệnh sốt rét ác tính ở chiến khu Việt Bắc. Đó cũng là lúc ông nhận nhiệm vụ mới của cấp trên, lên đường vào miền Nam để xây dựng lực lượng quân báo miền Nam.

Nhận nhiệm vụ vào đúng lúc đang phải đối diện với nỗi đau mất mát quá lớn, nhưng Hoàng Minh Đạo vẫn gạt nước mắt ra đi, để lại cô con gái nói chưa sõi cho một gia đình là cơ sở của cách mạng nuôi giúp. Ngày ra đi, khi nhìn mặt đứa con gái bé bỏng mồ côi mẹ ngay từ khi còn tấm bé, ông không ngờ rằng đó cũng chính là lần cuối cùng hai cha con ông gặp nhau, lần cuối cùng gặp mặt cho cuộc chia ly vĩnh viễn.

Những năm tháng hoạt động trong Sài Gòn, ông kết hôn với một người đồng đội là bà Bùi Ngọc Hường, nhưng vì nhiệm vụ chung nên cuộc hôn nhân của ông bà nhiều chia ly và hy sinh hơn là hạnh phúc. Bà Ngọc Hường từng kể rằng, ông bà có với nhau 3 người con, nhưng vì còn phải hoạt động, nên cả 3 người con của ông bà đều được gửi cho tổ chức nuôi. Năm 1964, bà bị địch bắt và bị đày ra chuồng cọp Côn Đảo. Cho đến ngày trở về, thì bà đã nhận được tin ông đã hy sinh trên sông Vàm Cỏ, trong một chuyến công tác không may lọt vào ổ phục kích của địch.

Những đồng đội ngày xưa của anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo kể rằng, vào đúng đêm noel năm 1969, trên đường đi họp ở Trung ương Cục, phải qua sông Vàm Cỏ, chiếc thuyền chở Hoàng Minh Đạo đã bị tàu và trực thăng địch phát hiện, toàn bộ đoàn cán bộ đã hy sinh ngay đêm hôm đó.

Trước khi mất, Hoàng Minh Đạo vẫn nói rằng, sau ngày giải phóng, đất nước thống nhất, ông nhất định sẽ phải đi tìm lại gia đình mình, tìm lại vợ và con mình, những người thân yêu nhất cuộc đời ông mà vì chiến tranh đã phải chịu cảnh biệt ly, tứ tán mỗi người mỗi ngả. Nhưng ông không ngờ rằng, đó là những giây phút cuối cùng của đời mình.

Khi hy sinh, trong người ông vẫn còn giữ những bức thư mà ông mới nhận được của cô con gái cả Minh Vân, nhưng do quá bận bịu nên chưa kịp đọc. Hơn 5 năm sau đó, cả dân tộc đã ca khúc khải hoàn, hạnh phúc chứng kiến ngày đất nước thống nhất, nhưng ông không còn trên cõi đời này, để tìm lại những người thân trong gia đình mình, để mơ về ngày sum họp và đoàn tụ.

Lá thư kỳ lạ của người cha

Bà Đào Thị Minh Vân kể rằng, xa cha từ khi còn quá bé, nên tất cả những gì bà biết về cha chỉ là qua những tấm ảnh, qua những tư liệu lịch sử hay qua những lời kể của những người cựu chiến binh già, những người đã từng là đồng đội của cha bà – anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo. Những năm tháng ấu thơ, bà chỉ nghĩ rằng cha mình là một người kinh doanh sống ở Nam Vang và ít có điều kiện về thăm nhà.

Bà sống trong gia đình một tư sản giàu có đất Hà thành và được họ nuôi nấng, chăm lo như con cái ruột thịt trong nhà. Ngày ấy, sợi dây gắn kết duy nhất giữa hai cha con bà là những lá thư hiếm hoi được đưa qua đưa lại giữa hai miền Nam – Bắc, nhờ những người đồng chí, đồng đội của cha bà. Trong những lá thư đó, ngoài những dòng ngắn ngủi gửi gắm yêu thương và thông báo về tình hình sức khỏe của mình, bà không nhận được bất cứ thông tin gì về cha mình ở miền Nam xa xôi.

Năm 1958, khi là một cô bé 12 tuổi, đang theo học tại trường Thiếu nhi Quốc tế Tiệp Khắc, bà đã nhận được những món quà bất ngờ và những kỉ niệm quý báu không bao giờ quên. Bà kể lại rằng, đúng vào hôm đó, những người học sinh trường Thiếu nhi Quốc tế trong đó có bà đang háo hức chờ đợi chào đớn Bác Hồ cúng với các vị lãnh đạo của hai nước Việt Nam – Tiệp Khắc đến thăm trường.

