Từ sau tết Đinh Dậu – 2017 đến nay, người dân khu chung cư A2 – Nam Cầu Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng ra vào tấp nập chúc mừng gia đình ông Võ Xuân Hồng tìm lại được quê hương, người thân sau gần 50 năm làm liệt sĩ nơi quê nhà, căn nhà ông trở nên đông nghịt hơn mọi ngày.
       Có lần bà Ngọc vợ của ông Hồng nói với tôi: “ làm sao cháu có thể giúp cô đăng thông tin tìm lại quê hương cho chồng cô với, ông đã xa quê hương từ ngày nhập ngũ đến nay đã 50 năm rồi ”. Tôi hiểu nỗi lo của một người làm vợ, làm mẹ, làm bà và cả làm dâu của bà. Rồi như một định mệnh, ngày đoàn tụ đầy nước mắt đã gõ cửa gia đình bà Ngọc ngay những ngày đầu xuân Đinh Dậu - 2017.
Sau khi nghe tin chồng bà Ngọc tìm lại được quê hương, còn có một người em gái ruột ở ngoài quê mới vào Đà Nẵng để anh em gặp nhau sau nửa thế kỷ; bà con hàng xóm đến chúc mừng rất nhiều, ai cũng rơi nước mắt vừa mừng vừa tủi cho ông.
Ông Hồng tên thật là Vũ Đắc Roanh mà lâu nay vì mất trí nhớ, ông đã quên luôn tên mình. Ông Roanh sinh năm 1948, tại thôn Lục Bắc, xã Thái Xuyên, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Năm 1967, khi 19 tuổi, đang là sinh viên trường trung cấp nông nghiệp Đông Hưng, ông xung phong đi bộ đội và có giấy gọi lên đường nhập ngũ đi B. Chàng thanh niên Vũ Đắc Roanh xa gia đình từ đó, không tin tức gì về cho gia đình. Cho đến năm 1969, địa phương và gia đình ông nhận giấy báo tử đồng chí Vũ Đắc Roanh đã hy sinh ở mặt trận phía Nam.


Từ trái qua : Vợ con của ông Vũ Đắc Roanh, ở giữa là ông Roanh , ngoài cùng bên phải là mẹ con người em gái ruột Vũ Thị Vê.




Tổ quốc ghi công và giấy chứng nhận báo tử của ông Vũ Đắc Roanh nơi quê nhà ở thôn Lục Bắc -xã Thái Xuyên, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình.

