Tiếng trống chùa trong kinh môn đạo phật

Tiếng trống được đưa vào nơi tĩnh lặng, nơi tu hành thì được gọi là trống bát nhã. Ai ai cũng ít nhất một lần trong đời nghe tiếng trống.

Khi còn nhỏ ta được nghe tiếng trống trường, tiếng trống khai trường. Ngày hai buổi cắp sách tới trường đều nghe tiếng trống, tiếng trống báo giờ vào lớp, trống báo ra chơi và tiếng trống báo giờ tan trường.

Kìa trống đang gọi.

Tùng! Tùng! Tùng! Tùng!

Vào năm học mới

Giọng vang tưng bừng

Tuổi thơ, ai cũng thích chạy theo tiếng trống múa lân rộn ràng hối thúc, vang dội xa xa ở đầu xóm .

Rồi khi ta lớn, chẳng cần ai dạy ai, mọi người đều biết phân biệt tiềng trống đưa ma với tiếng trống cúng đình dịp lễ kỳ yên. Trống cúng đình, một chuỗi âm thanh lớn nhỏ đủ cỡ, tấu nhạc thanh bình, khúc vui mở hội. Những tiếng tùng-tùng-tùng chậm rãi khoan thai theo từng nhịp bước đầy kính cẩn, là tiếng trống cung nghinh rước sắc trên chiếc long đình mang hồn thiêng sông núi, ẩn chứa cái vía anh linh của vị Thần thành hoàng bổn cảnh.

Ai đã từng học Quốc văn giáo khoa thư, hẳn còn nhớ cái không khí buồn thảm của tiếng trống tiễn người lính thú ra trận:

“Tùng tùng trống đánh ngũ liên

Quan sai xuống thuyền nước mắt như mưa”.

Thời trước, phương tiện sinh hoạt còn thô sơ, tiếng trống ngũ liên năm hồi dồn dập báo động vỡ đê , khi có giặc đến , có cướp , hoặc hỏa hoạn v.v…

Thời gian gần đây khắp nước ta hầu như tỉnh thành nào cũng có tổ chức lễ hội. Mà lễ hội thì không thể thiếu tiếng trống làm tăng phần rộn ràng. Nơi đâu có lễ hội , nơi đó vang tiếng trống: trống đại, tống tiểu, trống cơm … Còn trong các cuộc thi đua ghe, đua thuyền, trọi trâu...thiếu tiếng trống sẽ mất đi nhiều phần động lực thôi thúc tiến lên phía trước. 

Những lễ hội không thể thiếu đi tiếng trống

Và cũng có trống trong biểu diễn nghệ thuật, đại cổ , trung cổ tạo thành nhạc trống.

Ngoài đời tiếng trống “nói” lên như vậy.

Từ xưa, tiếng trống cũng được đưa vào chốn tu hành, tĩnh lặng, dân gian gọi là trống chùa; nơi cửa thiền tôn danh trống Bát – nhã .

Chốn tu hành, nơi cửa thiền tôn danh trống Bát - Nhã

Trống Bát-nhã chuyển tải cái hồn của đạo Giải thoát, tất nhiên nó không thôi thúc sôi động, không buồn bã âm u. Âm thanh trống Bát-nhã như lời kinh Bát – nhã Ba-la-mật-đa Tâm kinh của Thiền tông: cô động mà uyên áo, thâm sâu, đánh thức tâm chúng sanh hướng về cứu cánh giải thoát. Trống Bát-nhã đầy uy vũ phải được đánh lên trước hết mỗi khi trong chùa có sinh hoạt Phật sự , như khai mạc những cuộc lễ trọng đại, cúng Phật , cung nghinh các vị chức sắc Giáo Hội Phật giáo khai giảng khóa học Phật pháp …và  sau đó là khi bế mạc cuộc lễ .

Sau ba hồi trống lệnh, các chùa xưa còn sử dụng nhạc lễ, có đủ ngũ âm thuộc ngũ hành kim-mộc-thủy-hỏa-thổ. Chủ đạo của dàn nhạc khí này gồm cặp trống Văn Hòa điệu còn có đàn nhị, kèn, sáo, sênh, khánh, chuông , mỏ, gọi chung là pháp khí. Âm thanh pháp khí tuy nhỏ hơn tiếng trống Bát-nhã, nhưng được các bậc tổ sư dùng làm tín hiệu , hiệu lệnh để chúng sinh gồm đủ mọi hàm linh còn luân hồi  trong ba cõi sáu đường, nghe biết lắng tâm thanh tịnh, dừng nghĩ việc riêng tư, quy ngưỡng Phật pháp. Các pháp khí này thông thường đã được cá bậc chân tu tụng kinh niệm chú gia trì cho tăng phần uy lực khi dùng . Uy lực có thể “thượng thông thiên đỉnh, hạ triệt địa phủ ” như bài kệ Đại hồng chung đã nói. Theo truyền thuyết, âm thanh của ngài Đại-mục-kiến-liên có thể chấn động đến địa ngục, đáng cho chúng sanh phải suy ngẫm .