Trong đoàn người đến thăm trường hôm đó, có một người đã cất công tìm kiếm giữa nhóm học sinh Việt Nam đang háo hức để tìm cho bằng được cô bé có cái tên Minh Vân, để trao lại một món quà bất ngờ cho cô học sinh nhỏ tuổi. Đó là một chiếc bấm móng tay, một chiếc kéo thủ công, một chiếc bút máy pilot, vài con cá nhựa màu sắc rực rỡ và một lá thư nhỏ ký tên Ba Đạo. Đến tận lúc đó, bà vẫn không hay biết cha mình là một nhà tình báo, mà chỉ đinh ninh rằng, món quà này là ông mua khi làm việc ở Nam Vang.

Trong đoàn học sinh ở trường Thiếu nhi Quốc tế Tiệp Khắc ngày ấy, bà nhỏ tuổi và là cô học sinh thiệt thòi nhất, vì cha đang hoạt động cách mạng, còn mẹ đã sớm qua đời. Hôm đó, khi Bác Hồ sang thăm, như nhiều học sinh khác, bà cũng háo hức được đến gần để nhìn rõ Bác hơn. Nhưng vì nhỏ bé nhất, nên bà chẳng thể chen vào giữa những học sinh lớn hơn.

Trong lúc đang tấm tức khóc, thì chính chú cận vệ trong đoàn đã chuyển món quá của ba Đạo cho bà đã bế bổng bà lên, đưa bà đến ngồi cạnh Bác Hồ. Giây phút đó, Bác Hồ đã ôm bà, nở nụ cười trìu mến. Có hàng chục ống kính máy ảnh đã ghi lại khoảnh khắc đó mà bà không hề hay biết.

Bà Minh Vân không ngờ rằng, sau này, bức ảnh bà chụp cùng với Bác Hồ đã được vượt Trường Sơn, gửi vào miền Nam cho cha bà. Đó là cách mà các đồng chí lãnh đạo của Bộ Quốc phòng muốn động viên ông trong những năm tháng chiến đấu gian khổ ở miền Nam. Ông đã nâng niu nó như báu vật, hạnh phúc khi nhìn thấy con gái mình đã lớn phổng lên, xinh xắn, ngoan ngoãn và điều tuyệt với nhất là được vinh dự chụp ảnh với Bác Hồ.

Ít lâu sau đó, bà Minh Vân đã nhận được bức thư của cha gửi. Trong thư ông viết: “Ba rất hạnh phúc và phấn khởi khi nhận được tấm hình con gái ba chụp chung với ông nội”. Khi ấy, bà cứ thắc mắc không hiểu vì sao cha mình lại viết thế, vì ông nội bà đã mất trước khi khi cha mẹ bà lấy nhau.

Nhiều năm sau này, khi cha đã hy sinh, bà Minh Vân đã nhận được tấm ảnh bà chụp chung với Bác Hồ từ cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, người đã có thời gian hoạt động cùng với anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo. Khi đó bà mới biết giây phút bà được Bác Hồ ôm trong vòng tay đã được các ống kính máy ảnh ghi lại.

Trong suốt những năm chiến tranh, bức ảnh này đã được nhiều cán bộ, chiến sĩ cách mạng miền Nam chuyền tay nhau, nhất là những người có con cái đang học tập ngoài miền Bắc. Họ đã nhìn bức ảnh đó, để vững tin và yên tâm chiến đấu vì lý tưởng và vì dân tộc.

Khi trao bức ảnh đó cho bà Minh Vân, cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã kể rằng, vì quá trân trọng bức ảnh này, và vì linh cảm được những hiểm nguy sẽ đến với mình trên đường công tác, nên anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo đã gửi gắm bức ảnh đó lại cho ông Nguyễn Văn Linh, với lời hứa hẹn một ngày nào đó sẽ quay trở lại nhận nó. Nhưng anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo đã không bao giờ thực hiện được điều đó.

Hành trình đi tìm lại cha và lời dặn dò của vị đại tướng

Phải đến tận khi học cấp 3, bà Minh Vân mới lờ mờ hiểu rằng cha minh đang làm một nhiệm vụ cách mạng bí mật nào đó, nên không được quyền tiết lộ với gia đình. Nhưng bà đã không có cơ hội gặp lại cha, dù chỉ một lần, cho thỏa những yêu thương và thắc mắc của mình trong suốt nhiều năm chờ đợi.