       Theo lời ông kể khi gia đình hỏi, thì trong một trận đánh ở Quảng Ngãi, đồng đội ông hy sinh gần hết. Ông bị địch bắt giam giữ và tra tấn dã man đến mất cả trí nhớ. Chỉ láng máng vậy, còn nhà tù nào thì ông không nhớ. Hỏi ở đơn vị nào, gồm những ai, ông cũng nói không biết. Câu nói ông hay lặp đi lặp lại là ở Ba Tơ, Quảng Ngãi. Gặn hỏi thêm nữa thì ông ôm đầu khóc. Năm 1972, không biết trong hoàn cảnh nào, chúng ( kẻ địch ) thả hay là ông trốn thoát được mà ông lang thang ra đến Đà Nẵng làm đủ thứ việc để mưu sinh. Sau đó một năm thì kết hôn cùng bà Bùi Thị Luyến sinh năm 1941 và sinh được hai người con, nhưng do thần kinh ông không bình thường nên vợ chồng ông chia tay. Đến năm 1983, ông cưới bà Ngô Thị Minh Ngọc sinh năm 1949, bà Ngọc là người bị bệnh bại liệt bẩm sinh từ nhỏ, di chuyển chỉ dựa vào hai chiếc ghế đòn, lết dưới đất; cuộc sống của hai vợ chồng ông bà rất kham khổ. Những lúc trái trời, bệnh thần kinh bùng phát, ông lại đánh đập bà vô cùng tội nghiệp. Bị liệt, không chạy được nên bà phải hứng chịu mà không hề oán trách vì biết chồng không kiểm soát được hành vi của mình.
Vợ chồng ông có hai người con đã trưởng thành nhưng đời sống kinh tế gia đình vô cùng khó khăn. Nhiều năm nay, bà Ngọc chỉ biết chồng mình tên là Võ Xuân Hồng, có đi bộ đội và cứ nghĩ đấy là tên thật của ông. Sau ngày giải phóng gia đình ông ở trong ngôi nhà thuê rất chật chội; đến năm 2014, gia đình ông làm đơn và được thành phố cấp cho căn hộ chung cư, tầng trệt ở Nam cầu Cẩm Lệ. Đây là niềm vui lớn với ông bà, đến nỗi nghe tin được cấp nhà, bà Ngọc mừng quá và ngất đi phải vào bệnh viện. Thời gian gần đây, thấy chồng mình tâm trạng vui vẻ hơn, bà lại dò hỏi về nguồn gốc quê hương, ông nói cha là Vũ Đắc Vần, mẹ là Vũ Thị Nhuốm ở xã Thái Xuyên, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, còn thôn, xóm thì không nhớ.
Ngày 21/02/2017, người con trai của ông là Võ Xuân Huy, sinh năm 1986 (khai theo họ Võ của cha) về quê Thái Bình để mong tìm được sự thật. Đến địa phận xã Thái Xuyên, khi ngồi ăn bún, bà chủ quán hỏi thăm, không ngờ đó lại là người trong tộc họ. Bà đã đưa Huy về thôn Lục Bắc, xã Thái Xuyên, nơi bố mẹ ông Roanh đã mất từ năm 1990, gia đình chỉ còn lại người em gái tên là Vũ Thị Vê, sinh năm 1952. Bà Vê mở tủ lấy ra cuốn gia phả cho anh Huy xem và tất cả đều trùng khớp. Cô cháu anh ôm lấy nhau khóc nghẹn ngào.
         Lúc này, anh Huy mới biết chính xác họ tên đầy đủ của cha trước đây cũng như họ tên trong giấy báo tử là Vũ Đắc Roanh chứ không phải là Võ Xuân Hồng. Anh cũng bất ngờ khi nhìn lên bàn thờ thấy cha mình là liệt sĩ suốt gần 50 năm qua đang được gia đình hương khói. Bằng Tổ quốc ghi công cũng được treo trang trọng.
Được tin liệt sĩ Vũ Đắc Roanh “sống lại’’làm xôn xao, họ hàng, làng xóm làng quê yên bình. Mọi người kéo đến chúc mừng. Ngày hôm sau, hai cô cháu vào Đà Nẵng. Chỉ nhìn sơ qua cũng đủ thấy họ là anh em máu mủ ruột thịt vì hai gương mặt giống nhau như đúc. Cuộc hội ngộ diễn ra trong nước mắt. Ông Roanh nhận ra em mình, dù các kỷ niệm người em kể, ông không nhớ hết. Theo bà Vê thì nghe tin ông Roanh hy sinh tại chiến trường phía Nam, cha mẹ già yếu, điều kiện kinh tế khó khăn, địa chỉ chỉ ghi là hy sinh ở mặt trận phía Nam nên bà Vê không biết đâu mà tìm anh mình. Ở Đà Nẵng, gia đình chờ ông tẩm bổ có sức khỏe để có thể mau chóng ra lại thăm quê hương và gặp đồng đội cùng thời nhập ngũ, từ đó có thể lần ra manh mối về đơn vị của ông ngày trước.
        Qua bài viết này, gia đình ông Vũ Đắc Roanh mong muốn được gặp lại những đồng chí của ông ở các địa phương, đặc biệt ở chiến trường Quảng Ngãi để biết chính xác ông Roanh đã từng ở những đơn vị nào. Niềm mong muốn chảy bỏng của gia đình là mau chóng khôi phục và bổ sung giấy tờ để giúp ông Roanh được hưởng những ngày cuối đời. Hơn thế nữa, nếu gặp được đồng đội cùng đơn vị, chắc chắn trí nhớ ông sẽ mau hồi phục hơn rất nhiều và câu chuyện người lính trở về sau gần 50 năm làm liệt sĩ sẽ được nhiều người biết đến.

