Năm 1962, nhà nghiên cứu Hoài Nam, trong một bài viết đăng trên tạp
chí Nghiên cứu Lịch sử, cho biết Đề Thám sinh năm 1846, trước khi cải từ
họ Trương sang họ Hoàng, ông còn mang họ Đoàn. Kể từ đó, hầu hết các
tài liệu viết về Đề Thám đều cho rằng ông gốc họ Trương, hồi bé tên Trương Văn Nghĩa, sau đổi thành Trương Văn Thám, quê ở xã Dị Chế, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên; sau di cư lên Sơn Tây (nay bao gồm một phàn ngoại thành Hà Nội, một phần các tỉnh Phú Thọ, Hòa Bình, Tuyên Quang và toàn tỉnh Vĩnh Phúc), rồi đến Yên Thế (Bắc Giang).
Cha ông là Trương Văn Thận và mẹ là Lương Thị Minh. Sinh thời, cha mẹ
ông đều là những người rất trọng nghĩa khí; cả hai đều gia nhập cuộc
khởi nghĩa của Nguyễn Văn Nhàn, Nông Văn Vân ở Sơn Tây.
Gần đây, Nhà nghiên cứu Khổng Đức Thiêm trong một bài viết công bố trên tạp chí Xưa và Nay đã căn cứ vào Đại Nam thực lục– Chính biên (Đệ nhị kỷ, các quyển CII, CXVIII, CXXIII, CLXII, CLXXIII, CLXXIV), Gia phả họ Bùi (Thái Bình) và Gia phả họ Đoàn
(Dị Chế) cho biết Trương Thận (tức cha của Đề Thám) chỉ là biệt danh
của một thủ lĩnh nông dân để nổi lên chống lại nhà Nguyễn, tên chính là
Đoàn Danh Lại, người làng Dị Chế, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên, bị anh
em Bùi Duy Kỳ bắt giết đem nộp triều đình vào tháng 9 năm Bính Thân,
Minh Mệnh thứ 17 (tháng 10 năm1836). Cũng theo Nhà nghiên cứu Khổng Đức
Thiêm, Đoàn Danh Lại có hai con trai: con lớn tên là Đoàn Văn Lễ (sau
cải là Trương Văn Leo, không rõ năm sinh), con thứ là Đoàn Văn Nghĩa (tức Trương Văn Nghĩa,
tức Đề Thám sau này, sinh được mấy tháng thì bố mẹ bị giết hại). Luận
điểm này được Khổng Đức Thiêm khẳng định lại trong tác phẩm Hoàng Hoa Thám (1836-1913).
Chống Pháp
Thời kỳ đầu
Năm 26 tuổi, Hoàng Hoa Thám tham gia khởi nghĩa của Cai Vàng (1862-1864); năm 34 tuổi lại gia nhập cuộc khởi nghĩa Đại Trận (1870-1875),
và được gọi là Đề Dương. Khi Pháp đánh Bắc Kỳ lần thứ nhất (11-1873)
Hoàng Hoa Thám gia nhập nghĩa binh của Trần Xuân Soạn, lãnh binh Bắc
Ninh. Khi Pháp chiếm Bắc Kỳ lần thứ 2 (4-1884), ông tham gia khởi nghĩa
của Cai Kinh (Hoàng Đình Kinh) ở Hữu Lũng (1882-1888).
Cuối năm 1885, ông cùng Bá Phức trở lại Yên Thế đứng dưới cờ của Lương
Văn Nắm (tức Đề Nắm) và trở thành một tướng lĩnh có tài.
Tháng 4 năm 1892,
Đề Nắm bị thủ hạ Đề Sặt sát hại. Hoàng Hoa Thám trở thành thủ lĩnh tối
cao của phong trào Yên Thế, tiếp tục hoạt động, lập căn cứ ở Yên Thế và
trở thành thủ lĩnh danh tiếng nhất của phong trào với biệt danh "Hùm xám
Yên Thế". Trong gần 30 năm lãnh đạo, ông đã tổ chức đánh nhiều trận,
tiêu biểu là Luộc Hạ, Cao Thượng (tháng 10 năm 1890), thung lũng Hố
Chuối (tháng 12 năm 1890) và Đồng Hom (tháng 2 năm 1892), trực tiếp đương đầu với các Thiếu tướng Godin, Voyron và Đại tá Frey.
Trong hai năm (1893-1894)
quân Pháp đã tập trung lực lượng để đàn áp cuộc khởi nghĩa Yên Thế,
Pháp không từ một thủ đoạn nào, từ phủ dụ đến bao vây tàn sát.
Hoàng Hoa Thám bằng chiến thuật du kích tài tình đã tránh được mũi
nhọn của quân Pháp và đã gây cho họ những tổn thất nặng nề. Nghĩa quân
Yên Thế đã trừng trị nhiều kẻ phản bội, trong đó có Đề Sặt.
Giảng hòa lần thứ nhất 1894
Thấy chưa thể dập tắt được phong trào, tháng 10 năm 1894, Pháp đã chấp nhận giảng hòa, cắt nhượng cho nghĩa quân bốn tổng
thuộc Yên Thế. Nhưng chỉ vài tháng sau (đến tháng 10 năm 1895), Pháp đã
bội ước, giao cho Đại tá Galliéni huy động hàng ngàn quân có đại bác
yểm trợ mở những cuộc tấn công trên quy mô lớn vào Yên Thế, treo giải
thưởng 30.000 franc
cho kẻ nào bắt được ông. Không đàn áp được phong trào, Pháp tiếp tục
bao vây, truy đuổi, tiêu diệt cả lực lượng của Kỳ Đồng đang khai thác
đồn điền ở Yên Thế để nghĩa quân mất chỗ dựa về vật chất và tinh thần,
buộc Đề Thám phải chấp nhận cuộc giảng hòa lần thứ hai vào năm 1897.
Giảng hòa lần thứ hai 1897
Trong hơn 10 năm hòa hoãn (từ tháng 12 năm 1897 đến ngày 29 tháng 1
năm 1909), nghĩa quân Yên Thế đã có những bước phát triển mới: địa bàn
hoạt động được mở rộng từ trung du đến đồng bằng, kể cả vùng Hà Nội.
Hoàng Hoa Thám tổ chức ra "đảng Nghĩa Hưng" và "Trung Châu ứng nghĩa
đạo" làm nòng cốt. Đặc biệt, Hoàng Hoa Thám đã chỉ đạo cuộc khởi nghĩa
ngày 27 tháng 6 năm 1908 trong trại lính pháo thủ tại Hà Nội mà trươc đây quen gọi là vụ Hà thành đầu độc,
làm chấn động khắp cả nước. Ngoài ra, Hoàng Hoa Thám còn xúc tiến xây
dựng Phồn Xương thành căn cứ kháng chiến, bí mật liên hệ với lực lượng
yêu nước ở bên ngoài. Nhiều sĩ phu như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh,
Phạm Văn Ngôn, Lê Văn Huân, Nguyễn Đình Kiên... đã gặp gỡ Hoàng Hoa
Thám và bàn kế hoạch phối hợp hành động, mở rộng hoạt động xuống đồng
bằng. Một cánh quân thuộc Trung Quốc Cách mạng Đồng minh hội của Tôn
Trung Sơn đã được Đề Thám chu cấp trong một thời gian dài.
Lực lượng suy yếu
Ngày 29 tháng 1 năm 1909, Thống sứ Bắc Kỳ đã huy động 15.000 quân chính quy và lính khố xanh, 400 lính dõng là một lực lượng lớn nhất từ trước tới lúc đó do Đại tá Bataille chỉ huy tổng tấn công vào căn cứ Yên Thế.
