Đại Chúng

TT&HĐ IV - 33/g

Cũng không ai phủ nhận được rằng – dù ai đó có ý định “gây nhiễu” bằng những sự thác loạn chữ nghĩa và trí tuệ – ghi chép về thư tịch xưa nhất về Trống đồng – đoạn ghi chép của Hậu Hán thư Mã Viện truyện – đã bộc lộ rõ ràng một sự thực: Trống đồng Lạc Việt ở đất Giao Chỉ.

Nguyễn duy Hinh

 

(Tiếp theo)

Kiểu 3: Phần lớn các tấm loại hình vuông đều trang trí theo kiểu này, với đặc điểm nổi bật là các vành hoa văn hình học và hiện thực xem kẽ nhau bao kín quanh hoa văn chữ X ở giữa. Các băng hoa văn hình học, ngoài hoa văn chấm dải và vòng tròn tiếp tuyến, còn gặp hoa văn xương cá, văn hoa thị, nổi đậm là bảng hồi văn gấp khúc chữ nhật ở giữa và nhọn góc, ở các góc có hoa văn động vật với đề tài duy nhất thể hiện các cặp cá sấu cách điệu. Ở những chiếc có 2 vành hoa văn cá sấu thì vành ngoài lớn hơn thường khắc họa tới 8 cặp, còn vành đơn hay vành trong bao giờ cũng có 4 cặp (xem hình 6a).

Thành Cổ Loa, huyện Đông Anh (Hà Nội) là một trong những quần thể di tích có sức hấp dẫn đặc biệt với du khách muốn tìm hiểu về văn hóa, lịch sử.

Suy nghĩ trên tinh thần đó, cũng như quan sát trên những di tích, di vật còn lưu lại được của nền văn hóa Đông Sơn, chúng ta có cảm nhận là con người Việt cổ thời kỳ Hùng Vương đã có được nhận thức tinh tế về thẩm mĩ, và nếu như thế thì không ai lại đeo vào người hoặc buộc gắn vào quần áo những tấm đồng đó (có tấm dài “thậm thượt” đến hơn 80 cm) để làm đẹp cả. Cũng không phải dùng chúng làm tấm che ngực; bởi vì với độ cứng của đồng thau thì các cạnh do chỉ mỏng có 0,1 cm sẽ trở thành những lưỡi dao sắc và các góc trở thành những đầu nhọn sắc dễ gây thương tích, vướng víu trong vận động chiến đấu cho những người đeo chúng, hơn nữa với những bề rộng chỉ khoảng trên dưới 14 cm thì tác dụng che chắc là hạn chế và muốn khắc phục hạn chế đó, phải đeo lên mình một lúc nhiều tấm; nghĩa là làm cho cơ thể phải mang một khối lượng không nhỏ. Trong khi đó, việc dùng những tấm chắn bằng gỗ, bằng tre nứa đan, ghép lại có thể tỏ ra hữu hiệu và tiện lợi hơn trước các loại vũ khí còn thô sơ thời ấy.

                         Phục dựng thiết kỵ thời nhà Trần, dựa vào hiện vật mũ sắt và khiên

Tượng võ sĩ nhà Trần mang sư tử mão

Cây đèn đồng hình người quý - bản vẽ Sau 24 năm thai nghén, bằng lối viết bút ký, O.Janse đã kể lại câu chuyện này trong một tập sách lừng danh “Bí mật cây đèn hình người”. Cuốn sách đầy chất nghệ thuật này đã đưa tên tuổi ông có mặt trong hầu hết các văn liệu khảo cổ học về văn hóa Đông Sơn.

Sự thể hiện hoa văn chữ X ở trung tâm như là một sự bắt buộc đối với tất cả các tấm đồng hình vuông nói trên (thậm chí có những tấm chỉ thể hiện nó mà không cần thể hiện các hoa văn khác) đã nói lên tầm hết sức quan trọng của nó trong suy nghĩ của người Việt cổ thời Hùng Vương. Vậy thì hoa văn chữ X mang ý nghĩa trọng đại gì, hay là biểu trưng về điều thiêng liêng gì?

Chữ Việt Cổ (khoa đẩu tự)

Chữ Việt cổ trên thân trống đồng Lũng Cú


Chữ cổ trên bãi đá cổ Sapa

Một số văn bản có chữ Việt cổ tìm được tại Sơn La.