Năm 1969, khi bà Minh Vân 23 tuổi, cha bà  đã hy sinh trên sông Vàm Cỏ. Ngày ấy, bà không hề biết nguyên nhân cha mình hy sinh, cũng không hề biết phần mộ của ông ở đâu. Bởi ngay ngày hôm sau, khi đoàn công tác bị địch tấn công trên sông Vàm Cỏ, Trung ương Cục miền Nam đã tìm mọi cách tìm kiếm thi hài anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo nhưng vô vọng.

Cái chết của anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo được bí mật trong suốt một thời gian dài, nên nhiều năm sau này, gia đình bà Minh Vân vẫn gặp không ít những chuyện buồn vì câu chuyện đó. Bà kể, một lần họp đồng hương, có người dân ở quê Móng Cái đã nghi ngờ cha bà là một kẻ chiêu hồi.

Cũng có những lần, bà nhói lòng khi nghe con cái hỏi về ông ngoại. Khi đó, bà chỉ có thể kể cho các con nghe rằng: ông ngoại là một người lính cách mạng, đã tham gia kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và hy sinh. Nhiều năm trôi qua, cái ý nghĩ rằng mình hoàn toàn không hay biết về một phần đời quan trọng của cha mình đã luôn khiến bà day dứt không nguôi. Nhất là trong những bữa tiệc liên hoan bạn bè, nhìn cảnh những người xung quanh hạnh phúc, đoàn tụ bên gia đình bà càng thêm chạnh lòng.

Mang trong mình nỗi ám ảnh và trăn trở đó, nên sau những giờ phút bươn chải để ổn định cuộc sống, tính toán với cơm áo gạo tiền nuôi những đứa con nhỏ của mình, bà đã kiên trì thực hiện cuộc hành trình dài trong suốt nhiều năm trời. Trong cuộc hành trình đó, bà đặt cho mình hai nhiệm vụ: nhiệm vụ thứ nhất là tìm hiểu về cuộc đời của cha, về những năm tháng hoạt động của cha và sự hy sinh của ông. Nhiệm vụ thứ hai là tìm bằng được nơi cha bà an nghỉ để đưa hài cốt của ông về an táng.

Mấy chục năm trôi qua, sự kiên trì và tình yêu bất tử của người con gái dành cho người cha anh hùng đã chiến thắng được sự khắc nghiệt của chiến tranh, chiến thắng được số phận, chiến thắng được sự hủy diệt của thời gian. Bà Minh Vân đã làm được tất cả những điều đó, bằng niềm tin mãnh liệt của mình vào cuộc đời.

Năm 1998, cùng với những người đồng đội cũ của cha mình, những nhân chứng đã chứng kiến cái chết của ông trên sông Vàm Cỏ trước đó gần 30 năm bà Minh Vân đã tìm về con sông đó, nơi cha bà đã hy sinh và chưa tìm thấy xác. Lần về thăm đó, ngoài về một nơi chứng kiến những giây phút cuối đời của cha mình, bà đã mang theo quyết tâm tìm bằng được di hài của cha.

Với sự  giúp đỡ của nhà ngoại cảm Nguyễn Văn Liên, bà đã có trong tay sơ đồ khái quát nơi cha bà hy sinh, kèm theo một lời dặn dò rằng cha bà đã được chôn cất bởi một người nông dân ngoài 80 tuổi. Nhưng lênh đênh mấy ngày trên sông nước, bà không sao tìm được người đàn ông có cái tên đó. Cuối cùng, khi cả đoàn quyết định neo lại ở bờ sông, thử đào bới ở một vị trí đã được đánh dấu trong sơ dồ thì bỗng nhiên có một ông lão say mèm xuất hiện nói rằng: “Không phải chỗ này. Chỗ trên kia cơ. Chính tay tôi đã chôn ông ấy”.

Ngày hôm sau, khi tỉnh rượu, ông lão đã dẫn bà đến đúng nơi chôn cất cha bà. Khi những lớp đất được đào lên, nhìn thấy những chiếc răng bọc bạc, bà và những người đồng đội của cha bà đã bật khóc vì cuộc tìm kiếm tưởng chừng như vô vọng cuối cùng đã có kết quả. Người đàn ông đã tìm thấy thi hài anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo và chôn cất ông chính là ông lão vạn chài có cái tên Hai Tờ.

Mấy ngày sau khi Hoàng Minh Đạo hy sinh, tình cờ phát hiện một xác chết trôi trên sông, đoán biết đây là một cán bộ cách mạng bị địch bắn chết, ông lão Hai Tờ đã cùng với người dân đưa lên bờ chôn cất và hương khói tử tế suốt nhiều năm trời, cho đến ngày con gái của anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo tìm về được nơi này trong một sự sắp đặt của số phận.