Đề Thám vừa tổ chức đánh trả, vừa phải rút lui khỏi Yên Thế. Nghĩa
quân bị tổn thất nặng, trong đó có con trai của ông là Cả Trọng bị tử
thương. Sau khi thoát khỏi vòng vây, ông chỉ huy lực lượng còn lại phối
hợp với các toán nghĩa quân đang có mặt ở Vĩnh - Phúc Yên tiến hành một
cuộc vận động chiến, thôn trang chiến nổi tiếng, gây cho quân Pháp nhiều
thiệt hại trong tháng 7-1909. Đầu tháng 8-1909, Lê Hoan được tung vào
chiến trường. Đề Thám vừa đánh vừa lui về núi Sáng trên dẫy Tam Đảo và
đánh thắng một trận quan trọng ở đây. Kể từ khi bà Ba Cẩn và con gái út
của ông là Hoàng Thị Thế bị bắt,
lực lượng nghĩa quân giảm sút dần và tới đầu 1910 bị tan rã. Đề Thám
phải sống ẩn náu trong núi rừng Yên Thế cùng hai thủ hạ tâm phúc.
Cái chết
Khởi nghĩa Yên Thế chấm dứt vào năm 1913. Có những giả thiết khác nhau về cái chết của thủ lĩnh Hoàng Hoa Thám.
Trong những ngày cuối cùng, lực lượng ngày càng mỏng, Đề Thám chỉ
còn vài thủ hạ bảo vệ bên cạnh và liên tục phải di chuyển. Khi ông tới
vùng Hố Lẩy, người Pháp đã bố trí 3 người đến trá hàng để tiếp cận và hạ
sát ông cùng 2 thủ hạ vào sáng mồng 5 Tết năm Quý Sửu, tức ngày 10
tháng 2 năm 1913, sau đó mang thủ cấp ông ra bêu Phủ đường Yên Thế để
thị uy dân chúng. Tuy nhiên, có ý kiến nghi ngờ về giả thiết này khi dẫn 3 thông tin khác:
Nhà cầm quyền Pháp chỉ cho bêu đầu có 2 ngày rồi vội cho tẩm dầu,
đốt thành tro đem đổ xuống ao và không cho công bố ảnh thủ cấp những
người chống lại bị chém giết
Theo Lý Đào, một cận vệ cũ của Hoàng Hoa Thám và thường cắt tóc cho
Đề Thám nên biết đầu ông có một đường gồ chạy từ trán lên đỉnh đầu, trên
khuôn mặt có bộ râu ba chòm, nhưng cái đầu cắm ở Phủ đường không có
đường gồ, cằm không có râu
Theo người dân làng Lèo, thủ cấp bị bêu là của sư ông trụ trì ở chùa
Lèo, vì sư ông có dung mạo khá giống với Hoàng Hoa Thám và không thấy
xuất hiện từ hôm đó, có lẽ bị giết để thế chỗ
Hoàng Hoa Thám chạy trốn và sống ẩn dật những ngày cuối đời trong dân chúng, và cuối cùng chết vì bệnh tật.
Một số quan lại cho rằng ông mất vào trước thời điểm ngày 10 tháng 2
năm 1913, còn dân chúng lại cho rằng ông mất sau thời gian này.
Hiện tại vẫn chưa xác định được phần mộ Hoàng Hoa Thám, việc này cũng
có nhiều giả thiết khác nhau và chưa có kết luận cuối cùng trong giới
nghiên cứu.
Trang này được sửa đổi lần cuối lúc 15:12, ngày 27 tháng 6 năm 2014.
Hùm thiêng Yên Thế và những bí mật ngoài chính sử
(Kiến Thức) - Hoàng
Hoa Thám gắn với cuộc khởi nghĩa Yên Thế qua lời kể dân gian là cả một
“kho cổ tích” đầy những bất ngờ lẫn thú vị.
Từ
lâu, giới nghiên cứu lịch sử nước ta đã dành không ít thời gian và tâm
trí để tìm hiểu thân thế, sự nghiệp của người được mệnh danh là “Hùm
thiêng Yên Thế”. Người anh hùng Hoàng Hoa Thám – thủ lĩnh cuộc
khởi nghĩa Yên Thế (1884 – 1913) đã nếm mật nằm gai gần 30 năm trời
trong rừng để chống Pháp. Với tài năng hiếm có của một thủ lĩnh trong
rừng sâu, quân Pháp đã gọi ông là “Hùm thiêng Yên Thế”. Không chỉ vậy,
trong những ghi chép sau này, quân Pháp còn vô cùng ngạc nhiên trước
những thành luỹ bằng đất mà Hoàng Hoa Thám cho xây dựng. Pháp gọi đó là
những “hang hùm”, có vào mà không có ra.
Cổng chính Đồn Phồn Xương.
Khởi phát từ Đền Thề
Trước khi dày công tìm hiểu những câu
chuyện dân gian lẫn chính sử về Hoàng Hoa Thám, chúng tôi đã tìm gặp ông
Đinh Công Huynh – Chánh văn phòng UBND huyện Yên Thế (Bắc Giang), một
trong những người tâm huyết và am hiểu về mảnh đất mà “Hùm thiêng Yên
Thế” từng dùng làm căn cứ suốt 30 năm trời ròng rã chống lại quân Pháp.
Ông Huynh bảo: “Nếu chỉ tìm và đọc
chính sử về Hoàng Hoa Thám thì chưa đủ. Vì Đề Thám gắn bó sâu sắc với
rừng sâu, dựa vào rừng mà sống, dựa vào rừng mà chống Pháp. Rừng như lớp
lá chắn cho nghĩa quân của ông. Từ những cánh rừng ở Yên Thế, những câu
chuyện và cả những huyền thoại về Đề Thám và gia đình ông có những lúc
được giữ bí mật, nhưng có những lúc được lan truyền. Thế nhưng, hầu hết
chính sử không thể ghi chép về cuộc đời và những hoạt động dân dã của
anh hùng Hoàng Hoa Thám”.
Nằm trong Khu di tích Hoàng Hoa Thám,
hẳn không ai có thể bỏ qua Đền Thề - một chứng tích vĩ đại nhất cho
những trận đánh vang trời. Đó từng là nơi “kết nghĩa vườn đào” uống máu
ăn thề của nghĩa quân trước những trận xuất binh tiêu diệt quân địch.
Nhưng không ít người hiểu nhầm rằng,
đó là một ngôi đền. Còn thực tế, theo các cao niên ở thị trấn Cầu Gồ thì
tiền thân của Đền Thề là chùa Thề. Chùa Thề chỉ cách Đồn Phồn Xương
khoảng trên dưới 100 bước chân. Đề Thám đóng quân tại đây, ông cho quân
tu sửa các đình đền miếu mạo, lấy chùa Thề rộng lớn linh thiêng làm chốn
tụ quân để lính tráng thề nguyền trước khi ra trận.
Cũng theo các cao niên thì chùa Thề có
địa thế hiểm yếu, được bao bọc bởi rừng rậm, thuở ấy còn nhiều hổ báo
rình rập nên chùa Thề rất an toàn. Trải qua thời gian sau mấy lần tu
sửa, chùa Thề không còn nguyên vẹn dáng dấp xưa cũ nhưng vẫn rất cổ kính
uy nghiêm. Những kèo cột bằng gỗ mà Hoàng Hoa Thám cho thợ mộc đục đẽo
bào chế vẫn còn nguyên vẹn, tuy một số chỗ đang bị mối mọt nhưng đã được
các chuyên gia xử lý bằng thuốc khá cẩn thận.
Đồn Hố Chuối sau năm 1891.
“Đồn tử thần” giữa rừng chết
“Đồn tử thần” là tên gọi mà quân Pháp
đặt cho Đồn Hố Chuối thuộc thung lũng Hố Chuối xã Phồn Xương. Hiện nay,
Đồn Hố Chuối không còn nữa, chỉ còn lại những tàn tích dưới lớp cỏ dại.
Phải khó khăn lắm chúng tôi mới tìm lại được một bức ảnh nhạt nhoà về
Đồn Hố Chuối do một sỹ quan Pháp chụp được vào những năm 1900.
Với kinh nghiệm xây luỹ đắp thành mà
Hoàng Hoa Thám có được, ông cho chọn thung lũng Hố Chuối để xây dựng đồn
trong vòng 4 năm (từ 1887 đến 1891). Quân Pháp nhiều lần cho mật thám
dùng kính viễn vọng quan sát nhưng không phát hiện được gì phía trong
đồn. Cụ Hoàng Văn Tính ở thị trấn Cầu Gồ cho hay: “Thời xưa, cha ông
chúng tôi cũng theo nghĩa quân làm đồn Hố Chuối. Nghe nói, đó là một
pháo đài phòng thủ rất kiên cố. Địa hình cùng những thành luỹ bao bọc
rất chắc chắn, là một thành trì dễ thủ khó tấn công”.
