Trên hướng chủ yếu, trung đoàn 102 được tăng cường tiểu đoàn 11 và tiểu đoàn 40 pháo 75mm được giao nhiệm vụ tiêu diệt Phố Lu, một vị trí lớn do một đại đội Pháp và một đại đội lính khố đỏ cùng 80 lính dõng rất gian ác đóng giữ. Đây là cửa ngõ hiểm yếu trên con đường Việt Trì - Phú Thọ lên biên giới Lào Cai nên địch xây dựng kiên cố, bố phòng cẩn mật với hệ thống lô cốt, tháp canh, hàng rào. Chúng làm tường trình dày hai mét cao hai mét bao quanh thị trấn bố trí những hỏa điểm mạnh để ngăn cản ta tiến công. Cạnh căn cứ là một sân bay dã chiến. Viên chỉ huy phân khu coi Phố Lu là một vị trí bất khả xâm phạm.

Đây là trận đầu tiên ta đánh công kiên cấp trung đoàn, có sử dụng lực lượng pháo binh tập trung bắn cấp tập trước khi bộ binh xung phong và yểm hộ cho bộ binh phát triển chiến đấu.

Theo kế hoạch, tiểu đoàn phóng pháo 69, trung đoàn 102 sẽ bắn loạt mở màn; pháo binh từng khẩu bắn vào các mục tiêu được phân công; tiểu đoàn 79 được tăng cường một đại đội của tiểu đoàn 54 đảm nhiệm hướng đột kích chủ yếu, từ phía đông đánh vào thị trấn; tiểu đoàn 18 vượt sông sang bố trí đánh chặn viện và phối hợp đánh từ phía tây (phía sau) vào thị trấn; tiểu đoàn 54 (thiếu một đại đội) bố trí vòng ngoài bắn máy bay và làm lực lượng dự bị. Tiểu đoàn 11 sẵn sàng vào chiến đấu khi mũi đột kích chủ yếu của tiểu đoàn 79 gặp khó khăn.

Hướng thứ yếu đánh vào Nghĩa Đô do trung đoàn 165 và một số đơn vị bộ đội địa phương đảm nhiệm.

Đêm 7 tháng 2 năm 1950, khi hành quân vào vị trí chiếm lĩnh, một chiến sĩ quân báo để lộ. Các hướng, mũi tiếp tục hành quân vào triển khai chiến đấu, nhưng yếu tố bí mật bất ngờ đã mất, địch đề phòng, tăng cường tuần tiễu, sục sạo và canh gác.

Trên hướng Phố Lu, 17 giờ ngày 8 tháng 2, ta nổ súng tiến công, nhưng do hiệp đồng giữa bộ binh và pháo binh không chặt, sử dụng pháo binh chưa đúng (pháo bố trí phân tán, bắn rải rác không phá được tường trình, không diệt được hỏa điểm), nên mặc dù xung phong rất quyết liệt, nhưng tiểu đoàn 79 không đột phá được hai lô cốt số 1, số 2 và không đánh chiếm được khu đồn dõng. Đợt tiến công đầu tiên phải tạm ngừng.

Địch cho một đại đội tăng viện từ Lào Cai xuống. Tiểu đoàn 18 chặn đánh nhưng chỉ diệt được một số tên, số còn lại tháo chạy. Ta tiếp tục bao vây Phố Lu. Sang ngày 10, tiểu đoàn 54 vào thay tiểu đoàn 69, chia thành ba mũi xung phong quyết liệt, nhưng cả hai mũi của hai đại đội 267 và 269 đều bị hỏa lực địch ngăn chặn, ta thương vong nhiều mà không tiến lên được. Mũi của đại đội 273 do đồng chí Phúc Anh chỉ huy, được khẩu sơn pháo 65mm từ bên kia sông từng bước bắn yểm hộ chính xác, sau loạt đạn pháo, dãy nhà lính bốc cháy, hỏa lực địch rối loạn, đại đội tràn vào được trong đồn, diệt được một số hỏa điểm, nhưng sau đó bị địch tập trung hoả lực ngăn chặn nên cũng không phát triển được. Tình huống ngày càng khó khăn, trung đoàn phải ra lệnh lui quân.