HỒNG LOAN

      Giây phút trọng đại của cuộc đời ông Vũ Đắc Roanh cuổi cùng cũng đã đến. Khi thấy sức khỏe của ông đã khá hơn trước, ngày 18/3/2017,  gia đình quyết định đưa ông về thăm quê hương. Đó chính là thôn Lục Bắc, xã Thái Xuyên, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, nơi ông sinh ra và lớn lên, cũng là nơi ông nhập ngũ và sau đó vào Nam chiến đấu và trở thành “ liệt sĩ’’ ở quê nhà.



      Cả xã Thái Xuyên đã biết câu chuyện ông còn sống, nay ông trở về, người thật việc thật, làng xóm xôn xao. Đảng ủy, HĐND, UBND, UBMTTQVN, cùng các ban, ngành đoàn thể xã Thái Xuyên và thôn Lục Bắc, hội đồng ngũ, ban liên lạc lớp 7D thời ông đi học, cùng toàn thể bà con gia  đình, thôn xóm đã long trọng tổ chức đón ông ngày trở về trong niềm vui đầy nước mắt tại ngôi nhà ông đã sống thời thơ ấu.
      Tại buổi đón, ông Vũ Văn Cường, Chủ tịch UBND xã đã có lời phát biểu: “Khi hay tin đồng chí Vũ Đắc Roanh còn sống, nhờ ốm một trận mà ông đã nhớ ra địa chỉ quê hương, thật là một tin đáng mừng. Lãnh đạo xã cầu chúc cho ông luôn luôn mạnh khỏe để sống lâu cùng gia con cháu những ngày tháng còn lại, để con cháu có dịp tri ân báo hiếu”.  


Cán bộ địa phương chúc mừng “ liệt sĩ”  Vũ Đắc Roanh ngày trở về. 


Tập thể lớp 7D của ông Vũ Đắc Roanh ngày trước ,đến hỏi thăm và chúc mừng ông tại buổi lễ đón ông ngày trở về. 