Đồn Hố Chuối thực sự trở thành nơi
chết chóc đối với quân Pháp. Minh chứng rõ nét nhất là sau 4 lần hành
quân của các tướng Gôđanh, Tannơ, Mayơ, Phơrây cùng trên 2 nghìn lính
trang bị hiện đại đã tấn công Đồn Hố Chuối, Hoàng Hoa Thám với lực lượng
mỏng chỉ 150 người đã chống chọi quyết liệt, chôn thây hàng nghìn xác
lính Pháp tại trận địa này.
Giải thích về cái tên Hố Chuối, người
dân Yên Thế đều cho rằng, đồn được xây giữa một rừng chuối rộng lớn, đó
còn là hố chôn người nên Hoàng Hoa Thám quyết định lấy tên là Đồn Hố
Chuối. Chỉ cần nhắc đến tên đồn, quân Pháp đã khiếp đảm vì đó là nơi có
vào mà không có ra.
Bức tường phụ sau cổng chính vẫn còn nguyên vẹn.
Phồn Xương - thành luỹ bất hủ
Ông Nguyễn Công Đoàn – Phó giám đốc
Trung tâm Văn hoá – Thể thao – Du lịch huyện Yên Thế cho hay: “Đồn Phồn
Xương là thành luỹ bất hủ và rộng lớn nhất mà Đề Thám cho xây dựng. Đồn
Phồn Xương vừa là nơi ở của nghĩa quân, gia đình Đề Thám mà còn là nơi
gặp gỡ, đàm đạo giữa Đề Thám và các anh hùng đương thời”.
Theo ông Đoàn, Đồn Phồn Xương đã 2 lần
tiếp đón nhà yêu nước Phan Bội Châu. Chính cụ Phan cũng rất ngạc nhiên
và thán phục tinh thần thép của Đề Thám. Đồng thời, qua cung cách xây
dựng đồn, cụ Phan đánh giá Đề Thám là một thủ lĩnh tài ba, am hiểu trận
pháp, cách phòng bị và tấn công.
Hiện nay, Đồn Phồn Xương tuy không còn
nguyên vẹn nhưng phần tường và cổng chạy dài vẫn rất chắc chắn. Tất cả
được làm từ đất theo kiểu nhà trình tường. Có những lỗ châu mai để lính
gác quan sát và tấn công khi có sự cố.
Còn theo các cao niên, Đồn Phồn Xương
gồm có 3 cổng. Cổng chính quay về hướng Đông, hai cổng còn lại quay ra
hướng Nam và Bắc. Các cổng phụ này chạy thẳng ra những cánh rừng rậm
phòng khi cổng chính thất thủ. Cả 3 cổng đều có hai lớp tường đất bảo vệ
cùng hệ thống các bốt canh gác. Đồn Phồn Xương cũng là một trong những
“hang hùm” hiểm trở nhất mà “Hùm thiêng Yên Thế” đã xây dựng.
- “Năm 2011, tại Đền Thề
diễn ra buổi cúng lễ các linh hồn tử sỹ của nghĩa quân Yên Thế, sau nghi
thức gọi hồn cháy 7 tuần nhang thì hiện tượng lạ xảy ra. Bốn xung quanh
trời nắng ráo, chỉ duy nhất có phần sân dành cho nghi thức gọi hồn là
mưa tầm tã, mọi người sợ hãi nhưng cũng tin rằng đó là do sự linh thiêng
của Đề Thám và nghĩa quân”. Ông Hoàng Minh Hồng (Ban quản lý di tích Hoàng Hoa Thám)
- “Đồn Phồn Xương chính là
thủ phủ của cuộc khởi nghĩa, nơi bắt đầu để mở mang phong trào ra các
địa phương. Tại đây nghĩa quân đã chiến đấu dũng cảm chống lại cuộc tiến
công quy mô lớn của thực dân Pháp do đại tá Vát-tay chỉ huy ngày
30/1/1909. Là di tích đặc biệt trong quần thể di tích khởi nghĩa Yên
Thế, đồn Phồn Xương cùng nhiều điểm di tích khác được Bộ Văn hoá - Thể
thao và Du lịch nâng cấp xếp hạng là di tích Quốc gia đặc biệt, xứng tầm
với giá trị và ý nghĩa trong lịch sử dân tộc”. Ông Đồng Ngọc Dưỡng (Ban Quản lý Di tích tỉnh Bắc Giang)
Trần Hoà
Huyền thoại bà Ba của Hùm thiêng Yên Thế
(Kiến Thức) - Trong
các bà vợ của Đề Thám, bà ba Đặng Thị Nhu (tên thường gọi là Nho) còn
được biết đến là bà Ba Cẩn nổi tiếng tài giỏi.
Với
tài trí trên thông thiên văn dưới tường địa lý, am hiểu Thái Ất thần
kinh, kỳ môn độn giáp... bà đã giúp nghĩa quân của Đề Thám giành nhiều
thắng lợi.
"Cọc đi tìm trâu"
Ông Hoàng Minh Hồng - Hậu duệ đời thứ 5
của quân sư Hoàng Điển Ân, hiện đang phụ trách Ban Quản lý Khu di tích
Hoàng Hoa Thám cho biết: "Chính sử không ghi nhưng ở Yên Thế ai cũng
biết tài sắc vẹn toàn của bà Ba Cẩn. Năm sinh của bà cho đến nay chưa ai
xác định được rõ. Nhưng đích xác bà là con gái của một ông phù thuỷ
người Thổ Hà (Việt Yên)".
Cũng theo ông Hồng, bà Đặng Thị Nhu từ nhỏ được người cha với vốn kiến
thức uyên thâm đã truyền dạy cho bà những thủ thuật hiếm có để làm những
việc lớn trong thiên hạ. Như phép tính trong Thái Ất thần kinh (phép
tính này trong lịch sử Việt Nam mới chỉ có Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm
lĩnh hội được - PV) bà Nhu cũng thuộc làu trong lòng bàn tay. Ngoài ra,
theo tương truyền dân gian, bà Nhu còn thông thuộc kỳ môn độn giáp, có
thể tiên đoán trước được nhiều sự việc.
Cụ Đề Thám và các con.
Vốn nhan sắc lại tài năng nên gia đình
bà bị một tên quan nhà giàu trong vùng ép gả cưới. Căm hận bọn quan lại
bất nhân, lại nghe tiếng lành của Đề Thám nên bà đã lặn lội "cọc đi tìm
trâu" ngược dòng sông Thương lên Bố Hạ - Yên Thế để gặp được người thủ
lĩnh trong mộng và cũng là cách công khai chống đối lại bọn cường quyền.
Sau 3 ngày đàm đạo chuyện chính sự tại
đền Bến Nhãn (đền thờ Trần Hưng Đạo - PV), Đề Thám thấy cô gái họ Đặng
là người am hiểu nên đã nhanh chóng kết duyên chồng vợ. Từ đó, bà Ba Cẩn
vừa là vợ, vừa là một quân sư đắc dụng cho Đề Thám và nghĩa quân Yên
Thế. Nhiều trận đánh với sự cố vấn của bà, Đề Thám đã nhanh chóng giành
chiến thắng.
Tuy nhiên, theo ông Hoàng Minh Hồng
thì trong một giả thiết khác của một nhà nghiên cứu đương thời tên là
Thái Gia Thư thì khi Đề Thám đi lánh nạn tại một ngôi làng nhỏ và gặp bà
Đặng Thị Nhu. Đề Thám nói dối là mình là dân buôn bị cướp hết tiền.
Thương cảm, bà Nhu mới đưa Đề Thám về
gặp cha. Ở đây, ông gặp một thuộc cấp dưới quyền đang là con nuôi của
gia đình bà Nhu. Nhờ vậy, gia đình bà Nhu trở thành cơ sở bí mật của
nghĩa quân Yên Thế. Tâm đầu ý hợp nên chỉ một thời gian ngắn, Đề Thám
cưới bà Nhu làm vợ thứ ba và đưa về đồn Phồn Xương để cùng bàn soạn hoạt
động chống thực dân Pháp.