Ngày 12, ta tiến công lần thứ ba. Lần này ta điều cả ba khẩu pháo của tiểu đoàn 40 do đồng chí Doãn Tuế chỉ huy, đồng chí Nguyễn Đình Ước làm chính trị viên về phía đông để tập trung bắn chế áp địch. Tiểu đoàn 11 do đồng chí Dũng Mã chỉ huy được lệnh vào chiến đấu. Trung đoàn hình thành hai hướng rõ rệt: Hướng chủ yếu từ phía đông đánh vào lô cốt số 1 và 2; hướng thứ yếu từ phía tây, sườn bên phải thị trấn vào diệt lô cốt số 3. Các hoả lực cối 81mm được tận dụng triệt để. Ngoài ra trung đoàn kiên quyết đem các cỡ súng trợ chiến bắn thẳng vào gần hơn nữa nhằm tập trung hỏa lực bịt lỗ châu mai, kịp thời yểm hộ cho bộ binh đột phá, xung phong. Đến 16 giờ 30 phút, sau bốn ngày vây hãm, ba lần tiến công ta chiếm được Phố Lu; phần lớn địch ở đây bị diệt, trong đó có đại úy đồn trưởng Gô-chi-ê (Gauthier), ta loại khỏi vòng (chiến đấu hai đại đội địch, số còn lại chạy về Lào Cai.

Trên hướng Nghĩa Đô, lượng thứ yếu của chiến dịch: 24 giờ ngày 27 tháng 2, tiểu đoàn 115 và một bộ phận của tiểu đoàn 542 bắt đầu nổ súng tiến công phân khu Nghĩa Đô. Nhưng do không giữ được bí mật nên cả ba lần tiến công đều không thành công. Sau đó ta chuyển sang bao vây. Ngày 24 tháng 2, địch tăng cường một tiểu đoàn biệt kích dù cho Nghĩa Đô. Ta tiếp tục bao vây, vị trí Nghĩa Đô bị uy hiếp mạnh. Ngày 10 tháng 3, địch buộc phải rút khỏi Nghĩa Đô về Bắc Hà.

4 giờ 30 phút ngày 9 tháng 2, một tiểu đoàn của trung đoàn 165 và một đại đội bộ đội địa phương tiến công địch ở Bản Lầu, địch ở đây phải rút chạy về Mường Khương. Ngay sau đó bộ đội chủ lực cùng bộ đội địa phương tiến hành vũ trang tuyên truyền, phá tề trừ gian, đánh tan hai trung đội địch từ Bản Phiệt sục sạo sang Bản Lầu. Trong 10 ngày (từ ngày 11 đến ngày 22 tháng 2), hai lần quân ta đánh lui quân địch từ Lào Cai, Bản Phiệt đến phản công định chiếm lại đồn Bản Lầu.

Ở Bắc Hà, ta vừa đánh vừa kêu gọi binh lính địch ra hàng, phá được đồn Nậm Núc và Nậm Lùng, tiếp nhận 107 hàng binh, một trung liên và 100 súng trường.

Ngày 20 tháng 2, tiểu đoàn 564 của trung đoàn 165 vòng qua biên giới đánh đồn Bát Xát nhưng không kết quả vì chuyển quân qua sông chậm.

Ở Trịnh Tường, nhờ làm tốt công tác địch vận, ta chiếm được đồn địch, thu toàn bộ vũ khí và lương thực.

Tại Bảo Thắng, sau khi diệt vị trí Phố Lu, ta bắn pháo vào đồn Làng Cù, địch sợ bỏ đồn chạy, nhưng sau đó chúng chiếm lại; đến 27 tháng 2, bộ đội địa phương tiến hành đánh đồn này, địch bỏ đồn rút chạy. Trước đó ngày 26, bộ đội địa phương san bằng đồn Bền Đền, giải phóng 3000 dân; hai xã Xuân Giao và Gia Phú được giải phóng hoàn toàn.

Phía Tả ngạn sông Hồng, trước sức ép về quân sự và hoạt động địch vận của ta, hai tiểu đội lính dõng ở bốt Làng Chì và Làng Nhò xã Xuân Quang cùng với số tàn quân từ Phố Lu chạy sang đã ra đầu hàng quân ta.

Phối hợp với chiến dịch Lê Hồng Phong 1, hai đại đội 96 và 97 bộ đội địa phương tỉnh Yên Bái và trung đội bộ đội địa phương của huyện Văn Bàn kiềm chế địch ở Ca Vịnh, Võ Lao và Phong Dụ, đã giải phóng một nửa xã Phong Dụ, một phần thôn Ba Xá và các làng Võ Lao của người H’mông và người Dao làng Cam Cọn xã Kèn Sơn.

