Trong bài viết mang tựa đề "M16 во Вьетнаме: почему американская винтовка не стреляла? - M16 ở Việt Nam: Tại sao khẩu súng trường của Mỹ không bắn được?" một tác giả người Nga đã đánh giá kinh nghiệm sử dụng M16 tại cuộc chiến đầu tiên của khẩu súng này – Chiến tranh Việt Nam.

Khẩu súng trường mới

Vào năm 1964, quân đội Mỹ bắt đầu thay thế khẩu M14 bằng các súng trường tấn công AR-15. Khẩu súng mới nhẹ hợn và dễ sử dụng hơn M14 khi vượt trội về các chỉ số hỏa lực.

Sản phẩm của Công ty Armalite đã được thử nghiệm thành công trong quân đội, và vào tháng 11/1963, quân đội và Không quân đã mua 104 nghìn khẩu súng trường mới dưới mã số M16. Ngay trong năm sau đó, các đơn vị của quân đội Mỹ đã được cử đến Việt Nam.

Những đơn vị đầu tiên tiếp nhận M16 là Sư đoàn Kỵ binh số 1, Sư đoàn Lính dù số 101 và Trung đoàn Lính dù 173.

Khẩu súng mới được đón nhận khá lạnh nhạt bởi thiết kế được ốp nhựa, nhưng điều đó cũng không ảnh hưởng tới việc thêm 419 nghìn khẩu được mua vào năm 1966. Lính Mỹ gọi đùa khẩu súng mới là "Mattel 16" (Mattel – nhà sản xuất đồ chơi, bao gồm cả búp bê Barbie) vì những chi tiết của nó được ốp nhựa

Trong giai đoạn này, bắt đầu xuất hiện nhiều lời bàn tán về những vấn đề của khẩu súng mới tại Việt Nam. M16 rất không ổn định và thất thường, thỉnh thoảng nó còn không thể bắn được. Ngày càng nhiều lời chỉ trích.

Vào tháng 10/1966, chỉ huy Tiểu đoàn số 1 Sư đoàn bộ binh số 2 đã ghi trong báo cáo của mình về việc sử dụng khẩu XM16E1 như sau: «lòng tin đối với khẩu súng này hoàn toàn không còn".

Tư lệnh các lực lượng viễn chinh Mỹ tại Việt Nam, tướng Wilm Westmorland đã yêu cầu cử một nhóm chuyên gia kỹ thuật để nghiên cứu kinh nghiệm sử dụng khẩu súng này trong điều kiện chiến đấu trong vòng 6 tuần.

Khi có mặt tại Việt Nam, chuyên gia của Công ty Colt, thành viên của nhóm đã ghi lại: "Tôi chưa bao giờ nhìn thấy một loại vũ khí nào lại được chăm chút tồi đến thế".

Theo lời của chuyên gia này, nhiều lính mới trước khi tới Việt Nam chưa bao giờ cầm thứ gì phức tạp hơn khẩu súng trường tự động, và họ không chăm chút cho khẩu súng của mình một cách cần thiết.

Một phần là do những lời đồn cho rằng M16 không cần phải lau chùi. Hơn nữa, lính bộ binh rất thiếu các phương tiện để vệ sinh vũ khí của mình. Người ta không kèm bộ đồ vệ sinh, và lính Mỹ phải sử dụng các phương tiện vệ sinh của súng M14.

Thêm một tình huống quan trọng tác động đến sự khởi đầu tồi tệ của M16 xảy ra một năm trước khi nó được bàn giao cho quân đội.

Quân đội Mỹ chuyển từ thuốc súng IMR 4475 sang sử dụng loại WC 846. Những viên đạn mới đạt được sơ tốc ban đầu lớn, giúp tăng tốc độ bắn của AR-15. Nhưng thuốc súng WC 846 khi bị đốt tạo ra rất nhiều muội.

Chính vì thế, M16 đã tích tụ dầu mỡ, bụi bẩn. Bộ phận kỹ thuật không thường xuyên thực hiện công tác bảo dưỡng, đẩy trách nhiệm cho người sử dụng.

Bên cạnh đó, khí thuốc nổ làm cho bụi tàn len lỏi vào khắp các chi tiết. Điều này, cùng với việc ít được vệ sinh, là một trong những nguyên nhân khiến M16 thường xuyên bị trục trặc.

