Một thời tuổi trẻ học đường Sài Gòn - Gia Định 1954 - 1975: Vì sao phải "xuống đường", "vô cứ"?

“Tuổi trẻ học đường thời chống Mỹ” là những người sinh ra từ đầu những năm 1940 đến đầu những năm 1950 và trưởng thành ở nửa sau những năm 1960. Trong khoảng 20 năm để họ lớn lên, học tập và chuẩn bị những hành trang cần thiết để bước vào đời, đất nước đã trải qua nhiều sự kiện lịch sử trọng đại, như Cách mạng tháng 8/1945, Chiến thắng Điện Biên Phủ 1954 đưa đến việc ra đời Hiệp định Geneve và nhiều biến cố chính trị, quân sự quan trọng khác. Nhưng đặc điểm thời đại lớn nhất, chi phối rất nhiều đến đời sống, sự hình thành tính cách và số phận của họ là tình trạng đất nước có chiến tranh và lãnh thổ thì bị chia hai từ Vỹ tuyến 17. Sống và học tập ở Sài Gòn là sống ngay đầu não chỉ đạo cỗ máy chiến tranh của nước Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa, nên ít nhất từ một bên tham chiến, họ đã xác quyết được bản chất của chiến tranh là gì? Nhạy cảm với thời cuộc và giầu nhiệt huyết là hai phẩm chất thường trực ở thanh niên nói chung và thanh niên học sinh sinh viên nói riêng, vì vậy những hành động chính trị xã hội mà sử sách đã ghi nhận rất nhiều từ thế hệ này sẽ là một cơ sở lịch sử quan trọng giúp nhận diện bản chất của các nhân vật, sự kiện và vấn đề lịch sử có liên quan khác; trong đó có một vấn đề mấu chốt: định rõ giá trị và ý nghĩa của sự kiện 30/4/1975.

HSSV Sài Gòn biểu tình chống Mỹ ngụy với ảnh Bác Hồ.

Dẫn nhập
Lịch sử đã chứng minh: tự do và hòa bình chỉ được đem lại cho nhân loại tiến bộ sau những tranh đấu quyết liệt với các lực lượng phản tiến bộ. Vậy nên Balzac, tác giả của bộ tiểu thuyết nổi tiếng “Tấn trò đời”, từng đúc kết: “Sự tự do về chính trị, sự hòa bình của một quốc gia và chính cả khoa học là những món quà mà Định mệnh đánh thuế nặng nề bằng máu!”. Việt Nam sau hiệp định Geneve, nền độc lập chỉ được tái lập ở miền Bắc, mọi khả năng và phương thức phi bạo lực để thống nhất đất nước đều bị Mỹ và chính quyền Sài Gòn ngăn trở. “Định mệnh” buộc chúng ta phải tiếp tục cầm súng đứng lên, “muốn chống Mỹ - Diệm, ngoài con đường cách mạng nhân dân miền Nam không có con đường nào khác” (Lê Duẩn, 1956). Kể từ đó, trải qua 21 năm chiến tranh ác liệt, “Định mệnh” mới trả lại cho Việt Nam một niềm vui trọn vẹn, bằng đại thắng mùa Xuân 1975. Thời gian trôi và 40 năm sau nhìn lại, sự thật lịch sử đó dường như đang bị một bộ phận người Việt Nam hôm nay quên lãng, hoặc vì nhiều lý do mà cố tình làm sai lạc, méo mó. Chẳng hạn từ tháng 12 năm 2012 đến tháng 11/2014 ở Hoa Kỳ, nhật báo Người Việt và Nxb Người Việt Books đã lần lượt cho xuất bản sách “Bên thắng cuộc” của Huy Đức và “Đèn cù” của Trần Đĩnh; trong đó hai tác giả thuộc những thời kỳ làm báo khác nhau lại có chung một số luận điểm, đơn cử: 1/ Họ coi chiến tranh Việt Nam 1954 – 1975 là một cuộc nội chiến “huynh đệ tương tàn, vạ trong tường vách”, do một số nhà lãnh đạo có tư tưởng bạo lực trong Đảng Lao động Việt Nam tiến hành theo “sự chỉ đạo” của Liên Xô và Trung Quốc; 2/ Họ cố vạch ra những lằn ranh giữa ý Đảng với lòng dân, giữa tình cảm Bắc - Nam khi cho rằng ngày 30/4/1975 là ngày người miền Bắc thắng, còn đồng bào miền Nam là những người thua cuộc… Nhìn chung, giữa nhiều ý đồ chính trị, thì một mục tiêu quan trọng mà các sách dạng này hướng tới là nhằm đánh tráo ý nghĩa và giá trị đích thực của sự nghiệp giải phóng miền Nam. Cùng với sự phát triển của mạng Internet, những quan điểm phiến diện như thế rất dễ tiếp cận tới mọi giới, nhất là giới trẻ, tạo ra tâm lý hoài nghi chính sử. Bằng việc lý giải những nguyên nhân dẫn đến hành động chính trị - xã hội của một thời tuổi trẻ Sài Gòn 1954 - 1975, bài viết này sẽ góp một cơ sở nhận thức lịch sử khách quan, giúp phê phán lại những quan điểm sai lệch kể trên.

Thời cắp sách luôn là những năm tháng tươi đẹp nhất của một đời người: hồn nhiên, tràn đầy sức sống và nhiều mơ ước. Nhưng trong hồi ức của một cựu sinh viên Văn Khoa thì thế hệ thanh niên lớn lên cùng ông ở Sài Gòn, đã bị mai một những tính cách đặc trưng ấy khi đến với học đường: “Sài Gòn những năm giữa thập niên 1960 đến đầu thập niên 1970 tuổi trẻ lớn lên và tự già đi trong chiến tranh. Những “lưu bút ngày xanh” đành gấp lại; những mơ mộng hoa bướm tự nó thành lỗi nhịp, vô duyên. Tiếng cười dường như ít đi, kém trong trẻo hồn nhiên; khuôn mặt, dáng vẻ tư lự, trầm lắng hơn và đầu óc không thể vô tư nhởn nhơ được nữa. Những điếu thuốc đầu tiên trong đời được đốt lên; những ly cà phê đắng được nhấp vào và quán cà phê trở thành nơi chốn hẹn hò để dàn trải tâm tư, để trầm lắng suy gẫm.” (Lương Tài Sỹ, 2014). Tư lự, trầm lắng, sớm quen với khói thuốc và vị đắng của những ly cà phê: vì sao lại có nhiều ấn tượng bất thường đến vậy ở một thế hệ học đường Thành phố? Những ai quan tâm chắc sẽ dễ đồng thuận với nhau rằng nguyên nhân cốt yếu là do họ đã sinh ra và lớn lên trong một xã hội đang có chiến tranh. Nhưng chiến tranh tác động như thế nào đến thế hệ đó? Để như một hình thức truy nguyên, lý giải về một ấn tượng rất điển hình khác nữa, liên quan đến cách họ bày tỏ thái độ và hành động trước thời cuộc, thì lại là một câu hỏi khó và bị chi phối bởi những góc nhìn. Ở đây, chúng tôi tiếp cận vấn đề qua cái nhìn cụ thể, vào những trang sách, giờ lên lớp, trong phạm vi gia đình, trên những diễn biến chính trị - xã hội xung quanh trường học… thuộc các phạm trù điều kiện giáo dục, môi trường văn hóa, đời sống kinh tế - xã hội của tuổi trẻ học đường Sài Gòn – Gia Định giai đoạn 1954 – 1975.

123456