Trước tình hình đó, địch vội vàng thả 200 quân dù xuống Võ Lao, tăng cường cho Lào Cai và bổ sung quân cho vị trí Pa Kha. Ngày 7 tháng 3, địch tăng cường phòng thủ. Nhận thấy sức chiến đấu của quân ta đã giảm sút vì thương vong nhiều, Bộ Tổng tư lệnh quyết định kết thúc chiến dịch.

Kết quả: Ta tiêu diệt bốn vị trí, bức rút năm vị trí khác, phá vỡ một phần phòng tuyến Tây Bắc của địch, uy hiếp Lào Cai, làm cho khối ngụy quân, ngụy quyền hoang mang và bắt đầu tan rã. Ta diệt 300 tên địch, bắt 34 tên, buộc ra hàng 157 tên; phá hủy một khẩu pháo, ba cối 81mm, một kho lương thực; thu ba đại liên, chín trung liên, một cối 60mm, 300 súng trường và tiểu liên; giải phóng 6.000 dân và một vùng đất rộng 2.000 km².

Chiến dịch kết thúc nhưng không đạt được các mục tiêu đề ra. Hiệp đồng giữa bộ binh và pháo binh không chặt chẽ, sử dụng hỏa lực pháo binh quá phân tán, không tạo được áp lực khống chế để tạo thuận lợi cho bộ binh đột phá, hiệu quả về chiến thuật không đạt cho nên cả mục tiêu chủ yếu (Phố Lu) và thứ yếu (Nghĩa Đô) đều bị “sượng”, đợt 1 đánh trầy trật mấy ngày không được nhưng Bộ chỉ huy không kịp thời rút kinh nghiệm cho đợt 2. Mặt khác, Bộ chỉ huy chiến dịch chưa giải quyết thành công việc đánh viện binh và đánh địch rút chạy. Nghệ thuật chiến dịch trong chỉ đạo chiến thuật với từng trận đánh, nhất là trận then chốt còn thiếu linh hoạt và nhạy bén. Nhận thức về “thắng” và “bại”, về ưu và khuyết điểm của cả Bộ chỉ huy và bộ đội chưa đúng đắn để làm bài học cho các chiến dịch sau¹
______________________________________
1. Trong bức điện ngày 20 tháng 3 năm 1950 của Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp gửi Ban chỉ huy mặt trận Lê Hồng Phong 1 đã chỉ rõ:
    “1- Ban chỉ huy mặt trận cần tự kiểm thảo nghiêm ngặt. Đứng trên quan điểm nào mà kiểm thảo? Đứng trên quan điểm đường lối chiến lược, chiến thuật của ta nói chung và nói riêng là chủ trương của Bộ trong lúc này.
    Đường lối ấy là: tiêu diệt sinh lực dịch, nghĩa là vừa tiêu diệt địch, vừa bồi dưỡng sức của ta, nghĩa là nhằm theo sự bồi dưỡng lực lượng ta sau chiến dịch mà kiểm điểm chứ không chỉ nhìn thấy sự thiệt hại của địch (... ).
    2- Trong trận Phố Lu, ta tiêu diệt được một thị trấn quan trọng của địch, thu được vũ khí, đạn dược, địch bị thiệt hại gần 100, nhưng ta bị hy sinh 100 chiến sĩ, trong đó có 11 cán bộ cấp trung đội và đại đội, bị thương 180, trong đó có 13 cán bộ.
    Vấn đề cụ thể là: Trước khi đánh Phố Lu, Ban chỉ huy ước lượng mức hy sinh như thế nào? Và nếu biết trước là phải hy sinh đến chừng ấy thì có quyết định đánh không?
    Nếu không ước lượng trước là khuyết điểm. Nếu ước lượng đúng rồi chủ trương đánh, cũng là khuyết điểm. Trong hai trường hợp, Ban chỉ huy đều phải thấy khuyết điểm của mình, nhất là trong lúc chiến thắng.
    3- Nhận khuyết điểm rồi mới tìm nguyên nhân.
    Nếu ước lượng mức hy sinh quá thấp thì tức là không hiểu địch, chủ quan về địch (... ).
    4- Nếu sự hy sinh tăng lên vì “bộ đội quá hăng”, hoặc vũ khí bắn sai, thì tức là khuyết điểm trong việc sử dụng vũ khí, trong việc phối hợp pháo binh và bộ binh (... ).
    5- Ban chỉ huy mặt trận Lê Hồng Phong có tự kiểm thảo theo tinh thần trên hay không?
        a) Thư đồng chí Song Hào: “Sự thiệt hại kể cũng hơi nặng, nhưng Phố Lu là một thị trấn, công sự của địch rất kiên cố, vào đến nơi mới thấy rằng lấy được đồn Phố Lu, mức hy sinh như vậy cũng chưa phải là nhiều”.
        b) Thư đồng chí Khánh về Phố Lu, nêu nhiều kinh nghiệm, nhiều nhận xét, mà không có nhận xét gì về tổn thất của ta. Theo thư ấy thì nếu địch còn tinh thần thì ta còn tốn máu nhiều.
        c) Thư đồng chí Bằng Giang: Tiêu hao nặng của ta không phải vì địch làm ta tiêu hao nhiều, mà chính vì tinh thần của anh em quá hăng nên mới xảy ra.
    Tự kiểm điểm như vậy là không nghiêm ngặt, là chỉ thấy ưu điểm mà không thấy khuyết điểm, thấy thiệt hại của địch mà không thấy thiệt hại của ta, cắt nghĩa mà không nhận khuyết điểm.
    Nhân tiện, tôi nhắc các đồng chí kiểm điểm trận Nghĩa Đô:
    1- Địch bị tiêu hao một số. Ta thu được 20 súng trường và tiểu liên, bị tiêu hao 32 súng trường, bốn trung và tiểu liên, 91 bị hy sinh và thất lạc, 202 bị thương (... ).
    2- Thế là thất bại hay không?
    Đồng chí Khánh cho rằng “không phải hoàn toàn thất bại”. Lúc kết luận cả hai mặt trận thì cho rằng kết qủa thực tế của ban đầu đã làm được bảy phần mười. Nhưng riêng ta thì mua hơi đắt.
    3- Trận Nghĩa Đô phải coi là một trận thất bại. Không nên vì địch rút, vì địch tiêu hao một số, vì gần đây dõng đầu hàng, mà không kiểm điểm nghiêm ngặt những khuyết điểm ở Nghĩa Đô.
    Và nếu làm lễ chiến thắng ở Nghĩa Đô thì trong việc khen thưởng từng chiến sĩ, hay từng đơn vị, không nên để cho cán bộ hiểu nhầm rằng trận Nghĩa Đô là một thành công (...)”.