                         

                         

  

 

Quan niệm lưỡng phân lưỡng hợp đã in đậm vào tâm trí người Việt cổ và bộc lộ ra rõ rệt trong trang trí hoa văn. Một trong những bộc lộ ấy là sắp xếp và trình bày hoa văn theo lối đối xứng nghịch đảo. Gọi đối xứng nghịch đảo là không hợp lý, cho nên chúng ta gọi lại là “đối ứng tương phản”. Đối ứng tương phản là trường hợp phổ biến của Tự Nhiên và sự đối xứng (lệ thuộc rất nhiều vào sự qui ước!) chỉ là trường hợp riêng của đối ứng tương phản. Vậy, hai hình và chính là 2 tương phản đối ứng của nhau. Nếu hình tượng trưng cho quả trứng, có ý nghĩa như đóng kín, sự sống chưa thành hình, sau này có thể còn thêm nghĩa là mái, cái, thì hình cũng tượng trưng cho quả trứng nhưng có nghĩa ngược lại là mở ra, nở ra, sự sống đã thành hình (gà con, vịt con…), sau này có thêm nghĩa là trống, đực. Thêm nữa, vì chỉ chú ý đến sinh nở thôi nên   là quả trứng, nghĩa là không có gì, còn là quả trứng đã nở ra (ra gà con chẳng hạn) nên có nghĩa là đã có, hay đó chính là cặp mang khái niệm tương phản Có - Không có, hoặc Đóng - Mở.

                        Huỳnh Đông (Cao Lỗ) và Mai Phương (Mỵ Châu) trong Nỏ thần - Ảnh: H.T.T

Tòa thành xây dựng kiểu vòng ốc ở ngoại thành Hà Nội là một di sản văn hóa quý báu với những dấu tích cổ còn sót lại cho đến nay.

Câu chuyện cổ tích về Mỵ Châu Trọng Thủy vẫn được lưu truyền mãi cho đến ngày nay. Sau khi công chúa bị vua An Dương Vương chém, Trọng Thủy đuổi theo đến nơi, thấy Mỵ Châu đã chết, thương khóc ôm xác đem về chôn ở Loa Thành, hóa làm đá ngọc. Trọng Thủy nhớ tiếc Mỵ Châu, trở lại nơi vợ tắm gội trang điểm thương nhớ không nguôi, cuối cùng nhảy xuống giếng chết. Hiện nay giếng Trọng Thủy - Mỵ Châu nằm ngay cửa đền An Dương Vương, xã Cổ Loa, huyện Đông Anh (Hà Nội).

 c.

Năm 1962, thành Cổ Loa được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Quả trứng đã nở () là hữu đối với quả trứng chưa nở () và là vô đối với gà con mới được sinh thành, do đó nó cũng vừa là hữu vừa là vô, và là “bà đỡ” cho sự sống ra đời nên nó cũng có tính thiêng liêng đầy quyền uy. Nó giống Trời nhưng là con của Đất nên không thể bằng Trời mà chỉ có thể, giỏi lắm, là con của Trời - Đất, hay còn gọi là con Trời - Thiên tử.

Hình , nếu được nhìn ở góc độ khác, hoặc xoay nó một góc 90^o, chính là hình chữ x , tiền thân của hoa văn chữ X thể hiện ở trung tâm các tấm đồng hình vuông. Nếu quả đúng thực như vậy thì hoa văn chữ X là sự biểu trưng của sức mạnh, uy quyền. Người nào được trao tấm “ấn” hình vuông sẽ trở thành người có quyền lực. Nếu tấm “ấn” hình vuông là biểu hiện một cương vực lãnh thổ nhất định thì người có nó chính là quan đầu lĩnh của khu vực đó. Nếu mặt của tấm hình vuông được coi là nước Văn Lang thì hoa văn chữ X được coi như Hùng Vương, có quyền uy tối thượng sau Trời - Đất, là cha của muôn dân nhưng là con của Trời (Thiên tử). Nếu mặt của tấm vuông được coi là Đất thì hoa văn chữ X chính là Mặt Trời (đời sau gọi là Ngọc Hoàng Thượng Đế), đấng thiêng liêng có quyền uy vô địch, và khi Trời, Đất hợp nhau thì sẽ tạo ra sự xoay vần của thiên nhiên theo chu kỳ hàng năm, mà một năm gồm 4 mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông và 8 tiết khí gọi là “tứ thời bát tiết” hay mượn cách gọi của người Trung Hoa là “Tứ tượng, Bát quái” (xem hình 6b).

Tâm thức dân gian vùng Cổ Loa ghi nhớ vua Thục là “người thượng du” hay rõ hơn là “người Cao Bằng”, “chỉ chuyên săn bắn”, “thạo nghề cung nỏ”.Không chỉ trong lễ tế An Dương Vương hàng năm mà trong tết nhất người Cổ Loa không thiếu được món bánh chưng Tày.