Bà Ba Cẩn và con gái Hoàng Thị Thế.
Tuẫn tiết thể hiện lòng trung
Năm 1901, bà Ba Cẩn sinh được con gái
đầu lòng đặt tên là Hoàng Thị Thế với ý nghĩa là vùng đất Yên Thế - nơi
nghĩa quân khởi phát. Đến năm 1908, bà sinh được một người con trai đặt
tên là Hoàng Hoa Phồn (sau này đổi thành Hoàng Văn Vi để tránh sự truy
nã gắt gao của thực dân Pháp), đánh dấu vùng đất Phồn Xương - nơi có đồn
Phồn Xương, một pháo đài bằng đất bất hủ mà Hoàng Hoa Thám đã xây dựng
trước đó.
Cũng tại đồn Phồn Xương này, bà Ba Cẩn
đã cùng Hoàng Hoa Thám và quân sư Hoàng Điển Ân nghĩ ra nhiều kế sách
khiến quân viễn chinh Pháp nhiều phen khốn đốn. Thậm chí, đã có lần đích
thân bà Ba Cẩn không biết bằng cách nào đã đột nhập được vào doanh trại
quân Pháp tại ở Hà Nội nhằm đầu độc binh lính viễn chinh. Việc bất
thành, nhưng quân Pháp chỉ nghe tiếng bà đã sợ mất vía. Mật thám Pháp
sau nhiều lần dò la, đã xác định bà Ba Cẩn là mối lo lớn cần phải triệt
tiêu ngay lập tức.
Năm 1909, Pháp triển khai quân bố ráp
khắp nơi. Sau một tháng lăn lộn nơi cửa tử ở Vĩnh Yên, Hoàng Hoa Thám
vượt vòng vây về đến Yên Thế. Nhưng thực dân Pháp lại giăng bẫy tiếp tục
tấn công, Đề Thám cùng bà Ba Cẩn đã chống trả kịch liệt. Thấy tình thế
khó xoay chuyển, bà Ba Cẩn đã khuyên chồng nên rút lui vào rừng. Sáng
1/12/1909 bà Ba Cẩn và con gái là Hoàng Thị Thế bị quân địch bắt giữ.
Sau một thời gian mẹ con bà Ba Cẩn bị
giam tại Hoả Lò (Hà Nội), thực dân Pháp đày mẹ con bà sang Nam Mỹ. Trong
lúc quân canh sơ hở, bà Ba Cẩn đã nhảy xuống biển tự tử vào ngày
25/12/1910 để thể hiện lòng trung với nghĩa quân và với Tổ quốc.
Chân dung bà Ba Cẩn.
Đền thờ trong đồn Phồn Xương
Ông Hoàng Minh Hồng cho biết: "Con gái
của bà là Hoàng Thị Thế sau đó được một viên sĩ quan đánh thuê cho thực
dân Pháp là người nước Bỉ đã nhận nuôi và đưa về Pháp cho ăn học rất tử
tế. Bà Thế sau này là diễn viên điện ảnh người Việt Nam đầu tiên tại
Pháp. Hiện 2 người con trai của bà Thế vẫn ở Pháp, thỉnh thoảng họ có về
thăm quê và tôi là người liên lạc cũng như tiếp đón họ".
Hiện nay, trong đồn luỹ Phồn Xương,
ngay chính gian nhà mà Đề Thám và bà Ba Cẩn từng ở trước đây là đền thờ
bà Ba. Đền thờ được nhân dân xây dựng năm 1995, bên cạnh đó là ngôi mộ
của bà Hoàng Thị Thế - con gái bà Ba Cẩn cùng bị lưu đày ở Nam Mỹ.
Trong tâm trí của người dân huyện Yên
Thế nói riêng, của nhân dân Bắc Giang nói chung, bà Ba Cẩn mãi là tấm
gương sáng trong như ngọc. Một tấm gương vì chồng vì con và cao hơn tất
thảy là vì Tổ quốc. Đền thờ bà Ba Cẩn không chỉ là chốn tâm linh thiêng
liêng mà còn là nơi để nhân dân địa phương tưởng nhớ đến bà.
-
"Đặng Thị Nhu là người có trí dũng, từng xông pha trận mạc, giúp chồng
đắc lực trong cuộc kháng Pháp. Khoảng đầu năm 1909 dù binh cùn thế kiệt,
bà vẫn cùng chồng oanh liệt chỉ huy nghĩa quân chống địch trong trận
đánh ở chợ Gồ, khiến các lực lượng do viên Đại tá Bataille đốc suất phải
nể vì... Bà là một tấm gương sáng của phụ nữ nước Việt" - Sách "Từ điển
nhân vật lịch sử Việt Nam" ghi nhận công lao của bà Ba Cẩn.
- "Nhiều người đến thăm khu di tích Hoàng Hoa Thám ở Yên Thế
thường hay hỏi tôi: "Mộ bà Ba Cẩn ở đâu?". Đây là một câu hỏi khó, vì
có lẽ thân thể xương cốt bà đã mãi mãi ở lại với biển vì cuối năm 1910,
bà Ba Cẩn đã nhảy xuống biển tự tử. Việc tìm mộ bà Ba Cẩn theo tôi là
chuyện cực khó nếu không muốn nói là không thể".
Ông Hoàng Minh Hồng (Ban Quản lý Khu di tích Hoàng Hoa Thám)
Hà Thành đầu độc
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Vụ Hà Thành đầu độc là vụ mưu sát và binh biến trong hàng ngũ bồi bếp và binh lính người Việt Nam phục vụ cho quân Pháp đóng ở thành Hà Nội diễn ra ngày 27 tháng 6 năm 1908. Mục đích của họ nhằm đầu độc quân Pháp để chiếm Hà Nội, thêm sự tiếp ứng và chỉ đạo từ bên ngoài của nghĩa quân Hoàng Hoa Thám, cùng với sự tham gia của Phan Bội Châu trong việc vạch kế hoạch để tạo cuộc khởi nghĩa đánh đuổi người Pháp.
Diễn biến trong thành Hà Nội
Những người bị bắt trong vụ án Hà thành đầu độc
Lực lượng làm binh biến là các bồi bếp và binh lính người Việt (lính khố đỏ)
thuộc trung đội công nhân pháo thủ Hà Nội nằm trong trung đoàn pháo
binh bảo vệ thành Hà Nội của Pháp. Đứng đầu nhóm này là bếp Hiên, còn
gọi là Hai Hiên, cùng với bếp Xuân, bếp Nhiếp, Đặng Đình Nhân
tức "đội Nhân" (chức cai đội), Nguyễn Trí Bình, Dương Bé,... tất cả có
trên 10 người. Nhóm có nhiệm vụ nội ứng bên trong: đầu độc 2000 binh
lính Pháp thuộc hai trung đoàn pháo binh và bộ binh Pháp đóng trong
thành Hà Nội, rồi bắn pháo hiệu làm hiệu lệnh tiến công cho các cánh
quân của nghĩa quân chống Pháp đánh vào thành Hà Nội. Tuy vậy mật vụ
Pháp đã biết trước một phần kế hoạch do nghi ngờ các hoạt động của bếp
Hiên. Trong bữa tối ngày 27 tháng 6 năm 1908, toàn bộ 200 lính Pháp được
cho ăn cà độc dược
và trúng độc, nhưng ngay sau đó quân Pháp báo động toàn thành và toàn
bộ lính người Việt trong thành tham gia khởi nghĩa, chưa kịp bắn ba phát
đại bác như đã định, thì đã bị tước vũ khí và bị bắt giam. Ngày hôm sau
Pháp đem ra xử và khép tội tử hình đối với 13 binh lính và bồi bếp người Việt. Số lính Pháp thì không có ai thiệt mạng vì độc dược.