Dùng pháp khí không đúng cách khiến hiệu lệnh lệch lạc, các bậc chư thiên, long thần hộ pháp không hoan, tứ chúng sinh dạ nghi ngờ, loài người giảm mất lòng tin, e dễ sanh điều bất lợi.

Đưa nhạc trống “lên hàng đầu”, rồi tuyên bố chào quốc kỳ, quốc ca …đó là nghi thức mở hội, thuộc phạm trù sinh hoạt quần chúng ngoài đời. Vào lúc quần chúng đã bị say mê điên đảo bởi âm thanh kia, bấy giờ ba hồi trống Bát-nhã mới được cất lên một cách lạc lõng, như vậy là chuyện trái ngược. Trống đời – loại âm nhạc thế gian – đánh vang dội nhà chùa trong giờ khắc cử hành chánh lễ là khuấy động tâm trần tục của hàng Phật tử chúng ta. Người đời sẽ chìm sâu hơn vào vòng mê dắm, đồng thời người tu cũng khời tâm xao xuyến, mất thanh tịn . Đối với kẻ tu hành đó là phạm thanh quy, trái với luật thiền môn. Giới Sa-di có mười điều cấm , trong đó có nghe nhạc đời, xem hát, ca múa, chơi đàn, thổi kèn, thổi sáo, dự yến tiệc tới chỗ đông vui …

Đem trống đời vào chùa, chấp nhận dùng nhạc trống đời làm lễ vật cúng dường Tam bảo, có phải là hành động đổi mới? là chấn hưng Phật giáo? hay đấy là cách làm tùy tiện, vô tâm và cẩu thả? Tội hay Phước? Và nếu hàng Phật tử chúng ta đồng tình ủng hộ thì đây rõ ràng đây là dấu hiệu của sự giải đãi, phóng dật, buông lung nơi cửa thiền . Việc này xúc phạm và làm tổn thương hoài bảo của chư cổ đức, những người xưa làm nên tiếng trống Bát-nhã. Xét về mặt tâm linh, buổi lễ có đệm nhạc trống đời đã vô hiệu hóa pháp giải thoát của nhà Phật .

Thử hỏi đưa âm thanh trống đời vào chùa sẽ tạo “hiệu ứng” gì? Trước mắt nó át mất hồn trống Bát-nhã. Nói cách khác hồn Bát-nhã bị chìm lặn, buông lung. Tâm giải thoát và tâm quy ngưỡng Phật pháp bị đoạn khúc. Thế gian không còn nhất tâm nhiếp thủ Pháp nhũ, dòng sữa Giải Thoát của giáo lý Đức Phật sẽ không còn nguyên vẹn nữa.

Nơi uy nghi cửa phật không thể tùy tiện sử dụng trống đời thường

Người ta có thể dùng tiết mục nhạc trống đại cổ này để khai mạc chương trình văn nghệ phục vụ quần chúng trong ngày lễ Phật nếu cần .

Thiết tưởng đánh trống trong Lễ và Hội là việc đáng làm nhưng làm một cách cẩn trọng, vì đó là cách biểu dương ý tưởng, thể hiện điều muốn nói thay lời truyền đạt . Nhưng chúng ta cần xác định rạch ròi: nhạc trống đại cổ chỉ để giúp vui, tăng phần sinh động khi có Hội. Còn nghi thức đánh trống Bát-nhã là nghi thức Chánh của Lễ, chủ yếu cử hành trước lễ chào quốc kỳ , hát quốc ca, chào đạo kỳ, hát đạo ca, luôn là nghi thức tôn quý của nhà Phật . Nghi thức này đã thành danh và luật lệ , vốn bất di bất dịch.

Đổi mới để theo kịp trào lưu tiến hóa của xã hội là tốt, nhưng đâu phải mọi phép tắc đều có thể tùy tiện thay đổi.