       Người rõ nhất về thời thanh niên của ông Roanh đó là ông Đỗ Văn Tăng, cựu chiến binh, hội trưởng hội đồng ngũ, hiện ở thôn Linh Thanh, xã Thái Thuần, huyện Thái Thụy. Hai ông cùng nhập ngũ cùng ngày 26/12/1967 và cùng mặt trận với nhau. Ông Tăng kể : “ Ngay trong đêm 26/12/1967, tất cả chúng tôi được biên chế về tiểu đoàn 511, thuộc trung đoàn 42, sư đoàn 350, đóng ở huyện Thái Ninh (nay là Thái Thụy) . Đơn vị hành quân qua hai thôn Hạ Liệt và Trung Liệt  của xã Thái Giang. Gần một tháng sau chuyển đơn vị về xã An Ninh và xã An Cầu, huyện Phụ Dực ,tỉnh Thái Bình để huấn luyện, rồi sau đó về huyện Yên Tử, tỉnh Quảng Ninh. 28 tết năm đó, tất cả được về quê đón xuân. Mùng 4 tết tức ngày 8/3/1968 đội hình hành quân vào Nam chiến đấu. Bốn tháng sau, tức ngày 10/6/1968, đơn vị vào đến Quảng Ngãi, bàn giao quân tại trạm “9 cô gái”, là trạm giao liên nổi tiếng ở Quảng Ngãi. Lúc ấy cô Nguyễn Thị Ngà là trạm trưởng. Tất cả biên chế về Trung đoàn 22, Sư đoàn 3 Sao Vàng. Trung đoàn 22 những năm đó đánh tập trung chủ yếu ở hai tỉnh là Quảng Ngãi và Bình Định.
      Cựu Chiến binh Vũ Khắc Vinh, cư trú cùng thôn với ông Roanh thì cho biết: Có gặp ông Roanh ở chiến dịch Ba Tơ, Quảng Ngãi và cùng ngủ một đêm ở khu rừng thuộc xã Ba Điền,  huyện Ba Tơ. Ông Vinh cho biết, ông Roanh khi đó đang học ở trường y tá QK5. Trường này đóng ở Đồi Chanh, Sông Tang- Sông Rin, Quảng Ngãi. Sau khi học xong ở trường quân y, ông Roanh được điều về Sư đoàn 3 Sao Vàng.
     Cựu Chiến binh Vũ Văn Thiện ở xã Thái Hưng, Đinh Văn Chinh ở xã Thái Dương thuộc hội đồng ngũ với ông Roanh đều khẳng định: Ông Roanh đã cùng vào chiến trường Quảng Ngãi, cùng biên chế về Trung đoàn 22 Sư đoàn 3 Sao Vàng (sau này phiên hiệu là Nông trường 3) nhưng không biết rõ là ông Vũ Đắc Roanh được biên chế về tiểu đoàn và đại đội nào. Có nhiều lần, đồng đội gặp ông Roanh trong rừng ở chiến dịch Ba Tơ, Quảng Ngãi đi lấy thực phẩm. Có khi gặp ông đang bị sốt rét tại đây, trên đầu rụng hết tóc. Nhưng do thời chiến, chỉ kịp hỏi bạn đang làm gì hoặc nhìn nhau rồi vác súng chạy tiếp tục chiến đấu chứ không kịp hỏi ở đơn vị nào. Ngày đó, thậm chí trong cùng một tiểu đoàn nhưng khác đại đội vẫn không biết bạn mình ở đâu. Chính vì thế mà cho đến nay các Bác CCB của Thái Bình vẫn chưa biết chính xác đại đội và tiểu đoàn mà ông Roanh biên chế nhằm xác minh giúp hồ sơ cho ông.
       Về phía Ban Chỉ huy quân sự huyện Thái Thụy, đã cung cấp cho gia đình danh sách quản lý hồ sơ đi B của đợt nhập ngũ ngày 26/12/1967. Trong phần đơn vị của đồng chí Vũ Đắc Roanh chỉ ghi vỏn vẹn một chữ là B2, còn phòng LĐTB &XH huyện cung cấp giấy báo tử, phần ghi đơn vị là KN nên rất khó tìm kiếm. Hiện nay gia đình ông Roanh đang làm đơn đề nghị Sở LĐTB và XH tỉnh Thái Bình xin sao lục hồ sơ, để có cơ sở đề nghị các cấp giúp gia đình ông.   
      Qua bài viết này, gia đình ông Roanh mong muốn được gặp lại các đồng chí cùng đơn vị, hay chỉ huy các đơn vị mà ông Roanh từng chiến đấu, công tác để giúp ông khôi phục lại các giấy tờ. Gia đình cũng mong các ban, ngành, đoàn thể và chính quyền địa phương của tỉnh Thái Bình và thành phố Đà Nẵng tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để gia đình ông được làm hồ sơ, giấy tờ khác để có chút quyền lợi những ngày cuối đời khi mà trí nhớ của ông chưa được phục hồi.