Các cánh quân tiếp ứng bên ngoài
Lực lượng tiếp ứng bên ngoài gồm 3 cánh quân:
Một đội nghĩa quân chống Pháp được lệnh đánh thẳng vào Đồn thủy phía bờ sông (nằm ở vị trí bệnh viện Quân đội 108 ngày nay);
Một mũi chờ sẵn trên các thuyền đậu gần một xưởng thuốc lá (có lẽ là
trên bờ hồ Trúc Bạch hay hồ Tây) tiến đánh thẳng vào cửa Bắc.
Cánh quân thứ ba, trong đó 20 người là người của Hoàng Hoa Thám, được trang bị súng lục, chờ sẵn trước vọng lâu của phủ Toàn quyền, chuẩn bị đánh trại lính khố đỏ ở phía Tây (của nơi tập kết).
Cả ba cánh quân sẵn sàng chờ hiệu lệnh tiến công từ trong thành phát
ra. Chờ đợi mãi không thấy hiệu lệnh tiến công như đã hẹn từ trong thành
vọng ra, các cánh quân biết là bị lộ. Theo lệnh của Hoàng Hoa Thám,
nghĩa quân ở các hướng khẩn trương rút ra ngoài để khỏi bị quân Pháp
bắt.
Phản ứng của nhà cầm quyền Đông Pháp
Xử tử
Lực lượng làm binh biến là các bồi bếp và binh lính người Việt thuộc
trung đội công nhân pháo thủ Hà Nội nằm trong trung đoàn pháo binh bảo
vệ thành Hà Nội của Pháp.Trong ảnh là các chiến sĩ cách mạng phải đeo gông.
Đứng đầu nhóm này là bếp Hiên, còn gọi là Hai Hiên, cùng với bếp Xuân,
bếp Nhiếp, Đặng Đình Nhân tức "đội Nhân", Nguyễn Trí Bình, Dương Bé...
tất cả có trên 10 người.
Nhóm có nhiệm vụ nội ứng bên trong: đầu độc 2.000 binh lính Pháp thuộc
hai trung đoàn pháo binh và bộ binh Pháp đóng trong thành Hà Nội, rồi
bắn pháo hiệu làm hiệu lệnh tiến công cho các cánh quân của nghĩa quân
chống Pháp đánh vào thành Hà Nội. Trong ảnh là cảnh chuẩn bị hành quyết một chiến sĩ cách mạng.
Tuy vậy, mật vụ Pháp đã biết trước một phần kế hoạch do nghi ngờ các
hoạt động của bếp Hiên. Trong bữa tối ngày 27/6/1908, toàn bộ 200 lính
Pháp được cho ăn cà độc dược và trúng độc, nhưng ngay sau đó quân Pháp
báo động toàn thành và toàn bộ lính người Việt trong thành tham gia khởi
nghĩa, chưa kịp bắn ba phát đại bác như đã định, thì đã bị tước vũ khí
và bị bắt giam.
Ngày 8/7/1908, quân Pháp đưa 3 người đầu tiên: Đặng Đình Nhân, Nguyễn
Trị Bình (Tư Bình), và Nguyễn Văn Cốc (Dương Bé) ra xử chém ở phía trước
cột cờ Hà Nội. Trong ảnh là cảnh hành quyết tử tù dã man.
Thủ cấp của Đội Cốc, Đội Bình và Đội Nhân bị xử trảm ngày
8/7/1908. Ngoài 13 người phải tội chém, Hội đồng đề hình tuyên án sáu
người khác tử hình khiếm diện, tổng cộng là 19 bị tội phải chết. (Ảnh tư
liệu và chụp lại tại Bảo tàng Hà Nội). Ngày 3/8/1908 xử tử thêm ba người là: Nguyễn Văn Hiên (Bếp Hiên), Cai Ngà, và Bếp Xuân.
Ngày 29 thì hành quyết ba người nữa là: Lang Sẹo, Cai Xe và Cai Tôn.
Cuối cùng ngày 27//11/1908 thì bốn người cuối cùng bị chém: Đỗ Văn
Đàm (Đồ Đàm), Đội Hổ, Lý Chánh, và Vinh. Sau đó quân Pháp bêu đầu của
các nghĩa quân bị chém, nhằm ra oai và
khủng bố tinh thần dân Việt...
Hội đồng đề hình (tiếng Pháp: Commission criminelle) thành lập ngày 28 tháng 6 năm 1908 có De Mirabel làm chánh thẩm, Duvillier (sau bị thay thế bởi Bosc) và Villain làm bồi thẩm. Công tố viên là Grillaud des Fontaines kết tội lính Việt "xâm phạm nền an ninh của chính phủ Bảo hộ".
Ngày 8 tháng 7 năm 1908, quân Pháp đưa 3 người đầu tiên: Đặng Đình Nhân,
Nguyễn Trị Bình (Tư Bình), và Nguyễn Văn Cốc (Dương Bé) ra xử chém ở
phía trước cột cờ Hà Nội (tại vườn hoa Chi Lăng ngày nay). Sau đó quân
Pháp bêu đầu của các nghĩa quân bị chém, nhằm ra oai và khủng bố tinh
thần dân Việt, để làm thui chột sự phản kháng của người Việt yêu nước.
Ngày 3 tháng 8
năm 1908 xử tử thêm ba người: Nguyễn Văn Hiên (Bếp Hiên), Cai Ngà, và
Bếp Xuân. Ngày 29 thì hành quyết ba người nữa: Lang Sẹo, Cai Xe và Cai
Tôn. Cuối cùng ngày 27 tháng 11 năm 1908 thì bốn người cuối cùng bị chém: Đỗ Văn Đàm (Đồ Đàm), Đội Hổ, Lý Chánh, và Vinh.
Ngoài 13 người phải tội chém, Hội đồng đề hình tuyên án sáu người khác tử hình khiếm diện, tổng cộng là 19 bị tội phải chết.
Địa điểm chém là Vườn Bàng ở gần chợ Bưởi. Mộ tập thể không đầu của 9
người này lúc đầu chôn ngay tại pháp trường. Về sau khi người Pháp lấy
Vườn Bàng làm xưởng nhuộm thảm thì mộ bị chuyển tới một khu đất thuộc
Nghĩa Đô, Từ Liêm. Năm 1988, ngôi mộ này đã được xác định chính xác là nằm tại vườn nhà ông Nguyễn Đức Hỷ, xóm 2 phường Nghĩa Đô, quận Cầu GiấyHà Nội.
Án tù
Ngoài những án tử hình, Hội đồng đề hình xét bốn người bị tù khổ sai
chung thân, 26 bị khổ sai hữu hạn (5-20 năm tù), và 10 bị án 1-5 năm tù.
Tổng cộng hình án là 59 người.
Trang này được sửa đổi lần cuối lúc 14:56, ngày 25 tháng 5 năm 2014.
Các khu sinh thái, bảo tồn thiên nhiên chưa có
sự can thiệp của con người, những chiếc cầu thuộc top nguy hiểm thế
giới sẽ khiến bạn nhớ mãi Hậu Giang.
Địa điểm tham quan
Là một
trong những tỉnh mới thành lập, dịch vụ du lịch tỉnh Hậu Giang chưa
thực sự phát triển với các công trình, sân chơi quy mô. Song cũng nhờ
vậy, đến Hậu Giang, bạn sẽ chiêm ngưỡng trọn vẹn vẻ đẹp của miền Tây
sông nước, nơi của những nụ cười và những con người đôn hậu, khoáng
đạt.
Màu xanh thanh bình tại "rún cá" Lung Ngọc Hoàng.
Và màu vàng của những cánh đồng mang đến cho Hậu Giang vẻ đẹp riêng.
Chính vì lý do trên điểm nhấn chính của du lịch Hậu
Giang là hình ảnh những ruộng lúa bát ngát, bức tranh đồng quê thanh
bình, cuộc sống yên ả lặng lẽ trôi. Vẻ đẹp thiên nhiên thay đổi từng
ngày vào mỗi sáng, mỗi chiều trên những cánh đồng, trên những chú trâu
lười biếng, những con đường mộc mạc làng quê hay những cây cầu khỉ được xếp vào top những cây cầu nguy hiểm nhất thế giới.