Thêm một tình tiết nguy hại nữa đó là khí hậu ẩm thấp của khu vực Đông Nam Á. Các loại đạn nhanh chóng bị ẩm, còn các chi tiết của khẩu súng đều dính ăn mòn. Các cạnh của băng đạn thường bị biến dạng, gây khó khăn cho việc đẩy viên đạn lên.

Các chi tiết của khẩu súng có thể bị nứt, còn nòng súng và khoá nòng nhanh chóng bị gỉ. Thậm chí các loại đạn dành cho M16 cũng có vấn đề: vỏ đạn bằng đồng quá mềm, khiến cho chúng bị hư hỏng khi bị hóc.

Nói một cách ngắn gọn, tình hình đáng báo động. Trong một số đơn vị có tới 30% binh lính sở hữu vũ khí bị hỏng hóc, điều hết sức nguy hiểm trong điều kiện chiến tranh. Vì lý do này, nhiều lính Mỹ đã cố tìm cho mình một khẩu súng AK - ổn định và đơn giản.

Ai có lỗi, và cần phải làm gì?

Tính ổn định của M16 được chứng minh bằng những chia sẻ của một cựu binh Thuỷ quân lục chiến, ông Jim Vodeki:

"Các viên đạn bị xé toạc bên trong, và chỉ có thể lấy ra bằng que thông nòng. Hãy thử tưởng tượng tình huống khi một người lính đang cố gắng đưa khẩu súng của mình hoạt động trở lại sau 2-3 loạt đạn trong lúc chiến sự đang diễn ra ác liệt…

Nếu như có nhiều bụi bẩn ở bên trong khẩu súng, điều mà không thể tránh khỏi trong chiến tranh, thì nhiều khả năng nó sẽ không thể khai hoả".

Tình hình chỉ bắt đầu có những chuyển biến vào năm 1967, khi Bộ Quốc phòng Mỹ cùng với các chuyên gia của công ty Colt bắt tay vào công tác nâng cấp M16. Khẩu súng cải tiến có đệm trục khoá nòng được gia trọng, làm giảm bớt tốc độ bắn.

Báng súng bằng nhựa được làm từ vật liệu chịu lực tốt hơn, còn lòng của nòng súng và khoá nòng cuối cùng đã được mạ. Những chi tiết còn lại của khẩu súng được phủ một lớp nhôm phốt-phát hoặc thay thế bằng nhôm qua xử lý anot.

Song song với việc áp dụng thiết kế cải tiến, người ta cố gắng tạo văn hoá sử dụng súng cho binh lính. Từ đó, mỗi khẩu súng M16 được bàn giao cùng với bộ đồ vệ sinh và bản hướng dẫn sử dụng được thiết kế theo kiểu chuyện tranh cười.

Những lô hàng M16 cải tiến đầu tiên được bàn giao cho quân đội vào cuối năm 1967. Nhưng chỉ đến cuối năm 1970 thì M16A1 mới thay thế toàn bộ phiên bản đầu tiên (XM16E1). Khẩu súng mới tốt hơn, nhưng phải cần thêm vài năm nữa để xử lý toàn bộ "những bệnh vặt".

Chính với lý do này M16 được giữ lại trong quân đội và Lực lượng Thuỷ quân lục chiến Mỹ đến năm 1985.

Những mẫu XM16E1 đầu tiên được bàn giao cho quân đội vào năm 1964 là thiết kế chưa hoàn thiện.

Việc trang bị gấp vũ khí cho các đơn vị chiến đấu đang tham gia một cuộc chiến thực sự là quyết định vội vàng, kéo theo những thiệt hại. Ngoài khả năng dễ bị ăn mòn, các chi tiết của M16 rất nhạy cảm trước bụi bẩn.

Thêm vào đó là sự tự tin thái quá của nhà sản xuất và sự thiếu trách nhiệm của người sử dụng. Có thể nói rằng đây là việc hết sức bình thường đối với một thiết kế mới. Nhưng vấn đề liên quan tới vũ khí mà mạng sống của người sử dụng phụ thuộc vào sự ổn định của nó. Và tính ổn định phải giữ được trong mọi điều kiện.

Các nhà sản xuất vũ khí Mỹ phải cần 6 năm để giải quyết các khiếm khuyết của AR-15. Nhưng kẻ cả sau đó, M16A1 vẫn là khẩu súng cần phải được bảo dưỡng đúng lúc, tuy nhiên nó vẫn đứng vững trong quân đội Mỹ cho tới năm 1985.