Đợt 1 (từ Ngày 25 tháng 3 đến ngày 1 tháng 4 năm 1950):

Phạm vi tác chiến chia thành ba khu vực hoạt động: Từ Giồng Lức - Hưng Hòa - Bắc Trang đến Đôn Châu do tiểu đoàn 307, 309 và một đại đội thuộc tiểu đoàn 312 đảm nhiệm.

- Khu vực Giồng Lức - Cầu Cống - Ba Cum do hai tiểu đoàn 308 và 310 (thiếu hai đại đội) đảm nhiệm.

- Khu vực Ba Cum - Đôn Châu - La Bang do tiểu đoàn 312 (thiếu một đại đội) đảm nhiệm.

23 giờ ngày 25 tháng 3, ta nổ súng¹. Đến gần sáng 26 tháng 3, ta mới hạ được tháp canh Xà Lơn², tước vũ khí và giải tán toàn bộ lính bảo an Miên ở hai sóc Xà Lơn và Cổ Chi. Các nơi khác chỉ tước được một phần vũ khí của bảo an Miên, còn phần lớn chúng chạy thoát. 9 giờ sáng 26 tháng 3, địch cho hai trung đội từ Tiểu Cần xuống thăm dò, đến ngã ba rạch Lớp gặp một bộ phận quân ta chặn đánh, địch chết 10 tên, bỏ lại một khẩu tiểu liên, số còn lại chạy về Tiểu Cần.

Ngày 27, địch đổ bộ 200 quân lên rạch Lớp. Cùng ngày, địch phái một tiểu đoàn bộ binh và một lực lượng cơ giới hình thành một mũi đánh vào đội hình ta đang bao vây Cầu Cống. Bộ chỉ huy kịp thời chỉ thị cho tiểu đoàn 307 và 308 tập trung đánh cánh quân này; đến tối ta hạ được năm tháp canh, thu toàn bộ vũ khí và giải tán số bảo an Miên của ba sóc.

10 giờ ngày 28, địch từ Giồng Lức tổ chức hai cánh quân, dưới sự yểm trợ của không quân và pháo binh đánh xuống Cầu Cống. Cánh 1 - tiểu đoàn 1 Âu - Phi của trung đoàn 6 tiến xuống đến giồng Cổ Chi lọt vào trận địa phục kích của tiểu đoàn 308. Ta nổ súng, địch chết và bị thương nhiều³, số còn lại quay chạy về Giồng Lức cố thủ.