Bên
cạnh việc rong ruổi trên xe, lang thang, khám phá vẻ đẹp còn nguyên
vẹn của vùng sông nước, bạn có thể tạt vào những khu du lịch sinh thái
như khu du lịchTây Đô, khu bảo tồn thiên nhiên Lung Ngọc Hoàng, khu du
lịch sinh thái Tầm Vu… khám phá các hoa viên cây cảnh, vườn ăn trái,
lang thang trong các khu rừng ngập mặn, tìm hiểu hàng trăm loại động
thực vật quý hiếm; hay tận hưởng hàng loạt các dịch vụ vui chơi giải
trí như du thuyền: câu cá, tản bộ hóng mát, đờn ca tài tử, xem chim
thú, tham quan đảo khỉ, vườn cây cảnh bonsai... Thưởng thức những món
ngon ở “rún cá” và “vựa rắn” Lung Ngọc Hoàng.
Nếu vẫn
chưa thỏa với các món ngon, lạ tại Lung Ngọc Hoàng, bạn có thể tạt
ngang vào rừng tràm chim Vị Thủy, ngắm bức tranh bầu trời bị đan kín
bởi hàng ngàn cánh chim, hay nghe bản giao hưởng đến chói tai của chúng
mỗi khi chiều về, thưởng thức các món ngon từ thịt chim.
Ngoài
các khi du lịch sinh thái, Hậu Giang cũng sở hữu hai khu văn hóa, lịch
sử là khu căn cứ Tỉnh ủy Cần Thơ hay còn gọi là căn cứ Bà Bái. Khu di
tích bao gồm hội trường và nhiều láng trại, hầm tránh pháo, ở đây đã
diễn ra các cuộc hội nghị quan trọng của tỉnh ủy Cần Thơ thời kháng
chiến. Đây là một điểm du lịch trở về “chiến trường xưa” hấp dẫn.
Khu
văn hoa lịch sử thứ hai là Long Mỹ, căn cứ cách mạng của khu Tây Nam
Bộ. Đến Long Mỹ, bạn sẽ có dịp ghé thăm Đền thờ Bác Hồ, khu di tích
“Chiến thắng 75 lượt tiểu đoàn địch”, phòng trưng bày hay vườn cò độc
đáo với hàng chục ngàn cò các loại và trên 30 loài chim đặc trưng của
vùng sông nước Nam Bộ.
Sau khi tham quan một vòng Long
Mỹ, bạn có thể ghé thăm những vườn bưởi Năm Roi trĩu quả của Phú Hữu,
những vườn quýt đường của Long Trị hay len lỏi qua các kênh rạch nhỏ để
đến các rẫy khóm để thưởng thức vị ngọt ngào của Khóm Cầu Đúc.
Hậu
Giang còn được biết đến với Phụng Hiệp, chợ nổi lớn nhất đồng bằng
sông Cửu Long. Sau khi tham quan, mua sắm ở chợ nổi, bạn đừng quên cập
bến lên chợ rắn Ngã Bảy, vừa nhâm nhi những món ngon từ rắn, rùa, chim,
sóc, kỳ đà… với rượu rắn vừa xem những màn biểu diễn múa rắn rất mạo
hiểm.
Ngoài ra, di tích Nam kỳ khởi nghĩa và trụ sở Liên
hiệp đình chiến Nam bộ cũng là hai địa danh bạn không nên bỏ qua khi
đến Hậu Giang.
Hình ảnh nên thơ của Hậu Giang.
Di chuyển
Phần di chuyển này
sẽ nói điểm bắt đầu từ Sài Gòn. Các bạn từ miền Bắc, Trung có thể xem
như đây là điểm trung chuyển. Riêng các bạn khu vực miền Tây có thể tham
khảo các tuyến xe đi Hậu Giang tại bến xe mỗi tỉnh.
Bằng phương tiện công cộng
Tại
Sài Gòn, các bạn có thể mua vé xe đi Hậu Giang ở bến xe miền Tây hay
các hãng xe trên đường Lê Hồng Phong. Nếu muốn an tâm hơn, có thể mua vé
của hãng xe Mai Linh. Giá vé từ 150.000 – 250.000 đồng/người tùy chất
lượng xe.
Đến nơi thuê xe máy, xe ôm, taxi di chuyển đến các điểm.
Bằng phương tiện cá nhân
Từ
Sài Gòn bạn có thể đến Hậu Giang theo hai hướng là từ ngã 6 Phú Lâm hay
quận 7 theo hướng cao tốc Trung Lương. Từ Sài Gòn đến Hậu Giang mất
khoảng 5 tiếng (khoảng 240km).
Lưu ý khi di chuyển bằng
phương tiện cá nhân nên mang đầy đủ giấy tờ, tuân thủ luật an toàn giao
thông. Trang bị thêm mắt kính, bao tay, khẩu trang khi đi đường và điện
thoại có chức năng google map để tiện di chuyển.
Nhà bè trên sông.
Đến vào tháng nào?
Điểm nhấn
của du lịch Hậu Giang là đồng lúa và các khu du lịch sinh thái, khu bảo
tồn thiên nhiên nên đến vào mùa nào cũng có cái thú riêng, vẻ đẹp
riêng.
Mùa lúa chín.
Nhà nghỉ, khách sạn
Khu vực
trung tâm Hậu Giang gồm các tuyến đường Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, 30/4,
3/2. Các bạn có thể căn cứ vào các trục đường này hay lịch trình tham
quan của mình mà thuê địa điểm dừng chân. Lưu ý đặt phòng trước khi đến.
Khách
sạn An Phương, khách sạn Tư Long, nhà khách Tỉnh Uỷ, nhà nghỉ Huỳnh
Tươi là những cái tên được dân du lịch bụi đánh giá ổn mà bạn có thể
tham khảo.
Ngoài ra, bạn có thể nghỉ qua đêm tại các khu du lịch sinh thái hay nhà người dân.
Đặc sản Hậu Giang
Các
món như cá thác lác cườm, khóm Cầu Đúc và bưởi Phú Hữu đã làm nên “cái
riêng” của Hậu Giang. Ngoài ra, đến đây, bạn còn có cơ hội thưởng thức
hàng trăm loại trái cây, những món ngon của Đồng bằng sông Cửu Long,
cháo lòng Cái Tắc…
Mang gì khi đến Hậu Giang?
Tất cả những trang phục bạn thích. Riêng giày dép thì nên mang loại chuyên dụng dành cho những cuộc khám phá dưới nước.
Mang dụng cụ chống nắng nếu đến vào mùa nắng và dụng cụ đi mưa nếu đến vào mùa mưa.
Mang kem chống muỗi, thuốc trị công trùng, thuốc trị các bệnh thông thường.
Nắng thời cháy bỏng da người Nóng thời hầm hập đến nhừ cả xương Mùa khô này ác lạ thường Đất đai toang hoác, kênh mương tiệt dòng Ngàn xanh đắng rộp chờ mong Sinh linh tơi tả tấc lòng ngày đêm Thế rồi sấm cũng nổi lên Mở màn hội diễn xoay vần bàn giao Mây ùn ngồn ngộn đen ngầu Gió lồng ào ạt, nháo nhào giông mưa... Thở phào trước cuộc chuyển mùa Đồng quê hẳn đã mở cờ hò reo?
II. Mưa thời nhão nhoẹt lền khên Lũ dìm, bão quét, nước lênh láng tràn Sũng mèm khắp chốn non ngàn Úng chìm hết cả đồng bằng, làng quê Mặt trời bầm dập, ủ ê Trăng, sao thoi thóp, chớp lòe co ro! Lại thêm xối xả, mịt mờ Gió cuồng điên loạn, bến bờ ngổn ngang Sông ngòi rồ dại phăng phăng Đê điều cầm cập, mùa màng tái tê Tan tành hết nẻo đi về Sinh linh ngoi ngóp, bét be, dật dờ... Thế rồi bỗng lặng như tờ Một mai trong vắt, nắng tơ óng ngời Ấm lành hơ hóng nơi nơi Đất đai roi rói, bầu trời lao xao Thì ra là cuộc bàn giao Mùa khô lại đã bắt đầu rồi đây! Trăng sao đùa với cỏ cây Ruộng vườn líu ríu biết ngày phục sinh!?...