HỒNG LOAN

   Sau khi báo Quân khu 5 đăng tải bài viết “Người lính trở về sau gần 50 năm làm liệt sĩ”, tôi đã gặp được người chỉ huy cũ của ông Vũ Đắc Roanh. Qua lời kể của đồng chí đại đội trưởng năm xưa, thân phận của ông Roanh đã rõ ràng và gia đình ông rất cần sự quan tâm, giúp đỡ của các cấp, các ngành, các nhà hảo tâm để ông có thêm động lực cho những ngày cuối đời !
   Thật cảm động khi hai người lính già gặp lại nhau, họ đã ôm chặt lấy nhau và chỉ biết khóc. Chính giây phút ấy ông Roanh đã tỉnh táo, gọi tên người đại đội trưởng của mình năm xưa: Đoan- Đoan...! Tôi và những người trong gia đình ông đã vỡ òa trong dòng nước mắt hạnh phúc, khi chứng kiến hai người lính gặp nhau sau gần 50 năm xa cách.
Người đại đội trưởng năm xưa là bác Mai Minh Đoan, sinh năm 1945, quê ở Nga Sơn - Thanh Hóa, thường trú ở phường Hòa Thuận Tây, thành phố Đà Nẵng. Nhập ngũ ngày 10/04/1962, vào Nam chiến đấu năm 1965. Ông nguyên là đại đội trưởng c2/d40 Đặc công Sư đoàn 3 Sao Vàng (tháng 2/1968). Nguyên Phó Trung đoàn trưởng-TMT/Trung đoàn 280/QK5 (nay là Lữ CB280). Bác Đoan đã chuẩn bị tư tưởng cho mình trước khi diễn ra cuộc gặp là: bình tĩnh, tránh xúc động và mang theo một tấm ảnh của bác chụp cách đây gần 50 năm để xem ông Roanh có nhận ra người đại đội trưởng của mình năm xưa không!
Khi bước vào nhà, bác Đoan đã nhận ra ngay đồng chí Vũ Đắc Roanh - người liên lạc cho đại đội của bác gần 50 năm trước. Bác Đoan ngồi xuống bên cạnh và ôm vai ông Roanh, rút tấm ảnh ra và hỏi: Ông biết ai trong tấm ảnh này không ? ông Roanh trả lời ngập ngừng rồi nhớ  nhớ - quên quên. Bác Đoan lại chỉ lên mặt của mình và hỏi: Ai đây? Bỗng nhiên ông Roanh ôm chầm lấy bác  Đoan và nói: Đoan - Đoan... hai người ôm chặt lấy nhau khóc. Và từ đây những uẩn khúc về câu chuyện: Người lính trở về sau gần 50 năm làm liệt sĩ, đã được người đại đội trưởng năm xưa kể lại.
   Đầu  năm 1968, Đại đội 2, tiểu đoàn 40 Đặc công, Sư đoàn 3 Sao Vàng được cấp trên giao nhiệm vụ đánh sân bay Phù Cát. Ngày 04/8/1968, đại đội trưởng Mai Minh Đoan và Chính trị viên về Sư đoàn nhận nhiệm vụ. Sau khi nghe quán triệt và nhận nhiệm vụ xong, chúng tôi đến Ban Quân lực Sư đoàn xin bổ sung quân số cho đơn vị và được Ban Quân lực rút lại một đồng chí có danh sách bổ sung cho Tiểu đoàn 7 về đại đội 2 theo đề nghị của tôi. Người đó chính là đồng chí Vũ Đắc Roanh và đồng chí Roanh được Ban chỉ huy đại đội giao nhiệm vụ vừa thống kê vừa làm liên lạc cho Ban chỉ huy.
Ngày 07/8/1968, đơn vị hành quân từ Nam Bình Định ra Bắc Quảng Ngãi để tham gia chiến dịch X2. Sau khi chiến dịch kết thúc, đồng chí Roanh được cấp trên cho đi học lớp y tá (từ 10/1968 đến 01/1969). Khóa học kết thúc, trên đường về lại đơn vị bị máy bay địch nén bom, một số đồng chí hy sinh, đồng chí Vũ Đắc Roanh bị thương nặng và được đưa vào bệnh xá Sư đoàn điều trị. Mấy ngày sau tôi và đồng chí chính trị viên đại đội đến thăm, nhưng đồng chí Roanh vẫn đang trong tình trạng hôn mê; hơn nửa tháng sau, tôi và đồng chí đại đội phó tiếp tục đến bệnh xá của Sư đoàn để thăm đồng chí Roanh. Lần này chúng tôi không gặp được đồng chí Roanh, vì do sức ép của bom quá nặng, đồng chí Roanh bị loạn thần 60-70%, nên bệnh xá Sư đoàn đã chuyển đồng chí lên tuyến trên để điều trị và từ đó chúng tôi mất liên lạc với ñoàng chí Roanh.


