Không phải ngẫu nhiên muối đi vào đời sống văn hoá của người dân xứ Huế như một nét đẹp dung dị mà không kém phần thanh cao, thể hiện bản chất khiêm tốn, cần cù của những con người chịu thương chịu khó ở dải đất miền Trung dãi dầu mưa nắng này. Muối là một phần tất yếu của cuộc sống. Tuy quan trọng nhưng quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày đến nỗi chính chúng ta đôi lúc cũng cảm thấy muối quá đỗi bình thường. Có thể sẽ có người cho rằng “Muối thì có gì mà nói, ở đâu chẳng có!”. Thế nhưng nếu có dịp tìm hiểu các nghi lễ tôn giáo, văn hoá độc đáo liên quan đến muối, được thưởng thức những bữa cơm muối đậm đà hương vị quê hương xứ Huế, bạn sẽ ngỡ ngàng phát hiện ra rằng có một thế giới kỳ diệu khác nữa mà ở đó muối không chỉ là những hạt vật chất nhỏ bé cần thiết cho sự sống mà chính là những tinh hoa mang linh hồn người dân nơi đây.
Không biết muối có tự bao giờ, chỉ biết muối với con người gắn bó chặt chẽ với nhau. Muối đi theo suốt cuộc đời con người từ lúc chào đời đến lúc nhắm mắt xuôi tay. Do có giá trị đặc biệt, muối hiện diện trong hầu hết mọi lĩnh vực của cuộc sống. Muối được dùng làm gia vị, thuốc chữa bệnh, sử dụng trong các ngành công nghiệp hoá chất, thực phẩm. Muối còn là một loại mỹ phẩm tuyệt vời vừa rẻ tiền lại vừa hiệu quả. Muối có nhiều công dụng là thế nhưng điều đáng nói hơn cả, muối giữ một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân miền Trung. Muối được trân trọng đặt lên bàn thờ làm lễ vật cúng tế bên cạnh nhiều vật phẩm khác như chè, cháo, hoa quả, gạo, hạt nổ, trầm trà, áo giấy, heo, bò, gà… Từ vai trò thiết yếu trong đời sống hàng ngày, muối trở thành lễ vật thường trực trong đời sống nghi lễ, trở thành cầu nối giữa hai cõi âm – dương, thể hiện lòng thành kính của con người đối với thần linh, tổ tiên và những người đã khuất.
Ở Huế, con người có hai cuộc sống khác biệt: cuộc sống tâm linh và cuộc sống đời thường. Cũng giống bất kỳ nơi đâu trên thế giới, trong cuộc sống đời thường của người Huế, muối hoà quyện vào hương thơm của các loại thực phẩm khác nhau tạo nên nhiều món ăn hấp dẫn, thơm ngon lạ thường. Huế từng là mảnh đất kinh kỳ, nổi tiếng với những món cao lương mỹ vị phục vụ tầng lớp vua chúa phong kiến và quan lại. Vậy mà đỉnh cao của nghệ thuật ẩm thực Huế lại là khả năng biến những thứ tầm thường thành tuyệt tác. Cơm muối Huế xứng đáng có được tiếng tăm ấy. Thoạt nghe ta có thể tưởng lầm đây là một bữa cơm đạm bạc, đơn sơ của những người nghèo hèn vì thành phần khiêm tốn của nó. Có tận mắt quan sát quá trình chế biến thức ăn cầu kỳ của các bà nội trợ ta mới hiểu cơm muối không hề đơn giản như tên gọi. Đây chính là sự kết tinh của sức sáng tạo và tài năng của người phụ nữ Huế. Đúng, chỉ có cơm và muối nhưng thật cầu kỳ và sang trọng! Để có được bữa cơm muối này đầu bếp phải chuẩn bị kỳ công, đôi khi mất đến hai ba ngày. Cơm được nấu bằng loại gạo tẻ ngon nhất lấy từ các làng quê ở ngoại ô, ví như gạo de An Cựu nổi tiếng từng dùng để tiến vua. Và cơm phải được nấu trong nồi đất do làng Phước Tích sản xuất.
Một mâm cơm muối lớn hay nhỏ có thể tuỳ thuộc vào số lượng người ăn, theo đó thức ăn chính là các món muối có thể ít nhiều tuỳ thích. Muối dùng làm thức ăn phải là loại muối được ủ lâu năm. Các món muối được chế biến đa dạng từ rang, kho cho đến um, chiên, trộn... Mỗi món có màu sắc, hương vị riêng không hề trùng lẫn. Món muối được người Huế yêu thích và hay làm nhất là món muối sả, chế biến từ thịt heo bằm, muối, sả, ớt, ruốc Huế. Các thành phần kể trên được xào với dầu ăn trên lửa cho đến khi mọi thứ quyện chặt vào nhau. Muối sả ăn với cơm gạo thơm thì không gì bằng, nhất là vào những ngày mưa lạnh. Kế đến là các món muối thịt, muối ruốc, muối tôm, muối cá… luôn làm nao lòng người thưởng thức... Rồi nào là muối vả, muối hành khô, muối mè, muối ớt, muối gừng, muối khế xanh… Ôi thôi, món nào cũng muốn ăn. Cùng với các loại gia vị khác nhau các món muối mang lại sự đa dạng về màu sắc và hương vị cho mâm cơm, càng tôn thêm vị đậm đà khó quên của muối. Ngắm nhìn mâm cơm muối ta mới thấy hết cái tài của người nội trợ Huế, thêm vào đó là cảm nhận về một lẽ sống giản dị: ở đời nếu khéo vun vén, thu xếp thì chúng ta vẫn có thể vượt qua khó khăn để có một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Đã từ lâu lắm muối tạo nên những giá trị sống cao đẹp cho người dân miền Trung nói chung và người dân xứ Huế nói riêng. Có tới thăm miền duyên hải nhỏ hẹp này, chúng ta mới thấy hết nỗi vất vả, gian truân của người dân nơi đây tần tảo lao động sớm khuya trên những ruộng muối rộng mênh mông hay ngày đêm bám biển. Hơn ai hết, họ trân trọng từng hạt muối mặn mòi – món quà quý giá của biển cả. Qua bàn tay tài hoa của người phụ nữ Huế, hạt muối nhỏ bé tinh khôi đã góp phần tạo nên một nền văn hoá độc đáo – Văn hoá Muối.
Tài liệu tham khảo

• Lê, T.Q. (2009). Muối, lễ vật cúng tế của người dân miền Trung. Truy cập ngày 10/8/2013, từ www.lieuquanhue.vn/nghien-cuu-trao-doi/3683-muối,-lễ-vật-cúng-tế-của-người-dân-miền-trung.html
• Net Cố đô. (20012). Cơm muối Huế. Truy cập ngày 10/8/2013, từ http://www.hue.vnn.vn/vi/58/18/Nhip-song-Hue/Com-Muoi-Hue.html#.UgkrboSJpM0.

Võ Thuý Hoa
Trung tâm Học liệu Đại học Huế

Muối, lễ vật cúng tế của người dân miền Trung