Yêu cầu của cuộc sống sẽ tự nhiên đưa con người nguyên thủy đến với sự đếm và tính toán. Sự đếm và tính toán dựa trên các ngón tay đã làm xuất hiện “bản cửu chương” Hà Đồ. Sau khi việc tính toán theo chỉ dẫn của “bản cửu chương” đã trở thành “quá dễ”, không cần thuộc cũng nhẩm ra kết quả một cách nhanh chóng như một bản năng thì công dụng tính toán của Hà Đồ cũng mất đi. Nó chỉ còn như một kỷ niệm. Tuy nhiên do tính hợp lý tự nhiên trong cách sắp xếp của nó mà theo nguyên lý tương tự, nó cũng phản ánh được phần nào nét cơ bản của thiên nhiên và sự vận hành của thiên nhiên. Một nhà thông thái nào đó đã có sáng kiến dùng Hà Đồ để mô tả, lý giải tính lưỡng phân lưỡng hợp, đối ứng tương phản của thiên nhiên. Rồi sau đó, một nhà thông thái khác thấy như thế là chưa đủ, bèn nảy ra sáng kiến xoay đi một chút theo cách đặc biệt, sắp xếp lại “hàng ngũ” một chút và làm Hà Đồ “biến tướng” thành Lạc Thư, trên cơ sở Lạc Thư mà tiếp tục mô tả, lý giải các hiện tượng thiên văn, địa lý cũng như sự chuyển vận của thiên nhiên trong khoảng Trời - Đất.

Quipu của đế chế Inca, Nam Mỹ.

Hà đồ

                                              Lạc thư 

Chiếc bàn tính truyền thống của người Trung Hoa, là sự tổng hợp các nút dây và những con số trong Hà Đồ và Lạc Thư.

Nhiều khả năng pho sách đá Lạc Thư (gồm hai “trang” Hà Đồ - Lạc Thư) xuất hiện đâu đó trong thời Phùng Nguyên, thời đại mà kỹ thuật chế tác đá đã đạt đến tinh xảo, đủ khả năng tạo nên một báu vật có một không hai của tổ tiên dân tộc Việt. Đến lúc đó chắc rằng chức năng “dạy” tính toán của Hà Đồ đã bị quên lãng từ lâu mà chỉ còn chức năng, cùng với Lạc Thư, “luận về chuyện Trời - Đất”. Nếu thế thì thời điểm ra đời của Hà Đồ còn sớm hơn rất nhiều, có thể là trước cả thời điểm ra đời của dây thắt nút một khoảng thời gian dài. Lúc đầu, có thể chỉ khi cần tính toán, người ta mới lấy những hòn sỏi viên đá ra sắp xếp Hà Đồ. Sau người ta dùng dây thắt nút để sắp xếp, sau nữa thì dùng những chuỗi hạt đá. Khi không còn chức năng tính toán số lượng nữa và Lạc Thư đã xuất hiện, người ta đã cố định hình dáng chúng lên mặt đất sét nung với những dấu tròn biểu thị hạt đá.

Nếu trên trống đồng Đông Sơn, chúng ta không thấy xuất hiện hình hoa văn chữ X ở trung tâm trống đồng thì đơn giản chỉ có thể là chúng đã ra đời trước thời điểm ra đời của trống đồng và đến thời trống đồng Đông Sơn thì những hình hoa văn chữ X ấy chỉ còn đóng vai trò đơn thuần là… hoa văn, và ý nghĩa của chúng chỉ còn “phục vụ” trong phạm vi bùa chú, trừ tà, chiếu yêu mà thôi. Hoặc cũng có thể là chúng ta đã đoán sai một chi tiết. Có thể chính hình  mới mang ý nghĩa là: cái, mái, đàn bà… chứ không phải hình , và các tấm hình vuông đó ra đời vào thời kỳ mà xã hội vẫn còn tồn tại phổ biến chế độ Mẫu quyền. Sau này, đến thời trống đồng, chế độ Phụ quyền mới phổ biến nổi trội hẳn.

Nếu các cánh sao chỉ là tượng trưng cho những tia sáng rực rỡ của mặt trời (hay là của ngôi sao đêm nào đó) thì tại sao lại cần phải thể hiện ra nhất thiết có 14 cánh? Trên đồ gốm của cư dân tiền Đông Sơn, người ta đã thấy cách sắp xếp họa tiết hoa văn lặp lại, chạy kín khắp một vòng tròn quanh vật thể, chiếm đúng 6 khoảng bằng nhau. Điều đó cho thấy, ngay từ buổi đó người Việt cổ có thể đã phát hiện được bán kính một đường tròn bằng dây cung của 1/6 đường tròn. Vậy tại sao trên trống đồng Ngọc Lũ, họ không chọn thể hiện ngôi sao 12 cánh cho dễ dàng hơn? (Chia đường tròn thành 14 khoảng bằng nhau với thước kẻ và compa là một điều khó khăn, mà chia được chính xác là điều bất khả!).
 

vào lúc 08:34

Gửi email bài đăng nàyBlogThis!Chia sẻ lên TwitterChia sẻ lên FacebookChia sẻ lên Pinterest

Nhãn: Thế giới huyền linh