Cánh 2 - một tiểu đoàn Ma-rốc tiến qua rạch Lớp đến rạch Te Te bị một bộ phận quân ta chặn đánh. Thấy cánh 1 bị diệt, cánh 2 không dám tiến vào Cầu Cống mà phân thành hai bộ phận tiến xuống Trà Trót (Tập Sơn) và ấp Ba (ngã ba Len) để chạy về Bắc Trang. Quân ta ở khu vực này bố trí quá phân tán nên không diệt được địch. Địch về đến giồng Bà Của - Cổ Rạng, bị một đại đội của tiểu đoàn 307 chặn đánh, chúng phải dừng quân, tổ chức phòng ngự chờ viện binh.

Ngày 29, địch thả 70 dù tiếp tế cho tiểu đoàn Ma-rốc. Ta xung phong lấy được ba dù, thu hai hòm đạn và một máy vô tuyến điện. Cánh quân Ma-rốc cố gắng phá vòng vây để trở về Bắc Trang. Địch cũng tiếp viện cho lực lượng ở Trà Cú 100 dù, sau đó cánh quân này tổ chức đánh ra; ta bố trí mỏng nên một trung đội bị tiêu hao nặng.

Ngày 30, địch được tăng viện nhưng chưa dám đánh ra. Quân ta bao vây và hạ được tháp canh Nomen, bức hàng địch ở tháp canh Trà Sót, tước khí giới và giải tán toàn bộ bảo an ở sóc Trà Sót. Quân địch ở Cầu Cống phối hợp với một bộ phận ở Trà Cú cùng 30 xe bọc thép tập trung ở Sóc Ruộng tiến đánh quân ta ở Đôn Châu. Bộ chỉ huy lệnh cho tiểu đoàn 310 chặn đánh. Sáng 1 tháng 4, cánh quân này nhờ có gián điệp chỉ điểm, khi tiến xuống đã phát hiện trận địa phục kích của ta. Trước tình thế bất lợi, ta quyết định nổ súng rồi xung phong, bắt được một số tù binh, số khác bỏ chạy, ta truy kích, nhưng do lực lượng quá ít, địch tập trung binh lực và cơ giới phản kích, đội hình quân ta rối loạn, địch đánh thẳng vào sở chỉ huy và giành lại số quân vừa bị ta bắt. Ta tiêu diệt một số tên. Tiểu đoàn 310 bị tiêu hao nặng. Ta chủ động kết thúc đợt 1.

Đợt 2 (từ ngày 7 đến ngày 11 tháng 4 năm 1950):

Địch đã tăng cường một trung đội cho vị trí Cầu Ngang và tăng cường canh phòng tuần tiễu nên Bộ chỉ huy quyết định thay đổi kế hoạch không đánh Cầu Cống mà đánh giải phóng vùng Đôn Châu (có một cứ điểm và ba tháp canh). Tiểu đoàn 307 được giao nhiệm vụ diệt cứ điểm Đôn Châu và phối hợp với tiểu đoàn 309 diệt viện từ Hậu Giang đổ lên. Tiểu đoàn 308 và một đại đội của tiểu đoàn 310 diệt ba tháp canh. Tiểu đoàn 312 diệt tháp canh Mẽ Lánh và phục kích tàu địch trên sông Láng Sắt.

Địch ở Đôn Châu có hơn một trung đội (có sáu lính Pháp). Đêm 7 tháng 4, tiểu đoàn đào hào lấn vào tiếp cận địch rồi dùng xe trấu, chất củi xung quanh cứ điểm phóng hỏa đốt (hỏa công). Đốt hai đêm liền nhưng không kết quả vì địch dùng hoả lực bắn mạnh ngăn chặn ta tiếp cận.

