Ở tả ngạn sông Cầu, trong một ngôi chùa cổ trên dãy núi Phượng Hoàng còn một kho mộc bản kinh Phật khác, độc đáo không kém kho mộc bản tứ khố kinh Phật đồ sộ ở chùa Vĩnh Nghiêm (Đức La, Trí Yên, Yên Dũng, Bắc Giang) vừa được gửi tới UNESCO công nhận di sản tư liệu của thế giới.
Kho mộc bản đang nằm trong hậu viện của ngôi chùa Bổ Đà trên dãy núi Phượng Hoàng, thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên. Chùa Bổ Đà có tên chữ là Tứ Ân Tự, tên thường gọi là chùa Quan Âm Núi Bổ, dân trong vùng vẫn gọi tắt là chùa Bổ.
Chùa Bổ Đà được xây dựng từ thế kỷ 11 (nhà Lý) khi Phật giáo ở nước ta đang trong giai đoạn thịnh trị. Những cuộc chiến tranh liên miên suốt bảy thế kỷ đã tàn phá nặng nề ngôi chùa. Phải đến thời vua Lê Dụ Tông (1705-1729) niên hiệu Bảo Thái, chùa Bổ Đà mới được dựng lại và có hình hài như ngày nay.
Những vị tổ sư của chùa đã có ý tưởng khắc kinh Phật lên trên gỗ để vừa lưu truyền cho đời sau, vừa dùng làm phương tiện truyền dạy Phật pháp cho các môn đồ. Theo hòa thượng Tự Tục Vinh - trụ trì chùa Bổ Đà hiện nay, kho mộc bản kinh Phật ở đây được khắc từ năm 1740 đời vua Lê Cảnh Hưng (số năm được khắc trên ván kinh), còn bản sách kinh cuối cùng được khắc năm nào thì chưa rõ. Trải qua gần ba thế kỷ, kho mộc bản kinh Phật này vẫn còn khá nguyên vẹn cả về số lượng và hình hài.
Tất cả ván kinh ở đây đều được khắc, chạm trên chất liệu gỗ thị. "Xưa, vùng này núi non trùng điệp, cây thị mọc rất nhiều. Gỗ thị nhẹ nhưng dai, dẻo, rất bền, ít khi bị mục nát. Chính vì vậy các tổ sư đã dùng gỗ thị để khắc ván kinh" - sư Tự Tục Vinh cho biết.
Hơn 2.000 ván kinh còn lại đến nay được xếp trên 10 giá gỗ (mỗi giá xếp gần 200 ván kinh, chia làm ba hàng), một số ván kinh lớn được xếp bên ngoài để khách tham quan dễ xem. Hầu hết ván kinh trong kho mộc bản chùa Bổ Đà có kích thước 45x22x2,5cm (dài, rộng, dày) hoặc 60x25x2,5cm. Nhưng cũng có cả những ván kinh khổ rất lớn 150x30x2,5cm hoặc 110x40x2,5cm. Các ván kinh được khắc bằng cả chữ Hán, chữ Nôm và chữ Phạn.
Trải qua gần ba thế kỷ, những hoa văn, chữ nổi trên ván kinh bằng gỗ thị vẫn còn rất sắc nét, không hề bị mối mọt. Không chỉ có văn tự, những nghệ nhân rất tài hoa khi xưa đã chạm, khắc lên những ván gỗ nhiều hình ảnh tinh xảo. Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy hình ảnh Đức Phật tổ Như Lai, Phật Thích Ca tọa trên đài sen, Quán Thế Âm Bồ Tát, các vị la hán... trên nhiều ván kinh.
Số lượng ván kinh ở chùa Bổ Đà không lớn bằng chùa Vĩnh Nghiêm (hơn 2.000 so với hơn 3.050). Ra đời cùng thời kỳ, chúng tôi cứ ngỡ nội dung kho mộc bản kinh Phật ở hai chùa sẽ giống nhau. Nhưng hòa thượng Tự Tục Vinh cho biết: "Nếu như bộ kinh ở chùa Vĩnh Nghiêm thuộc trường phái Đại thừa và một số bản mang tư tưởng của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, thì bộ kinh khắc ở chùa Bổ Đà chủ yếu nói về Quán Thế Âm Bồ Tát và các giới. Trong đó nội dung chính của những bản khắc ở đây là ba bộ kinh: Lăng Nghiêm Chính Mạch, Yết Ma Hội Bản, Nam Hải Ký Quy".
Ông Nguyễn Văn Phong cho biết trong tổng thể chương trình bảo tồn, bảo tàng các di sản chung của tỉnh Bắc Giang hiện nay đã tính đến kho mộc bản ở chùa Bổ Đà. Nhưng do việc quản lý được phân theo nhiều cấp và kinh phí hạn hẹp nên việc bảo quản kho mộc bản chùa Bổ Đà bị hạn chế.Cần nói thêm kho mộc bản này vẫn chưa một lần được kiểm kê, đánh giá, nghiên cứu chi tiết về nội dung nên chưa có hướng bảo quản cụ thể. Những di sản, báu vật quý giá mà các bậc tiền nhân để lại cho chúng ta may mắn vẫn còn đến ngày nay, nhưng còn ngày mai và mai sau nữa?