Bác Mai Minh Đoan (nguyên Đại đội trưởng c2/d40 đặc công/Sư đoàn 3 Sao Vàng gặp lại đồng đội cũ (ông Vũ Đắc Roanh) sau 50 năm xa cách.

   Sau giải phóng không biết đồng đội của mình ai còn ai mất, mỗi người mỗi quê, nên việc tìm kiếm rất khó. Năm 2010, bác Đoan đăng ký tham gia chương trình “Chiếc nón kỳ diệu”, với mục đích qua chương trình làm thông điệp nhắn tìm đồng đội. Sau chương trình ấy bác Đoan đã tìm được một số đồng đội cũ của mình, còn ông Roanh thì vẫn biệt tăm.
   Nhờ Báo Quân khu 5, bác Đoan đã tìm được đồng đội năm xưa. Khi trao đổi với bác Đoan, tôi có thắc mắc hỏi bác một điều: Tại sao tên khai sinh của ông Roanh là Vũ Đắc Roanh, nhưng trong giấy báo tử lại ghi là Vũ Đức Roanh, thì bác Đoan cười to và nói: “Chính bác là người đã đặt tên lót có chữ Đức Roanh, bởi lúc sinh hoạt vui vẻ tôi trêu: Sao tên mày khó đọc thế, tên Roanh đã khó đọc rồi, vậy mà còn lót chữ Đắc nữa, làm sao đọc cho được, tao sửa thành chữ Đức, đọc là Đức Roanh cho dễ”. Và câu chuyện vui vô tình gọi tên lót mới cho dễ kêu như vậy, nên khi ông  Roanh mất liên lạc, Sư đoàn đã gửi giấy báo tử về địa phương ghi Vũ Đức Roanh là vậy.
Gặp lại đồng đội của mình sau gần 50 năm xa cách ở trạng thái gần như vô thức và có cả vô danh, bác Đoan mong muốn các cấp, các ngành của thành phố Đà Nẵng, ban liên lạc Sư đoàn 3 Sao Vàng và đồng đội giúp đỡ đồng chí Roanh được làm lại các giấy tờ để hưởng chế độ chính sách. Điều mong ước nhất của gia đình bây giờ là ông Roanh có được Chứng minh Nhân dân và hộ khẩu nơi thường trú, để sớm mua được thẻ Bảo hiểm y tế, vì mỗi lần ông đi bệnh viện rất tốn kém, mà gia đình thì quá nghèo.
   Qua bài viết này, gia đình ông Roanh xin được cám ơn Huyện ủy và UBND huyện Hòa Vang (thành phố Đà Nẵng) đã cử cán bộ đến thăm và trao số tiền hỗ trợ 5 triệu đồng; cô Phạm Thị Sáu, ở đường Ngô Chi Lan, phường Thanh Bình, thành phố Đà Nẵng, (trước đây là nữ công an biệt động B3 Ban an ninh tỉnh Quảng Đà) đã đến  thăm và gửi tiền, quà giúp gia đình ông Roanh. Xin cảm ơn phóng viên Thùy Trang (Văn phòng đại diện Truyền hình Quốc hội tại Đà Nẵng) đã đến thăm và tặng quà cho gia đình ông Roanh.
   Qua lời kể của đồng chí đại đội trưởng năm xưa, phần nào giúp chúng ta hiểu được vì sao ông Roanh đã đi lang thang và dừng chân tại thành phố Đà Nẵng từ năm 1972 đến nay. Nay thân phận của ông đã rõ ràng, gia đình ông Roanh rất cần sự quan tâm của các cấp, các ngành để ông có thêm động lực sống tiếp  những ngày cuối đời.

HỒNG LOAN