Sáng 9 tháng 4, tiểu đoàn 308 hạ được một tháp canh, hai tháp còn lại địch sợ bỏ chạy về Cầu Cống. Cùng ngày, tiểu đoàn 310 đánh đắm một tàu chiến trên sông Láng Sắt. Ngày 11, địch dùng một tiểu đoàn có cơ giới và pháo binh đi cùng từ Cầu Ngang tiến xuống chi viện cho Đôn Châu. Bộ chỉ huy chỉ thị cho tiểu đoàn 307 ngừng đánh Đôn Châu, tập trung lực lượng đánh quân tiếp viện. Nhưng vì tiểu đoàn 307 bố trí quân quá phân tán, tập trung không kịp, chưa tổ chức chiến đấu xong thì địch đã đến sát trận địa phục kích. Tiểu đoàn vẫn cố gắng tổ chức đánh tan được bốn đợt xung phong, tiêu diệt được một số quân và xe cơ giới, buộc địch phải vòng qua cánh đồng trống để vào Đôn Châu.
________________________________
1. Ngày 24 tháng 8, trong khi bộ đội đang trên đường hành quân chiếm lĩnh trận địa thì Bộ tư lệnh Khu 8 nhận được chỉ thị của trên là ngừng hoạt động vì chiến trường chính Sóc Trăng chưa chuẩn bị xong. Nhưng vì thu quân không kịp lại sợ lộ hoạt động của bộ đội nên Bộ tư lệnh Khu 8 quyết định vẫn thực hiện kế hoạch tác chiến và chủ trương kéo dài đợt hoạt động để phối hợp với chiến trường chính.
2. Cách đánh tháp canh, vị trí địch: - Bộ đội ta dùng súng máy, súng trường bắn khía từng viên gạch ở lỗ châu mai, dần dần lỗ châu mai mở rộng thì bộ đội xung phong, ném lựu đạn vào.
    - Dùng xe chất đầy bao trấu đi trước, hai, ba người theo sau tiếp cận địch. Khi tiếp cận rồi thì bắn kiềm chế cho bộ đội vứt củi vào xung quanh tháp canh sau đó phóng hỏa, gọi là “chiến thuật hỏa công”.
    - Dùng bùi nhùi tẩm xăng, châm lửa rồi quăng lên nóc tháp canh khiến cho nóc tháp canh nóng bỏng. Đây là sáng kiến của chiến sĩ Nam Bộ ở những năm đầu kháng chiến, khiến cho quân địch rất sợ hãi.
3. Sách “Lực lượng vũ trang nhân dân Trà Vinh...” ghi: Ta diệt 60 tên, có bảy sĩ quan; bắt 14 sĩ quan trong đó có Rous - quan tư chỉ huy tiểu khu Trà Vinh.

Sóc Trăng vựa lúa của miền Tây Nam Bộ nằm ở cuối lưu vực sông Hậu, sát biển Đông với ba cửa biển lớn tàu bè ra vào thuận tiện: cửa Trần Đề, Định An và Mỹ Thanh. Sóc Trăng là tỉnh đồng bằng châu thổ, không có rừng núi, chỉ có rừng chồi ngập mặn ven biển, có nhiều cù lao lớn như cù lao Dung, Phong Nẩm... Hệ thống kênh, rạch, sông chằng chịt, sông Bá Sắc với hai cửa lớn, tàu 10 vạn tấn có thể ra vào; sông Mỹ Thanh từ cửa biển Mỹ Thanh vào Cổ Cò, Vàm Lẻo đến trung tâm thị xã Bạc Liêu; sông Xanh Ta, kênh Quảng Lộ, Phụng Hiệp tàu hàng ngàn tấn đi lại dễ dàng. Đường bộ có quốc lộ 1 chạy giữa tỉnh nối liền từ Cần Thơ qua trung tâm thị xã Sóc Trăng đến Bạc Liêu, nối với các tuyến tỉnh lộ, huyện lộ và đường vành đai ven biển.

Nhân dân Sóc Trăng hơn một nửa là người Kinh, còn lại người Khơ-me chiếm hai phần ba và một phần ba là người Hoa kiều và những người có quốc tịch Pháp. Bởi vậy từ năm 1949 đến đầu 1950, thực dân Pháp vừa ra sức củng cố hệ thống đồn bốt tháp canh ở Sóc Trăng, vừa ráo riết xây dựng mạng lưới tề điệp, ngụy quân, ngụy quyền, các sóc Khơ-me vũ trang, tuyên truyền phản động để chia rẽ dân tộc, ra sức xây dựng địa bàn thành hậu phương vững chắc của chúng để có điều kiện đối phó với chiến trường Bắc Bộ ngày càng nóng bỏng, đối phó với thực trạng thiếu quân số nghiêm trọng của chúng.