Ngay sau khi di hài của ông Hoàng Minh Đạo được đưa về án táng tại Nghĩa trang liệt sĩ thành phố Hồ Chí Minh, ông đã được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND và sau đó là Huân chương Hồ Chí Minh.

Suốt mấy chục năm trời, bà Minh Vân đã bỏ thời gian lặn lội sang Mỹ, tìm những tư liệu về cuộc tấn công trên sông Vàm Cỏ đã gây ra cái chết của cha bà, rồi lại đi tìm bằng được những người đồng chí, đồng đội của ông, kiên nhẫn thuyết phục họ kể về con người của ông, về những năm thoát hoạt động của ông, và cả những giây phút cuối đời của ông. 400 người cựu chiến binh – 400 người đồng đội đã từng kề vai sát cánh  bên cha bà đã giúp bà hiểu hơn về người cha anh hùng của mình. Đó chính là những tư liệu quý giá mà bà chuẩn bị khi viết cuốn hồi ký về cha mình.

Trong những chuyến đi tìm những người đồng đội của cha bà, có không ít những câu chuyện khiến bà rơi nước mắt vì xúc động. Bà kể, khi bà gặp lại một người đồng đội của cha mình là cụ Sáu Ninh (nguyên Trưởng ban Quân báo Quân khu 8) thì mắt cụ đã lòa. Lúc bà nắm tay cụ, nói với cụ rằng: “Con là con gái của ông Hoàng Minh Đạo” thì giọng cụ nghẹn lại, nói: “Nếu con đúng là con gái của Hoàng Minh Đạo thì con hãy để ta sờ mặt con”.

Nói rồi cụ đặt hai bàn tay già nua của mình lên gương mặt bà Minh Vân, cẩn trọng sờ nắn từng nét mặt. Cho đến khi chạm vào phần xương quai hàm của bà thì cụ thốt lên: “Con đúng là con anh Đạo rồi”. Thế rồi cụ òa khóc và đòi bằng được bà đưa ra nghĩa trang để thắp cho Hoàng Minh Đạo một nén hương. Trước bia mộ cha bà, người cựu chiến binh mù lòa vừa ôm tấm bia vừa khóc: “Tôi đã được gặp anh rồi”.

Cụ Sáu Ninh kể rằng, trước khi anh hùng tình báo Hoàng Minh Đạo hy sinh, cụ Sáu Ninh chính là người chăm sóc ông mỗi khi ông bị sốt rét. Chính trong những lần lau mặt cho ông, cụ đã nhớ như in cái xương quai hàm của ông. Đó cũng là dấu hiệu giúp cụ nhận ra con gái của thủ trưởng mình, dù chưa một lần gặp mặt.

Bà Minh Vân tâm sự, trong những lần đi gặp những người đồng chí, đồng đội của cha bà, bà thêm yêu kính và cảm phục ông hơn, vì từ họ, bà đã biết thêm những điều cao đẹp về con người ông và nhân cách của ông. Như trong vụ “gián điệp miền Đông” năm 1950, có 34 người bị nghi là gián điệp và chuẩn bị đem ra xử bắn. Nhưng cảm thấy vụ án còn có điều gì lấn cấn, Hoàng Minh Đạo đã yêu cầu cho Sáu Ninh điều tra, xem xét lại toàn bộ hồ sơ vụ án, tránh xử oan cho những người vô tội. Chính vì vậy mà những người này được minh oan. Với những người đó, anh hùng tình báo – liệt sĩ Hoàng Minh Đạo mãi mãi là ân nhân.

Dù là vị chỉ huy đầu tiên của ngành tình báo, nhưng Hoàng Minh Đạo không mang một cấp hàm nào. Trong một lần gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi Đại tướng tròn 90 tuổi, Đại tướng đã dặn dò bà Minh Vân: “Cháu nhớ nhé. Cha cháu là do Tổng bí thư Trường Chinh giới thiệu sang tổ chức của quân đội trong những ngày đầu thành lập Bộ Tổng Tham mưu. Cha cháu là anh hùng thực sự. Bia đá sẽ mòn, còn đạo đức và danh dự của cha cháu sẽ lan truyền ngàn đời. Cháu nhớ nhé và hãy hãnh diện về điều đó”.

Những lời dặn của đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng là những lời mà cố Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh đã dặn bà năm nào. Chính vì vậy, suốt cuộc đời mình, bà Minh Vân đã luôn cố gắng để sống cho xứng đáng với sự hy sinh và nhân cách cao đẹp của cha bà – anh hùng LLVTND Hoàng Minh Đạo, lãnh đạo đầu tiên của ngành tình báo Quân đội Việt Nam.

Theo Pháp Luật & Cuộc Sống