Ngày 1-12-1958, cách đây tròn 50 năm, gần 4.000 tù nhân Nhà tù Phú Lợi (TX.TDM) bị chế độ Mỹ và chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm đầu độc. Vụ việc nhẫn tâm này đã làm hàng trăm người bị thương nặng và chết, khiến dư luận trong nước và trên thế giới vô cùng căm phẫn.

Sự kiện bắt đầu diễn ra vào những ngày cuối tháng 11-1958. Hồi đó như thường lệ, mỗi năm Mỹ - Diệm thường tổ chức các đợt đày tù nhân “loại A” ra Côn Đảo với ý đồ bí mật thủ tiêu tù nhân trong chuyến đi này. Những ngày cuối tháng 11 và đầu tháng 12, biển động mạnh, tàu không ra được vùng biển Vũng Tàu - Côn Đảo, nên chúng lỡ chuyến đi. Không từ bỏ dã tâm, ngày 30-11, Mỹ - Diệm đã bỏ thuốc độc vào khẩu phần ăn của tù nhân khiến nhiều người bị đau bụng, nôn mửa, co quắp... Đến ngày 1-12, hàng trăm người bị đầu độc, nhiều người chết, số người bị bệnh nặng bị địch khiêng ra khỏi trại tù và không có ngày trở lại.

Với tinh thần kiên cường bất khuất, Đảng ủy trại giam quyết định đấu tranh công khai trực tiếp, các tù nhân đã tung nóc nhà giam, phát loa phóng thanh kêu cứu trong ngày bi thảm 1-12. Vụ việc đã lan truyền rộng khắp, nhiều nơi nổi dậy đấu tranh tố cáo tội ác của Mỹ - Diệm. Chỉ sau 1 tháng vụ đầu độc, liên tiếp nhiều bức thư điện của Liên hiệp Công đoàn thế giới, Hội Liên hiệp học sinh thế giới, Hội Luật gia thế giới... được gửi về nước. Biến đau thương thành hành động, khắp nơi trong nước dấy lên phong trào hướng về Phú Lợi, từ tiếng gọi căm thù, tiếng gọi đau thương... “Tuần lễ thi đua” vì Phú Lợi và miền Nam ruột thịt của Ủy ban đấu tranh Trung ương chống vụ đầu độc ra đời, làm bừng lên phong trào thi đua trên công xưởng, nông trường, hợp tác xã, thao trường, thông tin đại chúng...

Theo ông Bùi Văn Sửu, cựu tù nhân Nhà tù Phú Lợi, việc đày tù nhân ra Côn Đảo là để Mỹ - ngụy ra sức thực hiện chiêu bài “Tố cộng diệt cộng”. Diệt thể xác không thành, chúng quay sang diệt về tinh thần và tư tưởng, làm cho người cách mạng mất đi ý chí chiến đấu hoặc phải đầu hàng khuất phục. Nhưng chúng đã sai lầm, người cách mạng chẳng những không mất đi khí tiết anh hùng, truyền thống yêu nước mà còn vững vàng vươn lên trong mọi hoàn cảnh để đấu tranh giành thắng lợi cuối cùng. Nhà tù Phú Lợi buộc phải giải tán năm 1964 là vì thế.

Ông Đào Văn Tiên, Phó ban liên lạc tù chính trị và tù binh tỉnh - cựu tù Phú Lợi, xúc động cho biết, tuy vụ đầu độc đã xảy ra 50 năm nhưng ảnh hưởng của nó thì còn vang mãi. Anh em cựu tù mỗi lần gặp nhau lại hân hoan tay bắt mặt mừng cùng nhau ôn lại kỷ niệm xưa: những năm tháng chiến đấu gian khổ, vượt lên thử thách của chế độ lao tù khắc nghiệt, đọa đày, tàn bạo nhất của Mỹ - ngụy, nhưng anh chị em vẫn giữ lòng kiên trung bất khuất để chiến thắng trở về với Đảng, với nhân dân.

Để ghi khắc dấu ấn lịch sử và giáo dục thế hệ trẻ, di tích Nhà tù Phú Lợi vẫn lưu giữ nhiều hiện vật quý minh chứng cho sự khắc nghiệt, bạo tàn của chế độ nhà tù, đồng thời còn in đậm dấu ấn đấu tranh anh dũng, bất khuất của tù nhân - những chiến sĩ cách mạng kiên trung.

“Sức nặng” của sự kiện ngày 1-12 những năm qua luôn thôi thúc thế hệ trẻ về với khu di tích Nhà tù Phú Lợi. Hàng năm, nhiều đoàn viên thanh niên trong khắp mọi miền của Tổ quốc lại đến thăm, tìm hiểu và lắng nghe lời kể của các cựu tù, giúp cho mỗi người có được cái nhìn thấu đáo, rèn luyện phẩm chất bản thân trong sáng để phụng sự đất nước. Chị Nguyễn Trường Nhật Phượng- Bí thư Chi đoàn Văn phòng Đoàn đại biểu Quốc hội - HĐND tỉnh chia sẻ: “Về với di tích Nhà tù Phú Lợi hôm nay, tôi nhận ra một điều thật giản dị nhưng đầy ý nghĩa: thanh niên không thể sống mãi với quá khứ, nhưng không được phép quên và không thể quên lịch sử. Có hiểu hết lịch sử mới thấy được rằng, thanh niên đang có một cuộc sống thật hạnh phúc - hạnh phúc của những người được sống trong hòa bình, độc lập, tự do. Lịch sử đã sang trang, nhưng mãi mãi thế hệ hôm nay và mai sau sẽ luôn nhắc đến “Phú Lợi căm thù” như một tượng đài cách mạng; tinh thần bất khuất, ý chí kiên cường và lý tưởng cao đẹp của các cô chú sẽ là tấm gương để tuổi trẻ học tập và noi theo”.