Sinh
năm 1930, Trần Đĩnh tham gia Việt Minh vào năm 1946 lúc mới 16 tuổi,
gia nhập Đảng công sản VN năm 1948. Tháng 12 năm 1945 do hoàn cảnh lịch
sử, cơ quan ngôn luận của nó rút vào hoạt động bí mật và cho ra đời và
xuất bản tờ báo Sự Thật. Trong thời gian này Trần Đĩnh được điều về viết
cho báo. Sau đó, ông được đưa qua học 5 năm tại đại học Bắc Kinh, từ
1955 cho tới 1959. Về nước ông làm ở báo Nhân Dân, tham gia nhóm “xét lại chống Đảng” nên
bị xử lý vào năm 1967. Không bị bắt như anh ruột ông là Trần Châu cùng
nhiều người khác, nhưng ông bị kiểm thảo và buộc phải đi làm công nhân
đúc chữ một thời gian, sau đó được quay lại làm báo (Trần
Châu bị bắt vì đánh cắp tài liệu tuyệt mật về trao đổi của VN và TQ để
chuyển giao cho LX nhằm chặn viện trợ vũ khí của LX cho VN trong bối
cảnh TQ và LX mâu thuẫn căng thẳng).
Bước ngoặt đó đã làm Trần Đĩnh thay đổi hẳn tư tưởng rồi tuyên bố tham
gia tranh đấu cho dân chủ cùng một số nhân vật bị xử lý trong vụ “chống Đảng”.
Năm 1976, Trần Đĩnh bị khai trừ khỏi Đảng cộng sản, ông tuyên bố mình
là một người yêu chuộng tự do dân chủ, ủng hộ những người đang tranh đấu
cho dân chủ tại Việt Nam như Thích Quảng Độ, Nguyễn Văn Lý, Nguyễn Đan Quế, Hà Sỹ Phu, Dương Thu Hương…
Trần
Đĩnh, như trong tự truyện, đã tự nhận mình là người chấp bút tiểu sử
của Hồ Chí Minh, viết hồi ký cho nhiều cán bộ cấp cao như Trường Chinh,
Phạm Hùng, Lê Văn Lương, Lê Thanh Nghị, Nguyễn Duy Trinh…mặc dù không có
tài liệu kiểm chứng, hình như là tự đánh bóng.
Mới đây, bắt chước Huy Đức (chắc thấy Huy Đức kiếm bộn) ông cho xuất bản ở Mỹ cuốn tự truyện “Đèn cù” với
nhiều thông tin, tư liệu được giới dân chủ cuội tung hô. Tuy nhiên, hậu
sinh khả úy, Huy Đức có cái chất lưu manh hơn qua thủ đoạn "mượn lốt hổ"việc
viết hồi ký cho ông Võ Văn Kiệt để đi khắp nơi, kể cả chốn thâm cung để
lấy tư liệu, phỏng vấn những nhân vật tai to mặt lớn. Đến khi ông Võ
Văn Kiệt chết, Huy Đức trở mặt bán lòng tự trọng của một "ngự sử""sống để bụng, chết mang theo" để lấy đô la. Sách của Trần Đĩnh chẳng ma nào mua, đồng bọn phải đưa lên mạng và lập trang kêu gọi úy lạo cho Đĩnh.
Đèn Cù viết gì vậy?
Ngót
600 trang “Đèn Cù” là một dạng hồi ký lịch sử kể về đời hoạt động và
những sóng gió của đời ông, kể từ khi tham gia hoạt động cách mạng từ
năm 1946 đến nay. Nội dung cuốn sách tập trung vào 5 vấn đề, gắn liền
với những thăng trầm của đời Trần Đĩnh. Đó là, thời mở đầu tham gia Việt
Minh ở chiến khu; Cải cách ruộng đất; Đi học đại học báo chí ở Trung
Quốc; Tham gia trong nhóm “xét lại chống Đảng” và những tháng năm sau
khi bị khai trừ khỏi Đảng vào năm 1976.
Từ
đầu cuốn sách cho đến kết thúc là chuyện kể về quan hệ, ảnh hưởng,
tương tác của nhiều nhân vật chủ chốt của Đảng, Nhà nước, trí thức, văn
nghệ sỹ nổi tiếng đối với Trần Đĩnh qua hàng chục năm cùng sống, cùng
làm việc, cùng hoạt động, cọ xát. Tất nhiên là theo cảm hứng của Trần
Đĩnh. Cảm hứng mà như Trần Đĩnh đã viết trong phần nói về giai đoạn ở
chiến khu: "Sớm
nào chúng tôi cũng nằm sấp trên sàn thò đầu nhìn cụ chủ mở cửa thả dê
ra rừng. Bốn năm chục con dê toàn cái chen nhau lao ra. Nhưng tới cửa
con nào con nấy đều bị con dê đực chặn lại phủ nhay nháy mấy cái, việc
mà chúng tôi đùa là “điểm đít” thay cho điểm tâm.(tr67)
Đèn Cù được viết như thế nào?
Như cách tự giới thiệu, Trần Đỉnh cho rằng đấy là một “tự truyện”, một thể loại nửa nạc, nửa mỡ mà nếu người đọc không có hiểu biết về phương pháp sáng tác thì
rất khó nhận biết đâu là thật, đâu là hư cấu, đâu là tư liệu lịch sử,
đâu là sáng tạo văn học. Bằng chứng là, suốt cả quyển sách ngót 600
trang tuyệt nhiên không có một dẫn chiếu tài liệu kiểm chứng nào (như
cách viết của Huy Đức trong “Bên Thắng cuộc”). Hoặc, chi tiết có tính
"văn học" ở chiến khu Việt Bắc, cụ Hồ đi đái, Trần Đĩnh đi theo bị cụ
mắng, khi đứng đái Trần Đĩnh cố liếc nhìn cái ấy của cụ thì chỉ thấy một
đám đen đen, hồng hồng, đấy là cách viết hư cấu văn học. Những người
đọc nhầm tưởng với loại hồi ký lịch sử, tin vào tư liệu trong sách là
thật thì rất dễ bị nhầm lẫn, đánh lừa. Thủ pháp này được vận dụng với
hầu hết nhân vật trong sách của Trần Đĩnh.
Với số lượng đồ sộ về nhân vật, những cái tên xuất hiện trong“Đèn Cù” hầu
như đầy đủ các gương mặt chóp bu của chính thể Việt Nam. Từ những bậc
tiền bối như cụ Hồ Chí Minh, Huỳnh Thúc Kháng, Trường Chinh, Nguyễn
Lương Bằng, Lê Duẫn, Võ Nguyên Giáp, Lê Đức Thọ… cho đến các tầng lớp kế
tiếp đều được Trần Đĩnh điểm tên, điểm mặt, phác họa tính cách. Với thủ
pháp “đồng hiện” xen lẫn giữa cái hiện thực với cái quá khứ, xen lẫn chép sử với hư cấu, Trần Đĩnh đã đưa hết họ vào sách của mình, bắt chước “Chiến tranh và hòa bình” của
Tônxtoi. Chỉ có điều, những nhân vật của Trần Đĩnh hiện ra chủ yếu là
những mặt xấu, trừ người thân của Đĩnh như cô Hồng Linh.
Mỗi con người, mỗi số phận nhân vật xuất hiện trong “Đèn Cù”,
nhất là những nhân vật phản diện theo dụng ý của Trần Đĩnh đều có những
tính cách na ná nhau, thủ đoạn, nhẫn tâm, thực dụng, dục vọng… Trần
Đĩnh không ngại ngần xếp cả những nhân cách đáng kính của dân tộc như cụ
Hồ Chí Minh, Lê Duẫn, Võ Nguyên Giáp, Trường Chinh… vào tuyến đó. Cách
mô tả họ của Trần Đĩnh là nói ít về ưu điểm, nói nhiều về nhược điểm
khiến họ méo mó. Chẳng hạn, Khi nói về ông Võ Nguyên Giáp Trần Đĩnh
viết "Giáp là con nuôi mật thám Marty, vào đảng man, nịnh Cụ Hồ để Cụ o bế"(tr67). Văn Tiến Dũng hay ông Đỗ Mười “Dũng thợ may gần công nhân hơn Thái. Hay sau này Đỗ Mười thợ sơn, thợ hoạn lợn thì ưu tú hơn đứa được học cao” (tr93) đoạn mô tả Tố Hữu và Xuân Diệu ở chiến khu thế này: “Tố
Hữu một trưa dậy ra suối giặt quần đùi. Ca cẩm với Kim Lân: - Xuân Diệu
nó mó máy mà tuột bu nó mất xích, mệt quá! Mà hai hôm nay lại cơm ăn
toàn với măng.” (tr30). Nhiều chỗ lắm, đọc kỹ mới thấy cái trơ tráo, nham hiểm của Trần Đĩnh.