Về phía ta, Trung ương chỉ đạo tiếp tục đẩy mạnh cuộc kháng chiến trên chiến trường toàn quốc và giành thế chủ động trên chiến trường Nam Bộ, mở các chiến dịch liên hoàn để phối hợp với chiến trường chính mở Chiến dịch Biên Giới. Thực hiện chủ trương đó, Khu uỷ và Bộ Tư lệnh Khu 9 quyết định mở Chiến dịch mùa Xuân và chọn Sóc Trăng làm chiến trường chính. Mục đích của chiến dịch là: Phá hậu phương, thu hẹp phạm vi kiểm soát của địch, phá âm mưu chia rẽ dân tộc của chúng; đồng thời tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch, tích cực kiềm chế địch tại chỗ, không để chúng đưa quân ra Bắc Bộ. Khu vực mở chiến dịch là địa bàn ba huyện Châu Thành, Thạnh Trị và Kế Sách; hướng chủ yếu là huyện Châu Thành. Phương châm tác chiến là: đánh điểm, vây điểm để diệt viện, đồng thời với vũ trang tuyên truyền và phá hoại giao thông.

Lực lượng tham gia chiến dịch có tiểu đoàn 402 chủ lực của Khu và tiểu đoàn 404 chủ lực Nam Bộ, ba đại đội (1098, 1089 và 1094) thuộc liên trung đoàn 123 - 125, và lực lượng dân quân du kích của ba huyện Châu Thành, Thạnh Trị và Kế Sách và đơn vị Ít-sa-rắc. Lực lượng phục vụ chiến dịch có 7.000 dân công của hai tỉnh Bạc Liêu và Sóc Trăng.

Bộ tư lệnh Nam Bộ cử đồng chí Võ Quang Anh làm Tư lệnh chiến dịch, đồng chí Nguyễn Hoàn làm Chính uỷ. Tỉnh ủy và Ủy ban kháng chiến hành chính tỉnh Sóc Trăng đã tập trung chỉ đạo, lãnh đạo địa phương đẩy mạnh hoạt động và phục vụ chiến dịch.

Bộ chỉ huy chiến dịch đã chia địa bàn thành ba mặt trận và phân công nhiệm vụ tác chiến cho từng đơn vị: Mặt trận A (mặt trận chính) tại huyện Châu Thành, do các tiểu đoàn 402, 404, đại đội 2006, trung đội du kích Châu Thành, đội biệt động và đại đội công binh đảm nhiệm. Mặt trận B tại huyện Kế Sách và một phần huyện Long Phú do các đại đội 1089, 1098, trung đội Ít-sa-rắc và dân quân du kích hai huyện đó đảm nhiệm. Mặt trận C tại huyện Thạnh Trị do đại đội 1094, trung đội du kích huyện Thạnh Trị và một bộ phận công binh đảm nhiệm.

Đêm 4 tháng 4, đại đội 3003 chủ lực Nam Bộ nổ súng tiến công đồn Bưng Tróp trên trục lộ An Thạch đi Bố Thảo, cách thị xã 12 ki-lô-mét, do một trung đội lính Khơ-me và hai chỉ huy Pháp đóng giữ. Ta nổ súng muộn nên không diệt được đồn, phải chuyển sang bao vây để chờ đến đêm hôm sau. Đêm 5 rạng ngày 6 tháng 4, ta tiến công đến 3 giờ sáng thì địch đầu hàng. Ta bắt tù binh, thu vũ khí và san bằng đồn. Lực lượng chính trị và dân quân du kích chiếm tuyến Bưng Tróp làm công tác tuyên truyền vận động quần chúng và truy bắt, giáo dục và giải tán lực lượng Khơ-me phản động ở đây.

Sáng 6 tháng 4, một đoàn xe quân sự chở khoảng một đại đội từ thị xã Sóc Trăng kéo theo một đại bác 90mm vào chi viện, vì đường sá dân quân ta phá nên chúng phải xuống đi bộ. 11 giờ, địch hành quân đến đoạn Bố Thảo - Mỹ Phước thì lọt vào trận địa phục kích của ta. Ta nổ súng diệt gọn và thu vũ khí (khẩu đại bác địch phá cụt nòng nên ta bỏ lại, ta thu 30 súng có một khẩu cối 60mm và một trung liên). Địch cho máy bay đến bắn phá trận địa. Ta vừa rút lui vừa bắn máy bay. Sau trận công đồn diệt viện đầu tiên giành thắng lợi, địch ở Sóc Trăng lo sợ không dám ra tiếp cứu phải xin Sài Gòn chi viện bằng máy bay. Nhiều phum, sóc, chùa chiền bị máy bay bắn phá hư hỏng. Chính quyền địa phương Châu Thành vẫn huy động 2.000 nhân dân ra phá các lộ Ba Rinh - Đông Dương, Xeo Gừa - Bố Thảo, Bố Thảo - Sóc Trăng, để ngăn cản việc di chuyển của địch.