Ý đồ của “Đèn Cù” là gì vậy?
Hạ bệ thần tượng, gây thù hận. Có vậy thôi.
Ngón
hạ bệ thần tượng thì xưa nay nhiều kẻ vẫn làm, phương pháp chủ yếu vẫn
là moi móc những chuyện đời tư, hư cấu những chuyện không có thật mà
không dễ kiểm chứng, tiếu lâm để vẽ chân dung nhân vật. Qua bàn tay nhào
nặn của họ, những con người đáng kính bỗng chốc trở thành méo mó, tầm
thường.
Khác
với những cây bút chống cộng cực đoan, cơ hội chính trị hiện tại, Trần
Đĩnh có lối bôi nhọ bạo liệt hơn. Trần Đĩnh không ngại ngần khi động
chạm đến những nhân vật ở tầng nguyên thủ quốc gia mà lâu nay vẫn được
dân chúng mến mộ, tôn thờ. Trong Đèn Cù, nếu dẫn ra đây thì nhiều lắm,
sợ làm mất thời gian của bạn đọc, tôi chỉ nói đến một trường hợp mà cả
dân tộc Việt Nam, thậm chí là thế giới tôn vinh, đấy là cụ Hồ Chí Minh.
Đến cả cụ Hồ mà Trần Đĩnh cũng bôi tro, trát trấu bằng những chi tiết “vô đạo” như cụ cùng ông Trường Chinh đi dự buổi xử tử bà Nguyễn Thị Năm - Cát Long Hanh “Cụ Hồ bịt râu đến dự một buổi và Trường Chinh thì đeo kính râm suốt”.(tr82) Còn đời tư thì vợ này vợ nọ, nhân tình, nhân ngãi như cô X, cô Y ở Cao Bằng, Móng Cái… Có đoạn, Trần Đĩnh viết thế này: “Một
dạo Phan Kế An ngày ngày đến vẽ Cụ Hồ. Một chiều về sớm hơn, An nói: À,
cái P.M. (Phương Mai) tự nhiên mang ba lô, chăn chiếu đến chỗ Ông Cụ,
tớ được xua về sớm. Vài tháng sau, An lại về muộn. Hỏi vì sao thì An nói
không thấy P.M. (Phương Mai) đến nữa. Chắc máy cụ yếu, giải đáp thuần
túy sinh học. Không tính đến sở thích, gu của cụ”. (tr28)
“…Xin
nói rõ chuyện như thế này: hồi đó, có ý kiến là ông Hồ cần có vợ để
việc “giải quyết sinh lý” được điều hòa thì tốt cho sức khỏe. Và sau
Hiệp định Genève 1954, người ta chọn một người “kháu” nhất trong số nữ
cán bộ trẻ, đó là chị Nguyễn Thị Phương Mai, tỉnh ủy viên Tỉnh ủy Thanh
Hóa và đưa chị từ Khu Bốn ra Hà Nội để tiến cử lên ông Hồ". (tr30)
Cứ thế, mọi nhân vật đều trở nên méo mó, bé mọn, bất chấp việc tối kị là vu cáo những con người được nhân dân “phong thánh”như Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp…
Để gây thù hận, Trần Đĩnh đã xát muối, đục khoét vào những vết thương vốn đã liền da như “Cải cách ruộng đất”, “Xét lại chống Đảng”… Cái thâm hiểm của Trần Đĩnh là tung những vấn đề “có thật”, ngụy tạo thêm chi tiết để “đánh bã” lớp
trẻ, những người không có thông tin xác thực đối chứng. Điều này được
phơi bày qua cách viết ngụy tạo bằng chứng lịch sử, bóp méo sự thật,
thổi phồng hậu quả.
Chỉ
dẫn ra một chi tiết, khi viết về cải cách ruộng đất, Trần Đĩnh đã dùng
cách hư cấu văn học để mô tả cho bằng được cái ác. Trần Đĩnh kể là đã
viết một bài báo về vụ tử hình bà Cát Long Hanh (nhưng không nhớ nó là
bài gì), trong đó có chi tiết “Mình
được đội phân công ra Chùa Hang mua áo quan, chỉ thị chỉ mua áo tồi
nhất… Mua áo quan được thì không cho bà ta vào lọt. Du kích mấy người
bèn đặt bà ta nằm trên miệng cỗ áo rồi nhảy lên vừa giẫm vừa hô: “Chết
còn ngoan cố này, ngoan cố nổi với các ông nông dân không này?” Nghe
xương kêu răng rắc mà tớ không dám chạy, sợ bị quy là thương địa chủ.
Cuối cùng bà ta cũng vào lọt, nằm vẹo vọ như con rối gẫy vậy...” (tr8). Cái chi tiết mua áo quan và dẫm cho xương gẫy răng rắc thật hữu dụng.
Còn tệ hơn, ở chi tiết đấu tố cụ thân sinh ông Phan Đăng Lưu (một chí sỹ cách mạng tiền bối). Trần Đĩnh viết “Chu
Văn Biên (đội cải cách) ký lệnh xử tử bất kỳ ở đâu. Chính hắn sai trói
gô bố đẻ của Phan Đăng Lưu là Phan Đăng Tài, lùa ông cụ vào đòn ống
khiêng lên trại tù rồi sau cụ chết mất xác. Khi bị khiêng đi, cụ cứ chửi
chúng mày khốn nạn, thằng Lưu kia, mày theo cộng sản để cho đàn em cộng
sản của mày đối xử với tao thế này à? Du kích khiêng ông cụ lại đánh đá
ông cụ...". Sự thật, Trần Đĩnh đã phịa ở chi tiết "bố đẻ của Phan Đăng Lưu là Phan Đăng Tài".
Cụ Phan Đăng Tài mãi sau này, những năm 1980, vẫn còn biên soạn sách.
Trong đó, có thể kể đến những bộ về ca dao tục ngữ. Cụ Phan Đăng Tài là
cha ruột của nhạc sĩ Hồng Đăng. Và đồng thời, cũng là cha ruột của một
phóng viên ở báo Nhân Dân (cơ quan cũ của Trần Đĩnh và Bùi Tín). Cụ Phan
Đăng Tài chỉ là ngang hàng với cụ Phan Đăng Lưu. Là anh em, không phải
cha/chú/bác của Phan Đăng Lưu.
Còn cái câu cụ chửi khi bị lùa vào đòn ống, khiêng đi: “chúng mày khốn nạn, thằng Lưu kia, mày theo cộng sản để cho đàn em cộng sản của mày đối xử với tao thế này à?”. Sự thật, cải cách ruộng đất diễn ra những năm 50, còn ông Phan Đăng Lưu đã hi sinh năm 1941.
Còn
quá nhiều những chi tiết trong "Đèn Cù" kiểu như vậy, Trần Đĩnh cứ say
sưa với mục đích kích động thù hận đến bất chấp sự thật lịch sử mà ai
cũng biết. Đấy là cái sự ngu.
Còn nhiều lắm những thứ rác rưởi trong Đèn Cù, nhưng thôi, chỉ làm mất thì giờ của bạn đọc. Tôi chỉ có một lời khuyên thế này:Đừng mất thời gian với những rác rưởi ấy.
Ngày 3/8/1908 xử tử thêm ba người là: Nguyễn Văn Hiên (Bếp Hiên), Cai Ngà, và Bếp Xuân.
Ngày 29 thì hành quyết ba người nữa là: Lang Sẹo, Cai Xe và Cai Tôn.