Từ ngày 7 đến ngày 17 tháng 4, lực lượng vũ trang đẩy mạnh vũ trang tuyên truyền. Các tiểu đoàn được phân tán vào các xóm, chùa nói chuyện tuyên truyền cách mạng cho quần chúng nhân dân. Bộ đội địa phương huyện Châu Thành liên tục pháo kích các lô cốt trên tuyến lộ Đông Dương, phát loa kêu gọi, bức rút một số tháp canh. Ở huyện Kế Sách, Long Phú lực lượng vũ trang tiến công gỡ đồn Tập Rèn (Kế Sách) và một đồn ở Long Phú, thu toàn bộ vũ khí. Đại đội 1098 mở nhiều cuộc vũ trang tuyên truyền từ ngã ba An Trạch đi Vũng Thơm và trên tuyến lộ Chung Đôn sát thị xã Sóc Trăng. 1.500 dân quân huyện Kế Sách phá hoại tuyến đường Vũng Thơm - Kế Sách, Vũng Thơm - Trường Khánh. Đại đội 1089 tiến hành vũ trang tuyên truyền trên tuyến lộ Tân Hương đi Long Phú. Hàng ngàn đồng bào tham gia phá lộ Cái Oanh đi Long Phú.

Dân quân du kích huyện Thạnh Trị phá sập cầu Cà Lâm và phá banh lộ Cà Lâm đi Gia Hội. Đại đội 1094 tổ chức nhiều cuộc vũ trang tuyên truyền với đồng bào Khơ me ở Trà Cuôn - Thanh Phú.

Ngày 24 tháng 4, một đại đội thuộc tiểu đoàn 402 đánh đồn Xã Vì. Ngày 27 tháng 4, tiểu đoàn 402 đánh đồn Gióc-đan (Jourdan) đều không đạt kết quả.

Ngày 25 tháng 4, tiểu đoàn chủ lực Nam Bộ, có pháo 90mm yểm trợ, tiến công đồn Mỹ Phước. Sáng hôm sau, ngày 26 tháng 4, địch cho quân tiếp viện, ta phục kích đánh tiêu diệt một trung đội địch trên lộ Bố Thảo - Tam Sóc, thu một số vũ khí. Chiến dịch kết thúc ngày 30 tháng 4 năm 1950.

Kết quả: Ta diệt được đồn Bưng Tróp, loại khỏi vòng chiến đấu hơn một đại đội tiếp viện của địch, thu một pháo 90mm và một số súng đạn. Về quân sự ta không giành được thắng lợi trọn vẹn như mục tiêu chiến dịch đề ra, nhưng về chính trị ta đã giành thắng lợi rất lớn. Ta đã phá vỡ và thâm nhập được vùng mà địch vẫn cho là “bất khả xâm phạm”; bằng tuyên truyền vũ trang, ta đã đưa được tiếng nói của cách mạng, “tiếng nói kháng chiến” của “bộ đội Cụ Hồ” vào giác ngộ cho hàng vạn lượt đồng bào trong vùng đang bị địch kìm kẹp và chia rẽ. Từ đó, làm lung lạc tinh thần binh lính ngụy, thực hiện được ý định chiến dịch: căng kéo và kìm chân lực lượng của địch, không cho chúng mở rộng vùng chiếm đóng, bình định hậu phương và tiếp viện cho chiến trường Bắc Bộ. Cũng từ các cuộc vũ trang tuyên truyền, ta đã huy động được hàng nghìn quần chúng nhân dân tham gia phá đường, tiếp lương tải đạn phục vụ chiến dịch. Đây là thành quả lớn nhất của Chiến dịch Sóc Trăng 1.

Trong nghệ thuật chiến dịch ta còn bộc lộ nhược điểm là: Trong kế hoạch, chưa dự kiến hết khả năng đối phó bằng phi pháo của địch nên khi tình huống xảy ra ta rơi vào thế bị động, lúng túng và không tổ chức bắn trả được máy bay địch. Công tác nắm địch làm chưa tốt, lực lượng ta bố trí dàn trải, không tập trung vào những mục tiêu chính nên hạn chế đến kết quả của chiến dịch.
________________________________________
*.Lúc đầu lấy tên là Chiến dịch TOFACO (tổng phản công). Sau này đổi tên là “Chiến dịch Sóc Trăng 1”.
________________________________________